Katalog

0 Nİ K İ CUMHURİYET 16 ŞUBAT 1979 ii ABDÇin ticaret hacminin 5 yıl sonra 10 milyar dolara ulaşacağı tahmin ediliyor Cin'ın Batı'yo açılrpası ve sonayüeşmış Batı üikeieriyle genış kopsamlı tıcarı anlaşmaiar imzalamasının ardmdon. Çm eko nom:s:nın sınırları ve Batı ile ılışkileri süreklılığinin nelere bağ'ı olduğu tortışılmaya boşlanmıştır. Bir yandan Botılı işadamları, kendi ül kelerıylo Pekin arasındo mekik dokurken, kapıtalıst ülkelerin Çın'e kredi rr.usiuklannı acmak konusunda adeto bırbirlerıy!e •arıştıkları gözlenmektedir. Uznnanlar, Cin'jn iddıalı ekanomik hedeflerinın, ancak açılan kredilerin devomı ile gercekleşebıleceği gorüşünde birleşmektedirler. öte yandan Çin'in gereksinme duyduğu Batı teknolojisini ılhal edecek dövizi yoklur. Çın'ın dövız soğlamok omocıyla ihraç edecegı mollar do cok sınırlıdır. Fransız «Le Nouve) Observateur» dergısme göre Çinli yönetıcıler, Batı'don soğladıkları kredi ler ve teknolojtye karşı kopitolıst ulkelere doğal kaynoklannı «acnna karan dır. • ÇIN ABD TİCARETI alrnışlar Humeyni fanatik bir dinci değildir,, AMERİKADA İRAN KONUSUNDA TANINMIŞ OTORİTELERDEN SİYASİ BİLİMLER PROFESÖRÜ JAMES BİLL. «NEWSWEEK» DERGİStNE VERDİĞİ DEMEÇTE, HUMEYNİ'NİN TEMELDE MİLLİYETÇİ OLDUĞUNÛ. DENGELİ VE DÜRÜST BİR KİŞİLİĞE SAHİP BULUNDUĞUNU SÖYLEDİ. | PROF. BİLLE GÖRE ZAMANIN KENDI YANLARINDA OLDUĞUNA İNANAN SOVYET LİDERLERÎ, İRAN KONUSUNDA İHTİYATLI VE SABIRLI BİR POLİTİKA İZLİYORLAR. İran daki gehşmelerin dünya çapmda yankılara yol açtığı bu günlerde. «.Vcw«week dergısi muhabiri. ABD'de Iran konusundaki en yetkili uzmanlardan Teksas Universitesi Siyasal Bilinıler Profesöru James A. Bill ile bir görüşme yapmıştır. Profesör Bill. Humeynınin Batı basınmda da ^eneüikle ilerr surdütü gibi. fanatik bır dincı olmayıp. dürüst ve dengeii b:r ki§:lige sahip buiunduğunu beiirtmiştir. Görüîmeyi okurlannuza sunuyoruz: • SOP.U: Humeyni kimdir ve neyi temsil ediyor? • YANIT: Humeyni'yi Şiilık çerçevesi' içinde ele almak gerekir Şii'liğin kökeni Hazreti Muhamroedin damadı Ali'ye uzanır. 1501 yılıadan bu yana İran'da resmi dinclir Ali'nin halefleri. imam diye adlandırılan ve halk tarafından tutulan kişilerdir. Bu imamlann en sonuncusu olan onikincisi bin yıl once oripdan kayboldu. Mucahitleri' ve Humeyni'yi bu denl: önemli yapan etken. son imamm halefleri olmalarıdır. Şah, halk uzerinde büyük etkınlıgi olan bu dini liderleri saf dışı bırakmaya çahşarak büyuk bir hata yapmış ve tahtıru yitirmiştir. Humeyni ye gelince, Batı basınmda Ueri sürüidügü gibi hiç bir a m a n aşuı, fanatik bir dini lider (mücahit) olmamıştır. Gelenek; sel eğitim sistemi içinde iyi bır oğrenım görmüştür. Aynca halk tarafından son derecs sevilen bır önder olup. dengeii ve durüst bır kışiliğe sahiptır. Kendısine yoneitilen eleştirnerden bıri. sert ve uzlaşmaz bir tavır takınmasıdır. Ancak. Humeynı'ye hak vermek gerekir. Bir devrimde ya kazanır, ya da kaybedersiniz. Uzlaşma ve ödun politikasına başladınız mı, herşeyı kaybetme tehlikesi ile karşı karşıya kahrsınız. Bu. ayakta kalabilme sorunudur. • SORU: Bahtıyar hukümeti istıfa ettiİnne göre. Humeyni daha ılımh bir tutuıtı içıne girecek mi? • YANIT: Humeyni nin fiılen hukümette (şimdi, ya da gelecekte) görev alabilecegini sanmam. Dışarıdan çok etkili olacaKtır, ama fiili görev almayacagını birçok kez açıkladı. Zaten 1501 yılından beri hıçbir mücahit faal olarak hükümette yer almamıştır. Dini liderler. halk arasına karışarak hükümeti bir sosyal güvenlik gorevlisi gibi denetleme yoluna gitmektedirler. • SORU: Son gelişmeler karşısında ABD nasıl bir tutum takınmalıdır? • YANIT: Bana gore ABD. Humeyni ile bir yâkın işbirligine girmeli ve Ulusal Cephe ile dini elemanlann katılacağı bir koalisyon hukümetinin kurulmasına katkıda bulunmalı. Ayrıca, ABD. İran'daki ilerici ve liberal subayların Humeyni'yi desteklemelen için gerekli çabayı harcamalı. • SORU: Humeyni, zaman zaman petrol, Israii ve.ABD konularında serı demeçler verdi. Siz bu koriuda ne düşünüyorsunuz? • YANIT: Humeyninin hukümeti İsrail ve Güney Afrikaya petrol satmayacak, ancak Batı'ya petrol ihracatını sürdürecek. Humeyni Amerikan aleyhtarı da. Sovyet aleyhtan da konuşmaktadır. Temelde sadece İran ı düşünen milliyetçi bir önderdir. Bazı çevreler, Humeyninin ABD'ye karşı fazla sert bir tutum takındıgmı söylemektedirler. Ama unutulmamahdır ki. Humeyni bir devrim içindedir. ABD. Bahtiyar hükümetini desteklediği için Humeyninin daha ılımlı olması beklenemezdi. Ancak Humeyni. çeşitli demeçlerinde ABD ile uzun vadede ekonomık ve siyasi bir işbirligine gideceklerinı söylemiştir. • SORU: Uzun vadede iran'daki olaylar bölgeyi ne biçimde etkileyebilir? • YANIT: Bölgedeki tutucu çevrelerce, ABD'nin Şah'a yardım etmesinden ötüru artık VVashington'a guvenilmez diye korku içinde olduklarını sanmıyorum Bunlar abartılmış iddialardır. Nitekim Suudi Arabistan prensîerinden biri bana. ABD'nin Şah'ı bu denli uzun bir süre desteklemesine şaşmıştık,» demiştir. • SORU: Sovyet tehdidi ciddi midir? • YANIT: Sovyetler. Iran konusunda ihtiyatlı davranmaktadırlar. Çünku kendi tarih anlayışlanna göre. İran daki çelişki giderek daha da keskinleşecek ve ABD d° İranın içişlerine karıştığn oranda yıpranacaktır. Soryetler beklemeyı daha uygun gönjrken. ABD geçmişte yaptığı hatalan yinelerse İran batağına gömülecekUr : (Dış Haberler Ser\ isH ABD ile Çın arosındakı ticari iüşkiter, dıplotıatik itişkıler kurulmaoan önce başlamış, ancak sınıriı düzeyde kolmıştır. 1977 yılındo 400 mıiyon doiar olon ıki ülke arasındakı ohm satımlar gecen yıl 1 nılyor dolan aşmıştır. Bu yıl ise ikı ülke orasindok; tıcarette %20 oranında bır artış beklenmektedır Ikj ülke orasındakı ticaret hacminin 5 yıl sonro 10 rrülycr dolara u!o şacağı ügiliierce bildırilmektedir. Amerıkalı bır vetkili yaptığı acklamcda Cin'ın tekno lojisin[ ılerletmek ve geliştırmek ıcın bir kcynak oradığın, ve bunu da ABDde bulduğunu sovlemiştır , Ancak Cm pczarları üe ılgılenen tek ül ke ABD değildir. Cin şubatta Japonya ıle 60 milyar dolarlık, ek;mde Feoerol Alrr.on ya ıle. kasımda Ingi'tere ile 10 mılyar dolar lık ve aralıkto Fronsa ile 12 Ttilyar dolcrlık ticari antaşmalcr imzalamtştır. Çın'm dış tıcoretınde ASD. Japonyo, Hong Kong ve Almanya'üan sonro dörcuncu sırada yer aımaktadır. Bugun ıçin Cın'ın ithalatında cncak %5'lik bır payı bu lunan ABO nın yakın dönemde japonya nın ardından ikincı sıraya yükselmesı beklenmektedir. Ancak ABD'nin. ticaret ve tekno IO|ide büyük ilerlemeler kaydeden ye aynı zamanda Cin'e cok yakın bır ulke olduğu icin buyük avantajlorı olan Japonya'nın yerıne gecebılmesi yetkilılerce çok uzak bır olasılık ciorak görülmektedır. Büyük ekonomık bunalımlarla karşı karşıyo bulunan azgelişmiş ulkeler, Cin' ın Batı'ya acılışıyla sanayilesmiş ulke'erden daha cok ilgilenmektedır Ote yandan 900 milyoniuk bır nüfusa sanıp olan C^n'ın ekonomık kalkınması, anlasmo vapılan Bo tıiı ülkelerin actıkları kredinin devamı ile sürebilir. Cünkü Cin'in döviz rezervi bulun madığı gibı. dış satım icin e'inde yeterli mal da yoktur. (Dış Hoberler Servisi) AYETULLAH HUMEYNİ İRAN MİLLİYETÇİLİĞİNİN SİMGESİ DÜNYADA EKONOMİ VE TİCARET Petroıün kokusunu a!on clylgun dostları» birbıri ordındon Meksika'ya yonelmeye başladılar. Holen Mexico Cıty'de bulunan Baş karı Cartec'ı Fransa Devlet Başkanı Gıscard D'Estaing izleyecek. Oysa daho pek kıso bır süre önce Meksika'nm geleceği hıc de parlok. dostları hıc de fazla görünmüyordu. Nüfus hızla artarken tarımsal üretım genliyor; yıllık GSMH artışı %1.5'e düşerken fıyatlar tırmanışını surdüruyor, işsız sayısı 8 milycmu aşıyordu. Dış ocıkları ve drş börclari dev bo « yutkıro ulaşan Meksıka IMF kıskocında bocalıyor. «taze para» bulabılmek icin devolüasyona ve halkı yoksullaştırıcı istikrar onlemleri»ne başvurmak gerekiyoruu. Coğu gozlemci, yaygın bıcımde dışc acıl:p dışsatım olanaklarını gelıştirmeden, ıc pazarı koruyarak ve ithal ikamesı endüstrılerıne ağırlık vererek ekonomisinj büyütmuş olaa Meksıkanm dış ödemeler darbogazını aşamoyacağını düşünüyor ve ülkedekı gelir dağıl.mı adaletsizliğıni de hesaba katarak, ciddi siyasal bunalımiarı kocınılmaz görüyordu. Ama beklenen olmadı. Meksika petrolünün «kaymağı», Stondard Oil ve Continental Qibi yabancı şirketlerce aiındıktan sonro 1938 de, Cumhurbcşkanı Cardenes'n petrolü millileştirmesiyle kurulan PEMEX, yıllar suren çabalar sonucunda zengin petro! yataklarının varlığını kanıtlayınca cok şey değışti. Halen 40 milyar varil kesln, 44 milyar varıl mııhtemel ve 300 milyor varil potansiyel rezerve (S. Arabıstan'ın toplam rezervleri 170 milyor varil) sahip olduğu tahm.n edilen Meksika'nm, komşusu ABD'nin kırk yıllık petrol gereks'mimini karşıloyobileceği hesoplanıybr. Ayrıca ülkede 40 trilyon varil doğal gaz rezervi bulun duğu ileri sürülüyor. Ve bu rakamları duyan gelişmiş ülke yetkilileri, dünya bankerleri Mek sika'ya yakın Ilgi gösteriyor. büyük umutlar bağlıyorlar. Ne var ki Meksıko Cumhurboşkanı J.Lopez Portillo, petrol uretiminı dış taleple değil, ülke ekonomisinin petrol gelirlerini massetme yeteneğiyle orantılı olarok arttırmayı plânladıklorını acıklamış bulunuyor. Bu plâna göre 1980'de 2.25 milyon varile erişecek olan günlük üretimin iki yı! sureyle bu duzeyde tutulacağı ve yılda en az 5 milyar dolar dövlz girdisi sağlayacak, günde 1 milyon varillik bir dtşsatımla yetinileceği onlaşıhyor. Böylece ekonominin, bir yandan moli bağımsızlığo kavuşurken ote yandon aşırı petrol gelirlerıyle körüklenecek bır enflâsyon tuzağına düşmeden, yılda %10'luk bir büYÜme hızına erişebıleceği umuluyor. Bu caboda kamu kesimine büyük görevler düşecegini ve işsizlik sorunuy la gerı kalmış y° r elere buyuk oncelık veren bır po itika izleyeceklerinı acıklayan Lopez Portillo, yerliyabancı ozel kesımın ise dışsatımo özendırileceğini bölırtiyor. Öte yandan Meksıko. petrol ve doğal go €inın başlıca müşterisi olmanın ötesinde, ülkedekı işsizlerin bır bolümunü massetme acısından da buyük onem taşıyan <omşusu ABD ıle ilişkılenni bozmamaya büyük özen gosterıyor ve yapıldn cağrılaro karşırı OPEC'e lotil"mayo şımdilik niyetli gorünmüyor. Bu oroda Fransa. Kanada ve Japonyc ıle de petrol boğlontıları yapan Meksikc'nın tek bir alıcıya bcğf lı kalmamak ıstediği de gozden Kocmıyor. Pet rol kaynoklannı ceşitiendırmek ve güvenceye almak icin her özveriye hazır gorünen gelişmiş ülkelerin ise, Meksiko'yı daha fozla üretım ve dışsotıma ıkna etmek amocıyla bu uikeye oeş^tli tıcoret kolayiıkları sağlamoktan gerı durmayacakları sanılıyor. MEKSİKA DEVLET BAŞKANİ LOPEZ PORTİLLO: «PETROL URETİMİNİ DIŞ TALEPLE DEĞİL ULKE EKONOMİSİNİN PETROL GELİRLERİNİ MASSETME YETENEĞİYLE ORANTILI OLARAK ARTTIRMAYI PLANLAD1K.» • °~ PETROL, IMF KISKACINDAKİ MEKSIKA'YA YENİ UFUKLAR AÇTI Doların dususu ABD ihracatını kamçılarken dış ticaret açığı rekor düzeye ulaştı ABD dolarının, Başkan Carter'in doları destekleme karan aldığı 1 kasım 1978'8 dek gecen 13 ay süresınde İsvicre frangına karşı %38, Japon yenine karşı %34, ve Alman morkına karşı %26 orcnında değer yitirmesi ABD ihracatını olumlu yönde etkilemiştir. ABD Ticaret Bakanlığının acıklamasına göre ülkenin 1978'ın ilk onbir ayındaki traktör ihracotı bir önceki yılo göre %64, ucak ihracatı %39, büro makineleri ve bilgisoyar ihracatı %28 ve kimyevi madde ihracatı %20 artmıştır. ABD yıllık toplam ihracatının do 22.4 milyar dolar artarak 143.5 milyar dolarlık bir rekora eriştîği bildirilmektedir. Buno karşın ABD ithdlâtındaki artışın 24.3 milyar doları bulmosıyla ABD dış ticaret acığ: 28.5 milyar dolarlık yeni bir rekora erişmiştir. Söz konusu ocığın yarısımn, paraları dolara karşı değer. kazanan iki ülkeyle Joponyo ve Almanya yapılan ticaretten kaynaklanması ABD D(S TİCARETİ 1978 (milyardokır) • ihrocat İthokıt Japonya F. Almanya Diğer Avrupa Diğer Dünya TOPLAM: 12.9 7.0 33.0 90.6 143.5 24.5 10.0 26.5 ForV m.o 172.0 11.6 30 6.5 20 4 28.5 ayrıca dikkat cekicidir. 1978 rokamlarmı . acıklayon ABD Ticaret Bakanlığı yetkilisi, yılın son dönemindeki gelişmelerin cesaret verici olduğunu ve 1979 yılındaki ticaret acığmın 13 milyar doiayında kalacoğıni umduklannı söylemlştir. Irak Başkan Yardımcısı Saddam Hüseyin: Dünyadaki petrol paniğini sömürmeyeceğiz,, «« ÜLKELER... ÜRÜNLER... KURULUŞLAR... # F. ALMANYA 1978 dışsatımı 284.6 milyar DM, dışolımı ise 243.8 milyar DM olarak gercekleşmış vo yıllık ticaret fazlası 40.8 milyar DM'ı bulmuştur. DM'ın ülke ticoretinde önemli yeralon 22 ülkenin paralarıno karşı yıl .boyunca %7.6 oranında değer kazanmasına karşın elde edilen bu fazlayla F. Almanyo'nın 1978 cari hesap (cari maı ve hızmetler hesabı) fazlası da 16.2 milyar DM'ı bulmuştur. Cari hesop fazlası 1977'de 8 6 milyar DM idi. kılar yoğunlaşmaktadır. Gözlemcıler, 1978de %1.4 olan büyüme hızını yükseltecek ve gayrıresml rakomlara göre %89'a varmiş olan iş sızlığı azoltacak bir genişleme politikasına yö neîmediği takdide Fraser'in iki yıı sonra yapılacak secimlerde şansı olmayacağını belirtmektedirler. büyuk payı %33 ı!e W:nsîon. Salem ve Camel'i ureten R. J. Reynolds ve %2G.5 le Marlboro, Virginia Slims. BensonHedges ve Merit'ı üreten Phillp Morris almaktadır. SCHLESİNGER: «1973'DEKİNDEN DE CİDDİ BİR PETROL BUNALIMI YAŞAYABİLİRİZ» ABD Enerji Bakanı J. Schleslnger Kongre/e yaptığı acıklamada. İran'dakı bunalımın giderek S. Arabistan'ı da etkilemesı halinde 1973 • 74'dekinden de ciddi bir petrol bunalımının aoğacağını ileri sürmüştür. İran'da petrol üretım ve dışsatımının durmosıyla bugüne dek toplam 375 mılyon varillik bır petrol acığı doğduğunu belirten ABD Enerji Bakanı, bu acığın 225 milyon varilınin, giinlük üretımini 7 8 milyon varilden 10,5 milyon varile yükselten S. Arabistan tarafından karşılandığmı hatınatmıştır. S. Arabistan ise aldığı yeni bir kararta günlük Oretımi 9.5 milyon varil olorak sınırladığmı ve fazladan ürettiğı 1 milyon varil dolayındaki petrolü OPEC'in ekimde uygulayacağı fiyattan (bugünkü fıyattan % 9,5 (ozla) satacağını ocıklamıştır. # VOLVO # ARNAVUTLUK Dış dünyaya en kapalı ülkelerden birl olarak bilinen Arnavutluk'un kimi «zararsız ka pitalist» ülketerle ticari ilişkilerinı geliştirmeye korar verdiği bildırilmektedir. The Economistin haberine gore, Arnavutluk; Belcika, Hollanda, Avusturya, isvicre ve italya'yo ;eşitli madenler ve bir miktar petrol satarak karşılığmda kimyevi maddeler, mokine takımları, taşıt araclan ve damızlık büyükbaş hoyvan almak ıstefnektedir. # ÇEKOSLOVAKYA Coğunlukla şirketin kücük pay sahiplerinden oluşan ve pay senetlerinden %40'ını elinde bulunduran grubun karşı koyması sonucunda Norvec hukümetinin Volvo'ya ortak olma girişimi başarıya ulaşamamıştır. Şirket 1978'de yaptığı 4.4 milyar dolarlık ciroya karşın ancak 157 milyon dolar vergi öncesi kâr soğlayabılmişti. 1978 ulusal gelir artışı planlanan %5'i bulamayarak %4 doiayında kalmıştır. 1979'da ise ulusal gelirin %4.3, sınai üretimin %4.5, tarımsai üretimin %3.8 artması beklenmektedir. Öte yandan Cekoslovakya'nın COMECON ülkeleriyle yaptığı ticaret artarken Batı ülkeieriyle ticaret hacmi darolmıştır. 0 AET AET'nın Japonya ile yaptığı ticarette verdiği acık 1978 yılında 1 miiyar dolar (%20) dolayındo artarak 6.2 miiyar dolara yükselmiş tir. # LIGGETT MYERS Q AVUSTRALYA Ocretleri, pora hacminl ve kamu horeamalarını sınırlayarok 1975'de %17'ye varmış olon enflasyonu 1978 sonunda %7.7 do^yına indlrmeyi basaran liberaı Başbakon Molcolm Froser'in artık dizgmlerl gevşetmesi icin bos Chesterfield, Eve, LM ve LorV sigaralorını üreten LiggetMyers grubu sigara bölümünu 200 milyon dolaro devretmiştir. ABD sigaro tüketimt, sigoraya karşı sovas kampanyosının etklsiyle duraklama gösterirken LlggettMyers" in 1946'do %22 oion piyaso payı, 1978'de %3 5 e kodor düşmüştü. Halen ABD pazarında en 0 ALTIN Gectiğlmiz hafta icinde İran'doki bunölımın etkisiyle dünyo borsalorında hisse senetlerinden kocış sürerken altın. gümuş ve plâ1 tın gıbi değerl. madenlsrin fıyatlarındo yeni sıcromolar olmuş, altın fiyatı 250 doları aşmış tır. BAĞDAT (o.a.) Irak Boşkon Yardımcısı Saddam Huseyin, Hukümetinin Iron'ın ıc ışlerine hıc bır şekilde karışmak ıstemedtğinı, iran halkı nın özlemı gerçekleşti ise fcundan Irak'm ancak memnunluk duyocoğmı soyiemştır. «Bize karşı olmayan, iç işlerimize karışmayoo ve bize paralel bir petrol siyaseti güden her re|im bizden saygı gorecektır» dıyen Saddam Hu seyin bölge halklarmı birleştiren tarihsel bağia rı koruyacak ve yüceltecek bir işbırliğınden mem nun olacaklarını soyiemiştir. Bilindiği gibi şahlık dönemınde uzunca sure gergın olon İran Irak ilışkıleri son ıki yıl ıçınae duzelmıştı. Saddam Hüseyin Irakto yayınlanan «Elil Ba» dergısıne verdığı demecte Irortaakı durumun dün ya pazarlarında yorattığı petrol paniğini sömur mek nıyetmde olmadıklcrım söylemış ve şoyie demiştir: «IrOn'dakj durumun dengeyi uretici ulkeler lehine cevirmiş olmasına ve dunyada petrole olon istemin artmasına karşın, ırak bunu sömürmek nıyetinde değildir. Irak enflâsyon nedeniy'e h«r yıl arton işlenmiş mallar fiyatları korşısındo, ham petrole yıldan yıla belli bir oranda zam yopılması isteğinı çok kez açıklamıştır. «Petrol piyasasında suni istem kurolından doflon korışıkhk bugün büyük boyutlara varmısttr», dıyen Saddam Huseyin. önceleri üreticilerin işlenmiş mallara ödemek zorunda kaldıkları yLk sek fiyatı şimdi petrol tuketicilerinin ödemek zorunda olduklarını belirttiktert sonra, üreticilerle tüketiciler arasında suni istemi istikraro kavuş turacok ve kısa sürelı çıkarları önleyecek »doğol ilişkiler» kurulmasını ıstemiştir. Irok ile ABD arasında dıplomatik ilışkiler ku rulması yolunda girişimlerle ilgili bır soruya ise Soddom Huseyin şu yanıtı vermıçtir: cBSzim siyosetimiz Irak holkının v« Arapların ulucal cıkorlarma doyanmaktadır. Diplomotik '"• ''••rflmosı bu cıkorlarımıza yarar soğlo yacok olursa, hicbır arocıvo gerek kalmadan, bu |l«*MİIf.*