Katalog

DÖRT CUMHURİYET 11 $ubal ( 9 7 6 j M^i StMiFUWKiM KiU {tîNP£î>iftlt fe. i BUDUR. üıKEKili . BİLiM i # ty ABDULCANBAZ VATAN DEDILER Taiip APAYDIN 6 7 Bes dakıkada derevi eikhlar Tepeve yukan hıria surmeve başladılar Atlı bırlik oyle canlıydı Geçtıklerı yerler) ız ıçmde bırakıyorlardı Kapkara bir yol kalıyordu arkalannda Molla Mahmut tegmene vanaştı Atları şu dereye bırakalım komutanım, dedı Sonra ıkl Uç koldan tepeye çıkalım Olur. oyle yapalım. Atları dereye bıraktılar Klmisi kazık çaktı Kımisi irf çahlara bağladı Ustlerıne battanıye orttuler Her takım bır nöbetçı bıraktı Üç koldan tepeje jukarı tırmanmağa başladılar. Herkesın tüfeğı elındeydı Ya Allah, bısmılâ Zırveye yaklaştıkça eğildıler Sonra surünmeye bajladılar. Baktılar kımse gorunmüyordu Ulen duşman nerede' Çekılmış Burada bır boşluk var Durun fazla ilerlemeyın Sonra kıskaca gireriz Teğmen dürbunle sağa sola baktı, hıç bır anlam veremedi Vunan sıperlerınde bır kınultı gorunmüyordu Ateş eden de vnir. tu. Allah Allah, nerede bunlar? Çekılmışler teğmemm, kımse yok Dur, başını kaldırma Belkı bır tuzak Sağ taraftakı ovada tek ruk atışlar oluyordu Fakat bu kesim sessızdı Yunanlıların gerıdekı derelere çekıldıgı anlaşılıyordu Halıl, fırla bakım Duzlüğun sonuna kadar glt Ateş ederlerse hemen yat Gorduklerını bıze bıldır Başustune Halıl fırladı Zıkzaklar çızerek duzluğün sonuna kadar kojru Hıç ses gelmedı Allah Allah . Bır iş var bunda. (Sağa sola bakındı) Fırlajın teker teker". ' * ~ Askerler bırer ikışer koştular ynramlılanıv kazdığı stpertere gırdıler Kımısı duşman tarafma toprak vığıp duzelttı Boş kovanlar, konserve kutular, kâğıt parçaları bıratunışlardı. Hacelı bır Yunan mığferi bulmuştu, Mamut, dedı Bak ne buldum? Kaldınp gösterdi Sakın başına gıyme ulen Yonan dıye vururlar. Gıver mıyım be, ıçıne ışıyeceğım. Gulüştuler Karşıdan bır makmelı tufek atışı başladı Hemen kafaları eğdıler Teğmen Galıp durbunu kaldınp nerden atıldığmı gor me\e çalıştı Ta ılerdeki jamaçtan duman çıkmıştı Bır kılometreden fazla uzaktı \ay hınzırlar vay dedi Nereye gıtmışler bak îyu Çozulmuşler Egıhp bır sıgara jaktı Kev ıflenmıştı «Ilk tokat bu dıve duşundu Aman ne güzel. Surüp kovalamalı şımdı Öbur tarallar nasü acaba'» Baktı ama orası gorünmuyordu Sol tarafta süvariler \ardı. Daha gerıdekj tepelerı tutmuştu onlar. Bır davransalar \unan ordusu kıskaca alınabilırdı «\h ben şımdı cephe komutanı olmalıyım kı, Yunan ordusunu bu gece kılıçtan geçirir, işını bıtırırım alımallah » Gogsunde kalbı hejecanla vuruyordu Duroanlan bumundan üfledı «Durum çok uygun, bu fırsat kaçınlmaz » Ceb nden defterı çıkardı, çabuk çabuk yazmaya başladı. «Savın komutanım, emrınız uzerıne ortadakı yuksek duzluğü tuttuıt Yunan sıperlerıne jerleşUk Duşman ılen hatta, beş yuz metıe gerıdekı sırtlarda Aradakı dereden hıç bır ses gelmıvor Sagımızdakı ovadan sıiah seslerı duvuluyor Zaman zaman sungu savaşı yapıldığı anlaşılıvor Emrınız olursa ılerlemek ıslıjorum Sajgılarımla 3 Bl K Teğmen Galrp» Hasan1 Surunerek jaruma gel Al şu kagıdı Solumuzdakı tepelerin genslnden yürüyerek tabur komutanına gıt Bunu ver O gordugün tumba tepenın oralarda bulursan Darumu da anlat Buraya geldığımızı soyle. Başustune • • Dıkkat et tuzaga duşme Hadı baKim. Er surunereıî sola dogru kajdı Tepenm arkasında gorunmez olunca ayağa kalkjp koşmaga başladı Molla Mahmut sağa sola bakıp duruyordu Nıje beklıyoruz burada teğmenım1' dı>e soylendı Du$man 9 çesılmış, koğuştursak \a Duur, dedı teğmen Acele etme Ben de s«nın gıbi düşünuvorum ama enursız olmaz Beklemekten usanmışlardı Kıpırdanıp duruyorlardı siDerler n ıçınde Hacelı doğrulup oturdu Kalkma ulen, yat aşağı' Ne olacak jata yata teğmenım'' Emır beklıyoruz, sabret Ova tarafında bır ugultu yukselmısti. «Allth, Allah, AlliİJ » seslerı duyuluyordu Hıh, bızımkıler saldırdı gene Bız de burada yatıp duruyoruz be Saldıralım suradan teğTienım Hepten bozalım şu düşmanı Teğmen Gahp ıkırcıklıydı Karar verememenin •«ıkıntısım \aşıyordu Doğrulup sağa sola baktı O zaman gorüverdı Soldakı'tepeden smanler hucuma kalkmışlardı Dereye aşağı dortnala ınıyorlardı Sungu taak' dıye bağırdı Yunanlılar o tarafa ateş etmeye başlamışlardı Tam sırası aedı kendıkendine, Hücuuml (DE^AMIVAR) PERVANE SÜLEYMAN Moğollara bağunlılığın salt teslırnıjete donuştuğu on >ıllık ses sızlık dbnemınde (126676) Türkıye'nın bu dusenın ergıleriyle ge çınen soylu sınıf yazarlarmm Keykubat devrını ansımalarına; Pervane'yı bu buyuk hukumdar la karşılaştırmağa kalkışmalarına neden olan ve ızlerı goz kamaştı rıcı sanat Urunlerı halınde gunümuze dek ulaşmış bulunan bır gonence sahne olduğu doğrudur. Gerçi tanhsel eleştınnın teleobjektıfı bu sanneye tum venleri \e bğeler ıçine alacak bıçımde dogrultulduğu zaman gorülür kı, bu, toplumun en vukarı katların da kalan çok bolumsel (kısmı) bır gonençtır Hatta daha dıkkatle bakılınca, o kanıya vanlır kl bu erımle nitelenen oluntu, daha zıyade, kuçuk bır azınlık oluşturan egemen kesımm sınıf sal çıkar kollama çabalannı \e hovardalıklarını yansıtan bır go runtuden ıbarettır ^ma, bojle de olsa, sonuç olarak, bu donem de uzun sureden ben ülkenın gormedığı canlı bır ekonomık ha yat yasanmıştır Bunun çeşıtlı ne denleri vardır önce 1266 yılında konan ve yukumlülerce, kor kudan, hıç bır sızlanmada bulu nulmaksızın düzenlı biçımde ode nen >eni \ergıler resmı gelırın artmasını saglamıştır Ikmcı Mo ğol ıstılasının jarattığı ıç ve dış bunahmlar yüzünden hemen hemen tumden durmuş olan kervan ve deruı trafiğt An&dolu'rfun •Levant ticaretını yüruten Hırıstıyanlarla (Cenevızlıler, Venedıkil ler Haçlılar Ermenıler ve Trab zon Rumlan) iyı ılışkiler surduren • llhanlı devletın bir de\amı glbi kesmlıkle Moğol gozcusıı altına sokulmasmdan ve Sinop'un gen almmasmdan sonra, yeni baştan açılmış ve tllkeye uluslararası tıcaretın gür musluğundan tekrar para akmağa başlamıstır Üçuncusu vonetıcılerce bu\uk ıktalar \e mulkler bıçimınde dolavlı \a da dolavsız olarak el kondueunj gordu^umuz devlet toprakları, kışısel çıkar > o konusu olunca, =z daha bır ozenle ışletilmeğe başlamış, boylecp tarımsal urunlerin ve kazancm arttması sağlanmış tır Resmi ya da ozel tüm gelırler, Turkıye de o gun llhanlı Selçıık lu devlet temsılcilerı ve e\lemll eeemenler olarak ortak so"iuru \oı yürtıten ve çoğunluğu Acemler den olusan gavrı mıllı kadronun avucunda toplanıvordu Hılelı va da danısıklı \ollar!a ustlerıne oturduklan focrakların gehrleri bır vana dnânı \ergılerden ve gumruk resımlerınden oki"san resmı s;elırın d°vlet hazıne"=ıre gımıesı zorunlu \e çeşıtlı de\let hızmetlen halınde jenıden halka yansıması olaŞan olan bolu mü bıle buvuk olçude bunlann keselerıne akıvordu Çünku or*a da sozu geçer bi' Selçuklu S ılta nının bulunmaması bu ortak cı kar sebekesme îlhanh hazıne^ı ne odenecek vılhk haraç \e borç taksıtlerıyle Moğol muhafız tüme nınm ve cuceleştmlmış Selçuklu ordusunun gıderlen avnldıktan sonra genye kalanı boluşerek, canlannın ıstedığı gıbı kullanabılme olanağını verıyordu Başmda Pervane nın bulunduğu ışbırhkçı Selçuklu yonetım kadı osu çekıştınrcesme yapılan bu bolüşmede dış somurunün dışlerınden kurtulabıldığını kışısel egemenlıklerı ve sınıfsal çıkarlan surdürebümek ıçın, uydu ve onursuz ıktıdarlara ozgu bır sahte gorkem yarısınm gos terış pazannda bol keseden sa vurmuştur Pervane bır vandar kukla Keyhusrev m saraymda B'j vuk Selçuklu Sultanı Melıkşahın torelerını sürdıirmeğe %eltenerek her cuma sabahı jonetı cılerı kadıları ve ulemayı kabul edıp saray mutfağmda yaptırdı ğı yemeklerle şahane şolen'er verırken ote yandan, efendılenne karşı sadakatımn eksılmedığını gostermek ıçın, sık sık Mo Doç. Dr. Nejat KAYMAZ Karikatürler: Turhan SELÇUK Resmi ve özel gelırler çoğunluğu Acemlerden oluşan gayri milli bir kadronun avucunda toplanıyordu ğol başkentıne gıderek Îlhan'ın etegını opmekten ve Moğol buyuklenne değerli armağanlar sun maktan gerı kalmamıs, özellikle, Anadolu'dakı muhafız tumenınin komutan ve subaylarını tatmın etmeyı vecibe bılmıştır Içerıde yabancı sıyasal ve külturel epemenlığıne dıl uzatmsga \a oa dırenmeğe kalkışanları ezmek ıçın bır polıs gucü gıbi kullandıgı Selçuklu askerını dışarıda, Turk MuslUman Memluklere karşı yapılan tüm savaşlarda hat ta llhanlı devletının kendı ıç kav galannda, basit bır yardımcı b.rlık olarak, putperest Moğolların hızmetıne kosturmuştur Merkezde \e taşrada tum vuksek orunları hısım akrabaya ve yarana verme eylemım surdurmuş, küçuk kadrolara bıle ya vakınlarını va da yakınlarınca salık verılen sovdaşlarını verleştırmıstır Bu uğurda, bır ara. çevre dışmdan sayılan Vezır Fahruddm Alıyı de bır tertıple \ennden uzaklaştırıp vakıf durumundaki Pile emlakıne plko\muştur ^> cak çok varlıklı ve hırslı olan Fanıuddm Alı senılgıyı kabul etmemı« buvuk maddı fedaksriık larla Ilhan'm gözunu doyurarak, hem kendısının hem oğullarınm orun ve ıktalarının gen verılmesı ıçın yarlıg almavı başarmıstır Bır kaynak Fahrudduı Alı nın bu sonuLu sağlamak ıçın, sunduğu armağanlar dışında, Ilhana 2 000 baliş ve 700 at verdığıni behrtmektedır Farsça yastık anlamına gelen ve altın va da gumuş ıçın kulçe bınmı olarak kul lanılan balış ın ağırlığı 2 1 8 kg dır 2 000 balış ın bugunku borsa defenne gore karşılığı, altın ıse 360 000 000 TL 'nın üzerındedır, gumuş ıse 12 000 000 TL. dolajmdadır Ancak, gunümüz pıyasasında altma oranla 1/30 olan gumu şun değerını, o zarnankı koşullan goz onunde tutarak 1/12 ora nında hesaplamamız gerekır Bu na gore 2 000 balış gümUş ıse bıle 30 000 000 TL "na vakm bır rakam soz konusu demektır Ajnı kavnak başka bır verde \ e zır Fahruddın Alı'nm varlığı ha'î kında bılgı venrken kendısme ve oğullarma aıt ıktalar dışında, gunde, 7 000 dırhem gelıri olduğunu ve kapısında 200 memlık (kole asker) beslediğıni belırtır. 7 000 Selcuk. dırhenu gumüsun karşılığı bugun, yukankl oranlamaya gore, 150 000 TL 'nı asar. Bu demekür kı, kaba bır hesap la, adı geçen kışının, yılda yalnız nakıt olarak kuancı 60 000. 000 TL'dır. Oysakı, yüryüın ortalarında. vezıre mâaş olarak hazmeden yıld» 40'000 dırhem (aşağı yukarı 840 000 TL) venldığım bilıyoruz Ojle tse, Fahruddın Alı nın bu buyuk n«kıt gelınnın, kıra getı ren taşınmaz mallar, tanm ışletmelen y» da tıcan jatınmlar gı Pervane Söleynun, efe yandan, efendılerıne karjı sa dakafının eksılmedığini gostermek içın. sık sık M090I Bas.kentıne gıderek llhın'ın «teğını öpmektso g»n kalmamıs., öıellikle, Anadoludakı komutan ve subayia nnı tafmm etmeğı vecibe bQmıs,tır. rak hayata atılmı$tır. îktid«rda bulunduğu sürece, çevresmı kollamakla bırlıkte devlet vergilerınden en buyuk payı kendin» çıkarmayı hıç ihmal ettnemlştir. Boylece Tokat, Nıksar ve Kögonva (Seblnkarahısar)"yı tümden, Amasya'yı kısmen kendıie ıktâ ettirmıs, sonra da Sınop 11manının ve ilıntn mülklyetirıl ele geçırlp, buranın tıcari eelırlerıne ve vergilarine sahlp çıkmıştır. 1243 Kosedağı \enilgısı, askerı ve sıyasal bakımdan oldugu gıbı ulkenın sosyoflkonomık vaşantısı bakımmdan da buyük bır yıkun olmuştu Yenllen ordunun kaçışı koy ve kent halkının panığe kapılıp, tarlmsını dükkanını bırakmasına ve çevre ulkelere goçmesıne yol açmıştı Dogu Anadolu halkı Kılıkya dakı Kuçuk Ermenıstan a ve Surıye've goçerken daha batıdakıler Bızans a sıgınmağa çalışrruslardı, Ermenıler ve Rumlar kendılerıne sığınanları soyar ya da oldıirürken, bu kargasalıgı Iırsat bılen bazı Turkmen grupları da yol kesıp yağmacılık yaparak, ka lanları ıyıce tedırgın etmışlerdı Orta Anadolu'v a dek ilerleven Moğollar, kırsal alanda urunu çığneyıp, her şe\ı talan etmış, Erzurum Erzuıcan, Sıvas, Kayserı gıbı kentlerı ıse gunlerce süren yıkım ve kıyımlarla orene çevırmişlerdı Bu arada erkek nufusun çogunu bldurmuşler, yalnız esnai ve sanatkârları sağ bırakmış ve saglıklı kadınlarla bırlıkte tutsak olarak kendı bı o'ağanüstu kavnakları var de somut olavlar ve rakamlarla kar vurtlarına goturmıialerdı Istıla mektır Kendısının \e oğullan şılaşmıyorsan da, onun vari.ıt ordusu çekıp gıttıkten sonra, banın • bugun Afyon, Kutahya, U vonunden hiç bınnden aşağı o A tı, gunejbatı ve güney uç bolgeşaK ve Denızlı ıllennı kapsayan mıyacagını yazarlann kendısıu lerınde yoğunlaşan göçebe Turkgenış ıktâlaıından sağlaaıkıarı overken verdıklen bazı ıfadeJe menler Selçuklu sıütanını progeıirı de duşunursek, aılenın ge rı ve genel olarak pozısyonunu, testo etmek amacıyja avaklanmış lar ve ulaşımı olalınnın nmsıl çarpıcı boyutlâra davranışlArım, sshıp bulunduğu naksız ulke içınde jjetirmışlerdır. duruma ulaşacagını anlayabüınz mulk ve ıktâlann nitelik ve nı Sonuç olarak kırsal ve kentsel Bu bız», avnca otekl yöneti celığıni goz onunde tutarak, fco ekonomı bozulmuş, doğu • batı, layca söyleyebılırız Her şeyden kuzev cılerın maddı durumlan hakKin gunev vonunde Anadolu da da bir tahmmde bulunsbıl once, devlet hazınesı elinın al vanmadası uzerınden vamlan ve me olanağı venr Dıvebüınc tmdadır, onu ve devletın ba^sa Selçuklu devletıne buvuk gehr olanaklannı ıstedığı gıbı kullan bırakan uluslararası transıt tıkı onde gelen yoneucılerm, bu oranda olmasa bıle, gen* de ço« ma sansına en çok kendısı ss caretı ve ıç tıcaret hemen hebuyük tutarlara ulaşan dünv"» hıptır Bır prenses ve eskı bır men tumden durmuştur Korlıkları vardı Ornegın Bevler ece olan ajnı zamanda buvu* kunç bır kıtlık ve pahalılık ulbeM Serefuddm m Nığde suoi bır kışısel servetı bulunan b r kevı kasıp kavurmağa başlamış sısı olduğu zaman kendlsıne sı kadınla evlenmıştir Selçuıtlu tır Devletın yabancı bovundurudevletinda vezırlık re malne gıınu resmen kabullenmesınden. nırlenen Sultan Kılıç Arslan'a bakanhğı gıbı orunlarda uzun çurum resmı (suç bağışltma vonetıcılerın ıktıdar ıçın taht kav bedelO olarak bır kez 200 000 vıllar bulunmuş bir baba ve de galannı tahrık ve Moğol muda dırhem < 1 5 milyon TL ) odedı denın kalıtçısı olmuş, dolavıs'v halesını davet edıci haınce ey ğını, daha sonra, adı geçen kışl la, zaten varlıklı bır luşı OlaMoğollara b«$kaldırıp cezalandınldığmda, Amasy» subaşısı olan Emır Seyfuddin Torumtay'ın, lstemeyerek onun yanında bulunmasını bağışlatmak ve c«nını kurtarmak içm, llhana 100 000 dırhem (3 mıhon TL) na^ıt, 200 at vermek re her yıl Türkaye'deki TaUrlardan 1000 klşlyi yedınp ıçırme lşınl yüklenmek sorund* kaldıgını kajT»Klar yaayor. Dogrudan doğru\a Perrane'yle üglU olarak, böyle Dış somürünün dişlerinden kurtarılabilen ulusal varlık, Pervane'nin başmda bulunduğu işbirlikçi yönetim kadrosu tarafından, kişisel egemenliklerini ve sınıfsal çıkarlarını sürdürebilmek için, uydu ve onursuz iktidarlara özgü sahte bir görkem yarışının gösteriş pazannda bol keseden savrulmuştur.. lemlere glrlşmesinden sonra ba lajan amansız iç ve dış sömu ru, ekonomık bunalımı gıttıkç ıçınden çıkılmaz duruma tetıı mıştır. Öyle zamanlar olmuştur K hazınede devlet gorevlilenn maaş vermek içın bır tek dıı hem bulunamamıştır Buna kaı şm, yöneticilerin ödeneklerlnı azaltılması için yapılan önerile çok sert tepkılerle karşılanrnı ve kımse bu konuda bır özveriv janaşmamıştır. Sonunda, gerı ken para, halkın dayanma güc zorlanarak da olsa, sağlanmış v israf sürdurulmüstür Bu arad< aralıksız iç savaşların yarattıj uygun ortam devletı çevredel' kuçuk dış duşmanlann saldınl rına karşı bile guçsüz bırakmı tır Bu tür saldmlar genellıkl stratejık ve ekonomık önemi ola noktalara yöneltılmıştır. Diya bekır ve Maraş gibı yerler bö le saldırılarla elden gitmış, »ı nunda ıse, Karadeniz Uzerind devletın uluslararası tıcarete aç lan tek Kapısı olan Smop limaı yıtırılmıştır II Keykâvus"un kı ğulmasıyla, onu izleyen temlzlı hareketımn gerçekleştirilmesır değm, ulkede ekonomık duruı beş yıllık Karatay ıktidarındal (124954) gorelı toparlanma d şında stıreklı bır düştış grafıı çızmlştır Ancak bundan sonr yonetimın tek elde toplanma ve çok sıkı bır kontrol kurulrr sı uzerıne, bu duşüşün durdun ması içın öntemler alma olana ve tanm, tıcaret ve zenaatla u şanlar içın yenı gınşımlerde b lunma ortamı doğmuştur. Y A RI N : ZENGiNlıGi KORUMA SORUNU Üçuncu vazının «sadıst bash l»r» başlıklı bolumünün ılk cüı lesındekı •güvenli duruma e« mesi» ıbaresı «gOvenlı durun gelmesi ıçın» «saglamıştır» söz< ğu «sağlanmava çalışılmıştır» o cak bır sonrakı cümiedei • ıçın» sozcugu «içınde,• «ilışk lerı» sozcuğu «kışılerı» olara Yagma başlıklı bolumun ıkınci ] ragrafının ıkınci cümlesınde g çen «çoğunluğundan» sozcuj «çocukluğundan,» yazının son i ragrafının en son kelımesı «unı mamıştır» olacaktır Duzeltir özur dıleriz Düzeltme GARTH ,irsAk: ı> TiB BlBAK. SEN TEK. BU«ZİM6ÜCÜMÜ2ÛKJD1«3ACTH DiŞi BOND 'J2I8