Katalog

CUMHURİYET 2 Temmuz 1974 ABOUUANBAZ TURHAISI SELÇUK ON Kİ5İ İLEİ)£VAM£TTU MEKIÂUM. MiUıviE 47'LİLER FÜRUZAN 7 Kiraz, ninestnln ardından bir «fire sakarla»ır konufmasındaki ağdalanan yöresinin deyig özelligiyle anlaşümaz bir jeyler söyleyerek dolanır dururdu, birçok küçük belirsiz ijin ardında. Bunlar öylesi işlerdi ki, bir evde yapılmasa da oliir kanısını uyandırdıkları halde, bir iki gün el sürülmeyince anlatılmaz bir dağınıkhğın orta ya çıkmasına yol açarlardt. Sobayı, çevresini silmek minderleri kabartmak, yemek masasının al tına dökülmü; yiyecek kırıntılarını süpürmek. Babasınm kurşun kalemlerinden saçılmış kıymıkları toplamak, pencere içlerinin tozunu almak, Kubılay'ın attığı bir çoıap tekini kirliler» taşımak, tum bu i}ler Kiraz'ın çocuk dikkatine bı rakıhrdı. Emine. Kubilay, Seçil kahvaltılan bitince üst üste giyinıp urındıktan sonra, koşarak indikleri aşağı katın ta? avlusundakı «oğuğa çarpıp kasılır lardı. Seçil Ablası genç kız olmanın değişmeleriyle ya ajırı neseü. ya küskün, önünü gormez bir bakışla esiği aşardl. Kapı artlarından kapan dığında karlara vuran sabah güneşinin sarısını yiürmiş ak aydmhğı gozlerını kamaftınrdı. O düğüne gitme gecesinin gerekli töresi yin» yerine getirilmis, Leylim Nine mutfağa dönmüş, odanın kösesinde kocayıp da uçmadan kesilmi| bir kartal gibi tüneyerek çocukların yanına gelm» sini beklemişti. Sonra yine gizemli sözlerden kurulu masallarını söyleyip, yine her biri yüreğ* değen, insanı olmaz ıannl«ra düsüren türkülerini çağınp bitirmişti. Haydi yatın canlanm, balalanm. demesini bekleyen Emine'yle Kubilay'a alışılm* dık bir suskuyla bakıp durmujtu. Kiraz uyumak içın gerekli olan hazırlıklarına ara vermı$, beliren yeni durumun nedenini araştırırca ninesinin yanında iki kez dolanmıştı. Leylim Nine sonunda yorgun bir sesle konujmaya bajlarmştı: Siz istasyona taîinırmıssınız balalarım. Cumhuriyet alant denilen yerde şehir isi çok kat lı evler yapılmıs ya, oraya. Hanıma özüm yalvanp Kıraz'ı alıkoy diyeceğim. Oranın yakışığı olm» yı bilir diyecefim. Özüme gelende yaşamarn, o . mür tüketmem daha nice sürer bilemem, Emin* Hanım. Has kızım bilemem. Bunca küçük Kiraz'ı ortada komak olur mu ya? Ben gibi yıkık hanlann, eski hamamların oralara «ığınıp kalamaz. Benim iHğim dondu, kemik oldu. Genç kız olmaya, gelin kadın olmaya büyüyen tohumu sanp »avurmaktır gereği. Emine jaşırıp ilgi ile ürküntü arası bir ikirciğe düşüvermişti. Bizs söylemedi annem Leylira Ninem. Niy» çıkahm bu evden? Kaç yıldır burdayıı. Size demedi ya Medet Usta duymus. bakır cıların orda dolanuken özümü çağıııp ayan etti. Cumhuriyet alanına geçerler ninem dedi. Sense bu sarmıp sürüme ile. diyip üatümü gösterdı Medet. Ben üslümu neyi bir şey edemem, ölümüra yakındır. Düşe vardığımda ak tüylü koyunlar yayanm dağların koyaklarına. Burnurr.a kckikler yarpuzlar çaıpar. Dağ ortalarındaki göllerin cam sulsrında çimen aklanır da Tanrıya doğru veririm imanımı. Benim vaktim azdır cerenlerim. Daha üçüncü düşü görmedim. Bu düşte karlar açılıp da dağlar obrulduğunda iîk yeşilleri dereceğim AH göz dağını dolandığımda sürüye bir kara koyundur gelecek. Onmam için. O benim can »lıcımdır. Bu düşü görmedikçe ölür değilim. Sen een ol Emine Hanım, bir canı bir eana ısmarladık lannda onu yed. ona sahiplen. Hele tazeyse, helt ömür çiçekleri senin gibi açmamışsa Emine H«nım. Emine sarsıcı korkutan bir güçgüzJük duygusuna kapılmıştı: Yok. yok. Kiraz biıim kardeşimizdir. Onea Isimize de koşuyor. Giyinir de bizim gibi konu»ur da. Annem öğretmendir. Çocuklara her ftyi onlar öğretiyor ya.. Ağladığır.ı merdivenlere çıkarken anlamiftı. O gece nine torun elektriği kapattırmamıçlardı. Uzun süre alt kattan bildik mınltıları yatağında dönüp duran Emine'ye dek gelmijti. Emine ahsık olmadığı kaygılı bir hüzün içindeydi o gece. Bu ona çok ateşlenip, üşüttüğü hastalık günlerinde, yatağında, oda kapısınm açılmasını bekledigi yal nız ?aaüeri anımsatmıştı. Herkes evden Çikıp gittiğinde alnına konan temiz ak tülbentlerin ıslatü dığı baklr taslardaki sirkenin has kokusunu yeniden içine çekiyor gibiydı mırıltılan dinledıkç». Oysa o gece hasta değildi. Sokak kapısı açıldığında Kubilay çoktan sagına dönüp uyumuştu. Mutfaktaki sesler kesilivermi}, elektrik çarçabuk söndürülmüjtü. Sevinmişti Emine. Annesi boş yere geceyanlarma dek elektrik harcanmasına karşıydı. Kiraz kızla nineci Leylim kadının koyu karanhğ» sinip, kimsele rin du>Tnayacağı denli kıstıklan sesleriyle Alıgöz dağından gelecek karakoyunu konuîtuklannı düşünmüjtü Annesi, babası, ablası, her gezme dönüslerinde olduğu gibi, oturma odasında birbirlerine iyi geceler dileyip ayrılmışlardı. Sonra alttan alta başlayan, ö(ke ile bastınldığı belli olan kısa ke«ik konu?malara girişmiştiler. Seçil Ablaslnm » • si kırık bir hıçkınk gibi yansıyor, arada inanılma yacak denli çocuklaşıyordu. Bu, Emine'ye yapmacıklı bir inceltme gibi gelmiîti. Çünkü bir sü redir ablası Albay Adnan Beyin kızı Gülenie ak samları okul dönüşü buluşup yün örnekleri çıkarmak, taıih öğretmenlerinin verdigl ödevi çalı(acaklannı söyleyerek odaya girdiklerindp kapıyı örter öıtmez kadınca anlamlar taşıyan gülmelerle dolup taşıyordu sesleri. Adnan Beyin kızının çarpık bir duyarhgı, açıklayan soguk bakışlı güzel sarı, ela gözleriylt yer yer kızarmıs ince, ak yüzüyle odadan çıkıp, aşağıda merdivenlerin baî'.nda ayakkabılarını gi yene dek, onu uğurlayan Seçil Ablasıyle sürdür dükleri kopuk konuşmalar çekinmeyle karıjık bir ilgi duyar. Albay Adnan Beyin bedeni uzunca olan kızı daha da dimdikie;en duruşuyle artist resimleriyle dolu kitabını Emine'ye gösterir, iki ar kadaş başbasa verip, rr.ırıl mırıl konuşurlardı. An cak annelerinin dönüşünü belirten gürültüler işi tilince konuk kızla ablası dersle ilgili bir konuyu bağıra bağıra okumaya ba?larlardı. Bu garip suç ortaklığı Emine'ye utançla öfke karışımı bir çekinme verirdi. O gece ise ablası llk suçlamaya ugramıj lnanılmaz bir saflığın titrek sesiyle konuşuyordu. Emine'nin daha önce ablasmda yapmacık sandığı ezik konuşmayı ayıplamas) silinmi$ S*çil'e acımaya başlamıstı. Babasınm yaklaşan ayak seslerınden yatak odalftnnın kapısını örtmeden bagırmaya yakın bir öfkeyle konuştugunu duydu: (Arkan v*r) BATFDA DEMOKRATlK SOL Doc. Dr. Ahmet Taner KISLALI Almanya'da 1863'de kurulan ilk sosyalist örgüt ^Herkese oy,, hakkını savunuyordu tlk kez •demokratik sol» bir par ti Türkıye'de hükümet sorumluluğunu yüklenmiş bulunuyor. Fa kat hükümeti kurmakla sıyasal ik tidarı ele geçirmek aynı ^ey değü dir. Üstelik, siyasal iktidara ulaş tıktan sonra da sıra, ekonomik ik tidara kar$ı yürütülmesi ksçmümaz olan mücadeleye gelir. Kendi ekonomik dayanaklarını oluştura mıyan, ekonomik iktidarm el değiştirmesi sonucunu yaratacak süreci harekete geçiremiyen «sol« si yasal iktidarlar uzun ömürlü ola mazlar. Ekonomik iktidarm el değiştirmesi, mevcut egemen ıınıf veya sınıfların güçlerini yitirmesi demektir. Hiç bir egemen sınıf buna gönül rızası ile razı olamıyacağl için, bu i; bazılarının sandığından çok daha zordur. <Ben yaptım ol du. şeklindeki kalıplaşmış fornıül ler. bir ülkede «demokratik sol» ile beraber var olan özgürlükleri de, birkaç kuşağın ıstırabı paha »ına yokeder. Yeni hükümetin ilk günleri bazı lannda hayal kırıklığı. bazılarında ise umutsuzluk yarattı. Ekonomik iktidarm temsilcisi olmayanlar si yasal iktidara ulaştıklarında, çok büyük zorlukları da peşinen göze almışlar demektir. Konjonktürel ekonomik bunalımlar bu zorlukJa rı sadece arttırır. Bu nedenle, ko çullsn bizden çok farklı olsa da, başka ülkelerdeki demokratik sol deneylerin incelenmesi, birçok ger çeğin daha iyi anlasılması bakımın dan yararlı olacaktır. Tekelci olmayan. parlamenter bir düzen içinde bulunan toplumlarda sosyalist akımların durumları nelerdir? Hangı kojullar içinde doğmuşlardır? Nasıl bir gelişim göstermişlerdir? Benzeyen ve •ynlan yönleri nelerdir? Bu ülke lerin geçirdikleri deneyler ve ulaş tıkları noktalar geri kalmış ülke lere ış.ık tutabilir mi. Alman, Fransız, tngiliz ve ! s kandinav önıeklerinden hareketl» bu sorulara cevaplar bulmaya çalışacağız. tında Lelpzig'de kuruldu. Adına rağmen örgüt aslında bir siyasal parti niteliğindeydi ve programında ÎU noktalar yer ahyordu: 1 Herkese oy hakkı, 2 Devletin de yardıuıı Ue üretim kooperatif lerinin knrulmaat. Toplumsal adaleün egemen kıhnmasını devlettcn bekleyen, L*s salle'in öncülük ettiği bu akıma ge nellikle lassalizm denmcktedir. Gene 1863 yılında, .Alman Çalı »anlar Dernekleri Birliği. (Verband Deutscher Arbeiten'ereine) adında bir başka kurulu; ortaya çıktı. Aynı kuruluş 1869 yılında «Çalışanların Sosyal Demokrat Partisi» (Sozialdemokratische Arbeiterpartei* adını alırken. sosya list bir programı benimsiyor ve demokratik dileklerin yanında, Enternasyonalin marksist görüşlerine de yer veriyordu. Böylece Almanya'nın değişik bölgelerinde egemenliklerini sürdürer. iki ayrı sosyalist parti ortaya çıkmı; olmakta ve birbirlerini raktp görmekteydiler. Alman Birliğinin kurucusu ünlii Başbakan Bismarck, 1877 seçım sonuçlarından {eshetti ve sosyal demokrat dernekierini yasaklayan bir yasa çıkarttl. yanarak, sosyal demokrat dernekleri yasaklayan bir yasa çıkarttı. Yasa aynı zamanda sosyalist yayınları da yasaklıyordu. Fakat sosyalist milletvekilleri Meclisteki görevlerine devam edebileceklerdi. Ayrıca grev hakkına da dokunulmuyordu. kı rejimlne dönmek istiyor. Ama bu defa da genç Imparator 2. Guillaume'un muhalefetl ile karşılaşıyor. Nihayet 1890' da iktidan yitirince de, bütün baskı kanunları yürürlükten kaldırılıyor. ürkerek Alman MecUsinl bl kaymasım kolaylaştıracak çimde gelismedi. Bernstein ve revizyoninn Sosyalizmin, «liberalizmin gelışimı sonucu» olarak anlasılmasını savunan; «sosyalizmiı» olanak dahiline girmesinden önre bizim demokratlardan kurıılu bir ulus yaratmamız ger»» kir» rliyen Bernstem'in revizyonizmle suçlanarak reddedilmesine rağmen, parti gene de /.a» manla Marksizmden uzaklaştı. Bunun nedenleri çeşitlidir: Yirminci yüzyılın başlannd* Sosyal Demokrat Partinin işçileri eğitmek için okulu, 94 tanf gazetesi, halk tiyatrolan vb. vardı. Bu kuruluslarda, çogu üniversite mezunu aydın olan 4 binden fazla görevli çalısıyordu. Birçok parti üyesi belediye meclislerine seçilmişlerdi. Fecferatif meclislere seçilen soı yalist milletvekilleri zaman zaman burjuva partilerlyle iy birliği yapmak, taktik anlaşmalarına gırişmek zorunda k»hyorlardı. Bütün bunların sonucu, p»rtinin yöneticiler kadrosu doktriner kaygılardan, ihtilâld düşüncelerden uzaklaşmaya. emslc Çİ yığınlann yasama koşulla* nnı düzeltici reformların gerçekieştirilmesi için çahşmaya basladılar. Cumhuriyet 19241974 50 YIIJN SİYASAL, SOSYAL VE EKONOMİK DhGIŞIMİNI Alman sosyalizminin doğıışu Almanya'da ilk sosyalist örgöt, 1863 yıh mayıs aymda. «Alman Ça Uşanlar Genel Derneği» adı al 149 aleyhte oya karşı 221 oyla kabul edilen bu kanunun soBismarck'ın sosyal • demoknuçlannı şoylece özetleyebiliratları ezmek için giriştiğı hariz: 150 dergi ve gazete ile 1067 reketin zaran kime dokunmuşkitap sansür edildi. Toplamı 831 tur? Sosyalistlere mi, yoksa yı! tutan 1888 hapis cerası vebizzat korumak istedigı egemen rilcfi. Yalnız beş büyük şehirde sınıflara ve bu arada sermaye 892 kişi konutlarmdan atıldı. çevrelerine mi? Birçok sosyalist, ülkeyi bıraPeki bu rakip iki örgütü birleşHareketin sonuçlarına bakakıp Amerıka'ya gitmek zorunmeye iten sebep nedir? Her ikisi rak diyebılıriz ki; keskin sirda kaldı. (Bu sonuncular, A!nin de iktidar tarafından aynı bas kenın zararı küpüne olmuştur, manya'da kalan dostlarına sükı ve saldırılara mâruz bırakılışı. Bir yandan, sol hareket daha rekli olarak para yollamışlarBirleşmenin yararı 187T'de orta da gelişmiş, öte yandan da sertdır». Birçok işveren, sosyalist ya çıkacak. 352 binden 493 bine leşmeye yüz tutmuştur. îsçi slişçilerin işine son verdi. yükselen oylar sayesinde 12 sosnıfının egemen sınıflara, seryalîst milletvekili Meclise girmek Fakat bütün bu baskılara raj mayeci sınıfa düşmanlığı artfırsatını bulacaktır. men Almanya'daki sosyalist hamış, «sınıf bilincı» güçlenmişreket canhlığından bir şey yitir. Sağa oy veren işçi hemen Sosyalizmi ezraek isteyen tirmeyecek, yasal harekete ola hemen kalmamıştır. Emekçilenak bulunmayınca, çalısmalar rin büyük bir çoğunluğu, Sosadam yeraltına kayacaktır. 1880 yıyal Demokrat Partiyi kendilelında bu amaca hizmet etmek 18T7 seçimlerinin !or»uçlan, rinin doğal savunucusu olarak için Isviçre'de gizli bir örgüünlu Başbakan Bismarck'ı, uygormeğe başlamışlardır. Marktün doğduğunu görüyoruz. Dıkularını kaçıran «sosyalist ihtisist düşüncenin yayılması hızşarda basılan sosyalist gazetelâl» tehlikesini ezmek içın halanmıştır. ler giz'i gizli ülkeye sokuluyor. rekete geçmeye yöneltti. Ceza 1881'de 312 bine düşen sosyal Bütün bunlann sonucu, 1891 Kanununun bu yönde değiştidemokrat oy sayısı bu sayede yıhnda partinin daha Markrilmesi isteklerine Reichstag 1884'tîe 549 bın. 1887'de 763 bin sist bir program benlmsedığıni (yasama organı) karşı koyuyorve 1890da da 1 milyon 427 bine görüyoruz. Program «üretim ad'u. ulaşıyor. raçlarının topluma maledilmeNe var ki, 1878 yılında bir si»nden, iktidann zaptedilmesin «uikast sonucunda tmparator 1. Bu durum karşısında Bi?den ve «emekçilerin diktatörlüGuillaume yaralanınca, uyanan marck bocalamaktadır. Önce işgü»nden söz ediyor. heyecanlı havadan yararlanaçılere bazı tavizler vereı^k nyrak Meclisi {eshetti ve yeni Fakat olaylar, Alman sosyalarım toplamaya çahşıyor. B.iMeclisteki tutucu güçlere dayalist hareketınin daha da uca sansızlığa uğrayınca gene bas Baskının verdiği sonuç Y A R I N : Sömürgecilik ve Alman Sosyalistleri DİSİ BOND TESE KKÜR Fatma Erengüç'ün eşi, özgrül Erengüç, Bedıa Gökçe ve Yurdagül Doğunun babalan. Dr. tbrahim Gökçe ve Dr. Yüzbaşı Gürbüz Dogu'nun ka>anpederleri, Tüccar Resul Erengüç'ün ve Dr. Muhtar Erengüç'ün kardeş'.eri, avukat Yusuf Erengüç'ün amcası, : I i YAPIT CIKTI TOPlü İSTEKLERDE % 25 İNDİRİM YAP1LIR 3 KİÎAPTAN AZ İSTEKLERDE PTT GIDERİ ISTEYENE AİTÎİR BELGELEYEN BAYRAM ERENGÜÇ'ünj vefatı dolayısiyle muhtelil yollarla acımıza katılan ve bize dostluklarını izhar eden akraba, dost ve yakmlarımıza derin minnet ve şükrarüarımızı arz ederiz. ERENGÜÇ AİLESİ \ (Cumhuriyet: 5363) i GARTH (QI lsteme adrcsi: Cumhuriyet Matbaacılık ve Gazetedlik T.A.Ş. Fosta Kutusu 246 istanouL • » • • »• • • • • • •• • •» • • • • • <; ür. A Z İ Z Ç Ö L • OKMIKfcUl »e i TKAVMATUUJJİ X MÜTEHASSISI • 1 4 2 i « (Kink kernıK *e maJsal nastaiıkian) Osmanbey Halaskârgaa Cad 279/1 Sedel Apt. T>ı fı 41 w J * • J 4, •• • •• •• • • •• » • • » • » • • • »