Katalog

9 Mayıs 1071 : CUMHURİYET :SAYTA BEŞ ulürk*üniziııd<>48.yıla Yıllarmı • ASOfAyçil: 1925 • Hüsnüîurcan: 1926 • îurhanCulum: 1928 mürekkep • SadıkAydın: 1928 • NadirNadh 1930 • Artur Kendınski: 1931 ve kâğıt • Selahaltın Giz: 1932 • Huri Kayacan: 1933 • EIİfNaCİ: 1937 • Salihftkın: 194! kokular ı arasmda geçirdiler • NozimeNodi: 1924 Selâhattin GÜLER Yokuşta söylenen hep ayni sözdür: «Nasıl oldu da bu mesleğe girdin?» dendi mi birine. alman karşıhk, «Eh bfrader ne yaparsın, bir kere mürekkep yaladık. Sonra ds ayrılamadık» olur. Hayata başlıyan bir insan, çeşitli mesleklerde çalışır, meslek degıştirir. Ne var ki insan bir kere (Babıâli deyiıru ile) mürekkep yaladı mı artık onun tadını unutamaz. Mes'.eğini degiştiremez. Üegıjtırse de sudan çıkmış balıga benzer. Kolay kolay başka bir göreve alısamaz. 48 inci yayın hayatına giren Cumhuriyet üı kadrosunda 30 yılını doldurmuş, hattâ 40 yıla adınunı atmış, bir tarihi boydan boya geçmis. içinde yaşamış, mesleğin türlü cefasını da çeknuş kişilerin anılannı dinledim. Bu kişilerin blrleştikleri tek nokta, gazetecinin her gün sınav verdiği idi. Evet gazeteci her gün toplum önünde yeni bir sınav verır. Her gun yerıi bir heyecan içindedir. Her gün yeni bir olay karşısındadır. Işte, Cumhuriyet'in çeşitli gb revlerle 30 yılın üstünde emekleri geçmi.ş mensuplan ve anlattıklan: ka< arkadas civardaVi bir haneye gittik. Ben bir an önce gazeteye gelip yanyı yazmak istiyordum. Fakat içkiye dalınca bu isteğim gerçeUesmedi. Mey. haneden çıkıp gazeteye geldiğimde her şey bitmiş, gatete basıimıştı. tşte bundan sonra görev hitmeden bir daba ağzıma içki koymadım.» Cumhuriyet'in 47 yılı Cumhuriyefin ilk saytsımrı ü/erinde 7 Mayıs 1924 tarihı varrfır. Yunus Nadi Bey. Kurtuluş Savaşı gunlerımn Yenıgun'ünden sonra, barış ve devrımler dönemının gazctesınt kuruyor: CUMHURÎYET. Gazetenin teinel çizgisi, barış içinde, devrımler uğruna Atatürk'le beraber bütun karsı kuvv^tlerle mücarielp etmektir. Ararian tam 47 bahar geçmıstır bu?ün Cumhuriyet. 7 Ma. yıs 1971 günü. yayın hayatımn seref dolu 47 yılını geride bırakm'stır ve yeni devletin en eski kuru!u$larından birı olarak bugun rte giiıev ba'indaclır «CUMHURİYET»İN 47 YILI.. Bu yıldönümüncfe. Atatürk devrı amlarını yenırien ya«araak ıçin şünlerce arsıvde eski ciltlen kanştırdık. 1924 Ma. yısından bu tarafa toplıım havatımızın son yanm a«n. Cumhuriyet koleksiyonlarında bir belgesel filim gibi gozlerimızin onunden geçip gitti.. Cumhurivet'ın ı!k sayısı. 7 Mayı« 1924. Çarsamba. Gazetenin fiyatı 3 kuruş. Birinci sa.vfada Paris Olımpiyatına gidecek futboleularımızın fotoSrafı var. Kalecı: Nedim. Hamit: müdafaa: Aii. Cafer. Kadri: akıncılar: Mehmet. Nihat. tbrahım. Umet. Muslih, Zeki. Alâeddın. Sabıh. Bedri, Kemal, Kâmil.. Araenkan Senatojunun Lozan'ı tasdiki bekleniyor. Selânik'ten Nisanda 90 bin goçmen gelmi<! Cumhunyet. ortaya bir mesele atmış: ts buhranı ' Ratıp Tahir'in bir karıkatürü.. Ve gazete, çıkarken bir «nket vapmış, sonuçlarını açıklıvor: O yillann en fazia begenilen başyazarları sırayla söyle: Hüsevın Cahıt, Yunus Nadi. Ahmet Emin, Velid Ebüzziya, Ahmet Cerdet. A^aoilu Ahmet. ESKİ GÜZEL GÜNLER.. Kendi havatını seyrediyor gibi oluvor ın«an. 1925 yılı. Cumhuriyet çıkalı bir yıl olmu«. V Mayıs Çiçekçı Kâzım'ı tstiklâ] Mahkemesı Müebbel küreğe çarptirmıc Halep'te basılmış beyann<ımelerle yurt içinde Hılâfetin eeri aelme<; propagandasını vaparken vakalamıslar Osmanli Banka*ı ıle anlaşmaya varılmıe. hesaplar da Türkçe tutulacak Yunus Nadi Bey. Musul nıeselesını yazıyor Re^ımli Hafta Bajyazarı M. Zekerıya. uç vıllık cezasını çekmese Sınop'a sbndenlıyor. Gümrukten 500 çuvaî «eker kaçıranları yakalamışlar. Turhan Culum 1928 yılmda Cumhunjet'e gtrdiğini söyliyen Turhan Culum, çok sevdiği Linotipin başmdan aynlmamış bu süre içinde. Hart şıkırtıları bir bestenin melodîlerinden daha etkıli onun için Herkesten daha çok okumuş her şeyi. Bınlerce. yüz bınlerce satır yaza dizmiş makuıesınin basında. îlk kez 14 yaşında iken Evkal matbaasına gırmiş. Bu gırış de şoyle olmuş. Okulun tatilinde iki kardeş lâstik bir top almışlar. Arsa yenne evde oynamayı uygun bulmuşlar. Al pas, ver pas, bir şut, bir plonjon derken, evde ne eam kalmış. ne çerçeve ve ne de çanak. çomlek, ayna. Peder kızmış. (Verin keratalan Evkaf matbaasına bitsin haylazlıkları) demış. Bir yıl Evkaf matbaasında çalışnuş, sonra da Cumhunyet'e geçmiş. Dıyor ki Turhan Culum. «Cunv huriyet'e geldiğimde yine eski harfleri diziyorduk. Bir yıl sonra harf inkılâbı oldu. Bu geçi? bizim için bir yenilikti. Fakat yir.e de yazüarı kasalarda pirinç ayıklar gibi ayıklıyor ve elle diziyorduk. Ne xaman ki Linotipler geldi ve makineleştik. Çok sevindik ve rahat]adık.> Hüsnü Turcan Bııim gazetenin içinde ona, «Baba Hüsnü» derler, ama o çoktan dede oldu. Kendisi ile konuşmaya başlarken baba mı. yok sa dede mi desem diye düşündum. Sonra da «Baba» diye konuya girdim. «Kaç yil oldu buradain?» dedım. •45 yıl. Yıl 19» ve rıh 1971.» şimdi tar » Nazime Nadi «Ben de hevecanlaniTonnn. Siz ne soracaksınız, ben ne ccvap verecegiın? Düşünüyorum da, ilk defa bir çazeteci ile mttlâkat yapıyonım. Bn nedenle heyecanlıyıtn.» Gerçek olan bir şey varsa benim de heyecanlı olduğumdu. Bir gazeteci için görevdi yaa yazmak için konuşrnak, hattA doğal bir görev. Ne var ki kendıleri ile konuşmaya gittiğim kişi, çalıştığım gazetenin sabibi idi. 60 şu kadar yıl rahmetli eşi Yunus Nadi ile bu mücadelenin içinde bulunmuştu, eşini kaybettıkten sonra çocukları ile savaşı devam ettiriyordu yılmadan. Her olanı gün gibi hatırladığı belli idi konuşmalannda Nasime Nadi Hanımın... «Fazla sorn sormıyacağım. 4*. yılına girmis, büyük kurtarıcı Atatürkün devrimlerini savunmuş, fikirlerini y»ymış Cumhttriyet için kısa anılarram öğrenmek tstiyorum» dedim. Kısa bir sessizlik oldu. Sonra çok, çok uzaklara, yillann ötesine giderek konuşmaya başladı herkesin büyükaimesi.. Turhan Culum «18 yasında evlendim. Ve böylece de bu islerin, yani gazete işlerinin içine girdim. İstanbulda çıkan Yeni Gün gazetesi işgal kuvvetleri tarafından kapatilmıştı. E«im Nadi bir kolayını bulup Ankaraya gitti. Gazeteyi burada çıkarmaya başladı. Kısa bir süre sonra ben de çocuklarımı alıp İstanbulu terkettim. Ankaraya gittim. Hacı Bayram semtinde Eski Postahane dedikleri bir bînaya yerleştik. Yeni Gün yayınına Ankarada devam ftti. Atatürk sık sık gelir, Nadi Beyle görüşürdü. Fikirleri, görüşleri birdi. İımirin dfişman işgalinden temizlenmesi üzerine tekrar İstanbula döndfik. AnkaradaU Yeni Günü kapattık ve Cumbnriyet'i çıkarmaya başladık. Mustafa Kemal İstanbula geli«lerinde kendi gazetesi gibi ilgilenirdi Cumhuriyet'le.» Yine kısa bir sessizlik oldu. Sonra devam etti ayni konuda ve, «Anlatılacak o kadar çok şey var ki. Atatürk devrimleri devam edecek, Cumhuriyet'in 48. yıldöndmü bayırh olur injallah» dedi. Sonra devam etti: «1926 yılının sonlan idi. Mürrttip çıraği oiarak Cumhurivet'e girdim. Henfiz 14 yasında idhn. Aradan yıllar geçti. Mürettipliğe yOkseldim. Bir gün rahmetli Yunus Nadi Bey beni yanına çağırttı. H*ytcanlanmiftım. Odasına girdim. Bana (Sen bundan sonra sermü rettip muavini oldun) dedL O günkü beyrcammi unotamıyorum. Bunun >anında bir baska Asaf Ayçıl Yıllanmıjlar arasmda bir «Baba»: Başmürettibimiz Hüsnü Turcan gönderilecek yanlar birar geeikti mi çoğn zaman, kaUur kendisi yaa işlerine gelir. Fazla konosmas. Bakar ve «Gözlerine bakuı. ne demek istediğimi rmlaym» diyerek ağir adımlarla tekrar mürettiphaneye döner. (Fotoğraflar: Tulay Divitçioğlu) Yokuşun eskilennden, Cumhu as rıyefin en esküerinden SaiâhatS tin Giz, tam 39 yıldır parmagı •=; deklanşörde. En güzet fotoğraf = = ları çekmek ıçin ömrünü mesle= ğe vermiş, «Bunları yazmakla be ni yaşlandırdın. Dizlerim agn z^z maya basiadı» diye takıldı bana. ^ Şakaju çok seven bir kişı. ^= Giz diyor kı. «Galatasaray Ll : ş z sesinde rahmetli Doğan Nadi Beyle birlikte ayr.i sımrta oku~ yorduk. Tatil günlerinde beraber ^ ^ gazeteye gelir rrsim çekerdik. Z = Karanlık odada çektiğimiz resim ^ Guler yüzlülüğü ile gazetede lcri beraber banyo ederdik. İşte çahşanlann tumunun moralını benim mesleğe basUmam böyle = yü*seUiyof, ltofiusayüaöntîa ds "nldu. Okulu bitirdiktrn sonra = = ha guçlü oiduğunTBZU or'.aya kofiilen gazeteeilile başiadım. l= yuyordu. Çok az kışıye nasıp nutamadığım bir anımı anlata* r ^ olmuştur doğdugundan bu yana %ım. Atatürk Istanbula gelmişti. ~ makine gürültüleri, mürekkep Balkan Festivali yapılıyordu. ~ kokuları, kâğıt yığınlan arasınBeylerbeyi 'Sarayında verilen z== da ömur geçinnek .. baloda Bulgar, YugosUv, Yu = : nan ekipleri gösteriler yapH ^ ^ Çalışma odasına gırdığimde yordu. Atatürk, bir ara yerinden ^ ^ yine güler yuzle karşıladı. Gakalktı. ekiplerden birer kişiyi = zetemizin Basyazarı Nadir Nadi vanına alarak piste indi ve on> ^ Z yeni bir çıkışın hazırlıkları ıçinlarla beraber milli oyunlarını oy^ deydi. Cumhuriyet'm kuruluşunaraaya başladı. O tarihlerde = = nun 48. yılına girmiştik. 47 yılflaş yok. t'ç adet ampulüm var = = Hk anılannı sordum, Kısaca şoydı. Onları da daba önce bitir= le dedi: mi«4im. Kıvranmaya basladım. = «Çoeukluğum ba binanın taşlıTer içinde kalmıştıtn. Ne yapıp 3 ^ ğında geçti. Ayni binada oturuyapıp bir resim çekmiştim. Fa> ^ = yorduk. Her sabah okula gidrrkat bu fotoğraf istediğim gibi = ken gazetelerin postalandıfı odaolmadıgı için hmlâ üıüntü du^ nın önttnden geçerdim. Çalısan varım.» = işçileri kısa bir süre seyreder, sonra bn kişilerin de en «. benim kadar gazetede haklan olduğunu düşünürılüra. Galatasaray Ljsesinde okurken gazetenin çıktığı ve oturduğumuz bn evYağmur. çamur, sıcak, soğuk den çıkar. Karaköy, Yüksekkalher gün elüıden düşürmediği çandırım ve Tünel yolu ile okula yatası ile gazetede garünen Nuri Kaya giderdhn. yacan, Cumhuriyet Gazetesinde 38 yılını doldurmus bir kişidir.. 1933 Gazetecilik hayatınıda çeşitli ^^ yüında Gazeteye girmiş, 15 yıl j ^ güçlüklerle karşılastım. Babam^S muhasebe servisinde çalıjmı» ve dan aldığım güçle ve onun izinSS daha sonra mutemetlik görevini = de yürüyorum. Atatürk devTim almıştır. SS: lerine bağlılıktan ayrılmadım. ^^ Kayacan. 3? yıl içindeki anıla^ Bu babamın cizdiği yoldu.. » = rını da şoyle anlattı: ^ 63 yaşında olduğunu soylüyor"*~ «Bir ömür sayılacak yıllar bir ;z= du Nadir Naâı ve ekliyordu: tek carj altmda geçerse o kişinin ^ ş «Aşağıdaki taşlıkta top oynaelbette acı ve tatlı anılan olnr. A ^ dığım günleri hatırlıyorum. Sonma bualan anlatmak uzun «e güç S S = ra işte bugünlere kadar geldik.» : olacak. İki kaybunız merhum Yu. = ; ^= nus Nadi vc oğlu Doğan Nadi'nin ^ aramızdan aynlmalan benim için ^^ n en büyük acı olmuştur. Bu iki bü. şş: yük insamn acılannı unutmak mümkün değil. Hâtıralannı daima ^ = == şükranla amyorum.» = rorevim m&rettiplik. daha «»nra makine ustalığadır.» Cumhuriyet'in 48. yıla gırmesı nedeni ile sordugumus sonıları cevaplandıran Sadık Usta. «Bir insamn hayatımn gectiği yerde hatıralan çok olur. En acı hâtıram, Büyfik Kurtancı Mustafa Kemalin ölümüdür. Fotoğrafları jelmişti. Klişe yapıyordum. Fakat bn arada durma dan da ağlıyordum. Göz ya$larım klişelerin üzerine damüyordu. Bu bü>ük insamn öldâgttne inanamıyordum. Bugün bile ayni hisleri duyanm ve onun öldüğüne inanmara. Klişelerimi raptım fakat ben de bjtmiştim.» defasında 56 ıtaat hiç uyumadan zzz ve dinlenmeden aralıksız çalış ^ ^ tık.» =Ş Selâhattin Giz I ÜÇÜNCÜ YIL 7 Mayıs 1926.. «Hamıdıye». «Peykl Sevket» ve «Ba«ıa» dan ıbaret bir harp fılomuz tzmır'ı zıyaret ediyor Ingıltere1 rie grevcilerle crev kırıcılar arasında karlı kavgalar olmu?. îngilız lirasi 937 kuruş, dolar 191 kuruş. Rayhsmark 45 kuruj bor*ada. Elhamra'da Marıa Jakobın'ın «Eski Hatıralar» ı oynuvor, duhulıye 25 kuru.s. Sehzadehası Hılâl Sınemasinda tvan Mujıkın'in a«k ve sergüzest dr»mı: «Kızsın Alev». Ayr.ca. Şarlo ile Cekı Kogan'ın kahkaha tufanı: «Peder \e Sütnine». Tepebaşı'nda Fransız hevetı Toska'ya ba^lıyor. Mıllet Tiyatrosu'nda Naşit «Kırtnm Köy Meyhanesi Cinayeti» nı o\ nuyor. Bes perde. dram komedi. Tayvare piyangosu 150 kurus. Aym U'ıtıde çekılecek. En büyük ikramiye 45 bin lıra. Nadir Nadi YENİ MODEL ŞEVROLE Cumhunyet'ın 7 Mayıs 1927 sayısınd» butün' sayfa bir ilân: Yoni nıodel Chevrolet'ler fstısa ar^ed'lrnı^tır: Turırj ttpı 1050 dolar, Kupa tipı 1375 doüır, Sedan Tıpı 1400 dolâr. O 19fl knrus arasında degisiyor. > Nuri Kayacan I g Cumhutiyet'in. Atatürk dcMİmleri için tarihi bir belge nileliğini taşıyan 29 Kasım 1928 günkü sayısı, Harf Devriminc geVİş «.mmnda yansı eski vansı yeni harflerle düzenlenmi». BİR DEVRİM: İLK TÜRKÇE GAZETE Cumhuriyet'in 1 Aralık 1928 sayısı. baştan aşağı yent harflerle basılmış. Gazete. son aylarda okuyucularını alıstırmak için bazı haberlerı yen} harflerle diziyor ve büyük başlıklarla ahstırmalarım sürdürüyordu 1 Aralık'ta. Turk basım için yeni bir dönem açıhyor. Latm harfleriyle okuyup va7ma dönemı. Cumhuriyet artık soldan saga doğru okunacak. Baslığı da, o g'Jr.Uu «eVJır.ı busünc karjar muhafnza edestk. 1 BEŞİNCİ YIL Ba^makalede ıhtıkâr ksnunlarımızın olmayı=ır,dan cfert van:lıvor. Gazete, pahalılığa karşı mucade'.e edıyor Kasaplar, Belediyeyı âciz halc gehrmjs. Cvımhuriyet'in be«ıncı yılı. 7 Mayıs 1929.. Irar.da z=lrple. Arthur Kendınski 1 7 MAYIS 1930 Sadık Aydın anımı daha anlatayım. Atatürk ralıatsızdı. Rahmetli Doğan Nadi Bey sekreterlik yapıyordu. Gazetenin bir sayfası tamamen Atatürke aynlmıştı. Her şey bazırlanmıştı. Ben geceyi harf kasalannın altına uzanarak geçirdim. Gazeteyi önce basmak ve diğerlerinden önce çıkmak heyecanı içinde idim.» Sadık Aydın 1928 jnlında Cumhuriyet gazetesine giren Sadık Aydın, «Askerliğim dışında hayatım Cumhu riyet gazetesinde geçti. Bir başka yere geçmeyi düşür.medim. Burası benim evim gibidir. İlk Hep mari elbisesi ile gazetede gdrünen Artur usta, 1931 yılmda Cumhuriyet'e girdiğini ve 40 y\\ aralıksız bu çatı altında çalıştığım söylüyor. «Bir ömür bu. Kolay değil» diyor Artur usta. İzinli günleri dışında bir gün ışini aksatmaznış. Kırtasiye, cilt. boya hattâ marangozluk yapan Artur usta ilginç bir anısını şoyle anlatıyor: «Gazetenin simdi birer ansiklopedi olan ilâvelerini çıkanyor dıık. Okuyucu kuyruğu Cağaloğluna kadar uzamıştı. Ciltleri yetiştirmek için var gücümüzle çalışıyorduk. İstekler o kadar çoğaldı ki yetiştiremez olduk. Bir Elif Naci İ Kişiliğini çeşitli yönlerı ile ortaya koymuş ve 34 yıldır Cumhuriyet Gazetesinde çalışan EUıf Naci sunları söylüyor: «Ben Cnmhuriyet Gazetesine 1931 yı. lında geldim. Gazetenin arsivinin yönctimini \erdiler. Burada aklım erdiği kadar. kendime söre yeni bastan bir arşiv kurdnm. Resim yaptım. Sanata ve tarihe ait yazılar yazdım. 40 yıl onceki Cumhuriyet için ikide bir telefonla, mektnpla sorarlar: Hesap edilince 39 olurmuş da biz 49 yıl diyormuşuz! Yani bir (Devamı 7. Sayfada) Cumhuriyet'in altıncı yavın vılı: Ankara'da Orman Çıftliği kurulalı beş yıl olmus. Gazı. Yunus Nadi Bevle karsılıkh sohbet ediyorlar. Etraflsnnda Sukrü Kaya t«met Pasa. Tevfik Riiştü Bey..Mustafa AbdülhaUk Bey.. Arkara'r.ın kurek tabuıtı ıcır.ce bir vesıllık ^arjimaktan büyuk mutlulu1: duyuvor At^turk Dsha aâaclar cılız. binalar derme çatma, solgelikler küçuk lekelfr halinrte. ama Atatürk sevmçli : Bnnlann hepsinı kçndı milli vesaitimizle kendımiı yaptık ! dıvor. Yunus Nadi Bey de çok duygulanmıs Basyazı«ınr?a Turkıye nasıl kalkınacak? soru«una cevap verıvor: «t»te. Gari ÇlftHği bn sual* cevap vprmek ısteven bir' tecrSbedir ve mnvaffak bir trcrübedir.» 1930'LAR.. DEVRİME OMUZ VERME YILLARI BASLIYOR 7 Mayıs 1931 «Müstakiller hüknmete ıtimat revı \erecekler mi?» Manset bu. Tek partı. ülkenın ekonomık ve sovül meselelsriyle bunalmağa başlamış Kubllâv Âbıde.ı ıcm dün gazeteye 3 lıra balış yapılmıs ve foolam S76 lıra 98 kuru^a vartnıj. 1932 VE 1936 YILLARI Asaf Ayçıl Cumhuriyefin yıllanmıslarından biri de Asaf Ayçıl'dır. )mam Hatip okulunu bitirdikten sonra Vefa Lisesine bashyan Asaf Ayçıl, ögrenim yıllarmda Cumhunyet'e girmiş. Gazetede ilginç bir kaç aeı veya tatlı arulannı anlatmasını istedik. Düşündü ve dedi ki: «Bir gün Vefa stadında bîr maç vardı. Rahmetli Ömer Besim Beyle msçı izledik. Müsabakadan çıkUktau sonra Ömer Besim ve bir Aıiuı Kendinski Selâhattin Giz Nuri Kavacaa Naci Salib Akın 7 Mayıs 1932 sayısında Kran^i/ Cumhurbaskanı'na vapılan suikasti veriyor Cumhuriyet Klori Farer de vaıalanmı» B.H=kanla beraber Amerika'nın 1932 33 askeri bütces! Î8fi 983 000 dolar Bir Amenkalı gazet^cı. Albert \Veı»bord. BıİMjkad^lHa, eski Sovyet Dı« Bskanı Trockı ile eoruşüvor l'roçkı «Harivten yardım edirmezse. Rusva ilriebrt komnnist kalamaz» rfp. mıs. ve üâve etmis «Amerika motlaka Rusva ilr kapısacaktır.» Türk harflenyle yeni pullar Hazıran !933»<»n ıtıbaren kullanılmağa baslanacak 7 Mayıs 1934. Yunuî Nadi Bey «Havat pahalılıtı ve paramısın kıymeti» bashğını tasıvan basvazısında: kfivlu 12 kiloluk kuyuyu 1 . t.5 liraya satıvor. sehırli etın kılo=unu 40..î0 kurustan vıyor. kasap celep tnptancı eibi aracılar bu ıs ! n kaymağmı yiyorlar. üretici ve tükettci ınhvor dıv? dert »nlatmaga çalı^ıyor 1935ı. 36'yı. 37vl geçıvorum U£i"3S yılları Para^^hk fakırlık. en küçuk başanlardan duvulan hüvuk ^evinçler. CuTnhuriy^t'ın 7 Mavı«. 1938 sjvı«ınrls» Atatıırk'ün sağlıkh son resimlerinden biri. Yansnda 'Af?» Hsn'm. Makbule H | nım, Rue HebUiU Fuai Bulca, Sahh Buzok, Yiıiıus Nadı Bef. i