Katalog

r SAHtFE DÖRT 1 Eklm 1968 CUMHURİYET * VATBN olduğu günlerde tasdik edilmişti 25 nisan günü Tifiis'te Le Grand otelinde Orjenikitze, Arîıalaş.iviü ve Suvanitze'den mürekkep Mec liste Rusya'nın da Kars Konferansmda bulunmasım istediler. Konuşurken Suvanitze'nin söylediği sözlere gÖTe Gürcüler Batum transiti meselesinde güçlük çıkaracaklarmış. Artvin'i ve Arda ban'ı bİ2e vermek istemiyorlar mış! O gece saat onda trene bindim, yalnızdraı. Rıza Nur Bey, Batum yolu ile gitti. Bindiğim tren altınlan götüren trendi. Kâtihimiz Mehmet Ali Bcyle biri Gürcüî tan, öbürü Azerbaycan hükumetlerinden memur edilmiı iki mihmandarun vardı. Sabah saat beflte Tiflis'ten hareket ettik. vint Koskanyan, bizim trende imis. Guya Gümrü'den Kars'a gitmls olan iki lokomotif ile beş vagonun geri gönderilmemesinden dolayı; (Biz de lokomotif ile vagonları göndermemek ne deraek tir, onu Türklere göndermek istiyoruz. Kafkasya Birliği ile Türklye arasında trenlerin geçmesi için hiçbir anlasma yoktur, onun çık olarak kendileri ile görüşün; hürmetlerimi arzederek, hali kısaca hikâye edin..) dedim. Sonra mihmandarımızın ikisini de kompartımana çağırdım: ( Gürcüstan Devlet Reisini maki ne başma istiyerek benim tara fımdan kendisine iki saate kadar bu tren ileriye hareket etmezse, Kâzım Karabekir Paşadan altın Getirmi$ olduğumuz altmları Tümen tesüm aldı. Altınlar eski tmparatorluk Bankasının mührü ile mühürlenmiş harb sandıkla rında idi. Memurlar, Tümen Komisyonunun tesellüm makbuzunun altma mutlaka benim imza et memi, öyle emir almış olduklarını söylediler. Memlekete girdikten sonra artık benim ne öyle bir sı YUSÜFREMAL TENGİBSENR Antatm: Bir Ermeni Şefin işgüzarhğı Ermenistan'ı geçerken tabil daima uyanık bulundum ve her ihtimale karşı tabancam hazırdı. Ertesi gün öğleye doğru Gümrü'ye geliyorduk. Gürcü mihmandarım gelerek bu trenin Gümrü'den ileri gitmiyeceğini bildirdi. Azert mihmandarımı çağırtarak mese leyi öğrenmesini tenbih ettim. Gitti, biraz sonra geldı ve }u bilgiyi getirdi: Kafkasya Demiryollan Birlifi tdaresi L'mum Müdür Mua lcm treni gitaıeğe bırakmıyaca ğun) diyerek yol vermiyormu}.. Gümrü'de bizim Irtibat subayımız tren durunca vagona gelmişti. Ona ( Kaç askerin var?) dedim, ( Bes...) dedi. ( Onlan trenin etrafına dik, kimseyi trene yaklaştırmasmlar!'» emrini verdikten birkaç saat sonra, subayımıza: ( Kâzım Paja ile irtibatın var mı?) dedim. ( Var..) dedi. ( O halde makine basmda a Mustafa Kemal'in tebriki lan Türkiyeye götürmek için biı alay asker istemeğe mecbur olacağımı söyleyin!) dedim. On ü( saat beklemistik. gece bir buçuğa doğru trenimiz hareket etti. fatım, ne de yetkim olmadığını söyledim ise de, ısrar ettiler. Tümen Komisyonunun altınlan teslim almasında ben de hazır bu lundum, diye yazdım ve imza ettim. Bundan sonra Kars'tan Sankamış'a geldim; trenin küçük bir kompartımanında yatıp kalkıyordum. Güney Kafkasya Cumhuriyeti ile yapacağımız andlaşrna için Ankara'dan talimat bekliyordum. Bu sırada Kâzım Paşadan ben Rusyada iken Büyük Millet Meclisinin beni Adliye Vekilliği 27 Haziraı 1921'dt Mustafi Kemal'ir Ankara'da kabul ettiği Sovyei Hey'eti. istifade edilmek üzere süratle avdet buynrmaoızı rica ederim. 7 mayıs 1921 Büyük Millet Meclisi Reisi Mustafa Kemal Bu emir üzerine Erzurum'dan hareketle Trabzon yolu ile İnebolu'ya geldim. Gümüjhane'den geçerken getirdikleri bir telgrafnameden, bu defa Büyük Millet Meclisinin beni Hariciye Vekil liğine seçtiğini öğrenmiştim.» mişti. 28.6.1921 de, Kocaelindeki Milli Kuvvetlerimiz Îzmit'i kurtarmıştı. Fakat. havada ağırla şan kara bulutlar, Yunanlıların Sakarya'da kırılan büyük saldırılarına başladıklannı gösteriyor du. 7.7.1921 de Yunan Kıralı Konstantin'in cepheye gittiği, 10.7.1921 de de Yunan ileri hareketinin başlıyarak 13.7J921 de Afyon'u al dıkları öğrenilmişti: 1322 temmuz günleri Ordumuz Kütahya, Eskişehir ve Altıntaşta savunma savaşları yaparak çekilmekte idi; 17.7.21 de Kütahya, 19.7.21 de Eskişehir Yunan'ın eline geçmişti. Ben Kocaeli bölgesinde, Vakit gazetesi muhabiri olarak Istanbul'a ümit ve güven rüzgârlan estirmeğe çalışırken, 22 temmuz 1921 sabahı, Izmit'in ara caddesinde, geniş gövdeli, asırlık ağaçların gövdesine, şapoğrafla çoğaltılmıs, Anadolu Ajansı bültenlerinin ya pıştırılmış ve bunlann etrafmt halk kalabalığının sarmıs olduğunu gördüm, merakla aralarına karıştım: Türkiye Büyük Millet Meclisi, nin, Moskovada imzalanan Türkiye. Afganistan ve Türkiye Rusya Dostluk Andlaşmalarını tasdik eden kanunu kabul ettiği ilân ediliyordu. O günün kararan ufkunda bu andlaşmaiar birer ışık gibi parıldıyordu. Ordumuzun 25.7.1921 de Sakarya gerisine çekildiği ve 31.7.1921 de, Kıral Konsiantin ve Yunan Devlet adamlarının Eskişehir'de cöreklendikleri ögrenilmi»ti. O yılın ağustos ayı ne büyük acılar içinde geçmişti. 5 ağustos 1921 de M. Kemal Başkomutan seçilmiş, Anadolu halkı nesi varsa ceph» için vermiş, Yunan Kıralı 15 a ğustosta «Ankara'ya!» diye nâri atmış, Tanrı nusraünı bizden esirgememiş, 12.9.1921 günü akjamı, lcra Vekilleri Heyeti Reisi ve Erkânıharbiyei Umumiye Reisi Fevzi (Çakmak> zaferi cepheden bir telle Ankara'da Hariciye Vekili Yusuf Kemal Beye müjdelemişti <1). •Vatan hizmetinde» Yusuf Kemal'in, siyasi ve meslekî hizmetlerini geniş bir şekilde ve belgclerile hikâye eder; biz muhterem hocamızın, tarih değerindeki bu eserinin, Türk Rus andlaşmasına ait olanlarına bu yazı serimizde yer vermiş bulunuyoruz. Tengirşenk yuvasma esenlikler, uzun ömürler diliyoruz. BtTTI (1) Bu telgraf. Basrikoyün kuzey doğusunda Karapınar'dan çekilmişti. Savaşı ana hatlan ila özetliyen tel şöyle bitiyordu: «... Taarruzumuz bütün cepheye yönelerek, düşmanm ric'atini, p«rişanhğa çevirmiştir. Dört b e | gündenberi devam eden mukabil taarruzumuzun şimdiye kadar sağladığı neticeler, resmî tebliğlerle de kısmen yazıldığı üzere pek önemlidir. Anadolunun Yunan ordusu için bir mezar olacağı hakkmdaki kanaatimizin gerçekles • mekte olduğunu anederim.» ne seçtiğini öğrendim; bana o ünvan ile yazıyordu. Mayısın yedisine kadar Sarıkamış'ta kaldım. Ankara'dan bir haber gelmedi; yaşama durumum da pek fena idi, kalktım Erzurum'a geldim ve o gün şu telgrafı aldım: M. Kemal, Yusuf Kemal i takdir ve tebrik edlyor Anlaşma havanın çok karanlık olduğu günlerde tasdik edilmişti Moskova andlaşmasını izleyen hafta içinde, 23J.1921 günü Anadolu topraklarında, Ikinci tnönü zaferimizle son bulan Yunan saldırısı başlamış. 30.3.1921 günü Metristepe'de düşmanı yertmiştik. Yunanhlar Milli Kuvvetlerin koruduğu îzmit'i ve Adapazaruıı işgal etmiş, ayıbını örtmeğe çalışmıştı: Yolda bulunan Yusuf Kemal'i, Mustafa Kemal'in teklifi üzerine 16 mayıs 1921 de, Millet Meclisi Hariciye Vekilliğine seçmisti. Fransa adma gelen Franklin Bouillon ile 13.6.1921 de An kara'da görü?meler başlamıştı. 21.6.1921 de Fransızlar Zongul dak'ı, Yunanhlar da Adapaza rı'nı bosaltmıslardı. 27.«.1921 de, Şovyet Elçisi, M. Kemal'e güven mektubunu ver Vatana dönüş Bizim sınırı geçtikten sonrj Kızılçakçak'ta, Binbası Ziya Bej trenimizi götüren Rus memurla*' ra, askerlere ve bana sıcak ye • mek yedirdi. çay içirdi; sabah 11 de Kars'a geldik. YUSUF KEMAL TENGtRŞENK.. Harb raporu Numarası 3182 Erzurum'da Adliye Vekili Yusuf Kemal Beyefendiye «tfa buyarduğunuz hidematf bergüzei vataaperveranelerini takdir ve ratı devletlerini tebrik e derim. Buraca mesaii mühim mei devletlerinden bir an evvel Dişf Bond MOOESTY BLAISE NBÜL 06.25 Açılış, Program ve Haberler 06.30 Günaydın 1 07.00 Köye Haberler 07.30 Haberler ve Hava Durumu 07.45 N. Innap'tan Türküler 08.00 tstanbulda Bugün 08.10 Hafif Batı Müziği 0825 Beraber ve Solo Şarkılar 08.45 Piyano Soloları 09.00 Ev İçin 09.20 G. Kasacı'dan Şarkılar 09.40 Arkası Yann 10.00 Ara Haberler 10.05 Okul Radyosu 11.05 Minyatür Müzik 11.30 Beraber ve Solo Şarkılar 12.00 Ara Haberler 12.10 C. C. Çiçek'ten Türküler > 12.2S Darvaı ve Arkadasları . ^ » Z 12.40 M. Birtan'dan Şarkılar f 13.00 Haberler 13.15 Oyun Havaları 13J0 Reklâm Programlan 14.00 Sabite Tur'dan Şarlcılar 14.20 Radyo ile Fransızca 43. ders') 14.35 Hafif Şarkılar 14.45 Âşık Daimi'den Deyijler 15.00 Ara Haberler 15.05 Okul Radyosu 16.05 B. Akartürk'ten Türküler 16.20 Radyo Yayhlar Topluluğu 16.40 Serap Tanseli'den Şarkılar 17.00 Ara Haberler 17.05 Köy Odası 17.25 Yurdun Sesi 17.50 Reklâm Programlan 19.00 Haberler 19.30 Küçük İlânlar 19.35 Plâklar Arasında 19.55 Bir Varmış, Bir Yokmuş 20.00 Her Hafta Bir Konuk 20.15 Türküler 20.30 Futbol Dünyası 20.40 O. Şener'den Şarkılar 21.00 24 Saatin Olayları 21.10 Flüt Soloları 21.25 Bilim ve Fen 21.40 M. Demirkıran'dan Şarkılar 22.00 Reklâm Programlan 22.45 Haberler 23.00 Çeşitlemeler 24.00 Kapanış. Û BULA1ACA 1234567 89 1 L 3 4 : l 6 9 mmm M« : SOLDAN SAĞA: ^^ 1: ^^ 4 Tiffatıy TIFFAMY JAMES p ; üTüıJ MEKLE . 1 ^> ^ 1 Amerikada Arjantin ülke • sinde uygarlıkta geri kalmış bir kısıra halkın yaşadığı bölgenin adı. 2 Dahiline artık hiçbir şey al&mıyacak durumda bulunan ka ba böyle denilir (iki söz). 3 Lüks cinsinderi gezinti geraisi, hıristiyanlann dln adamı. 4 «Ben bu mesele veya bu adam hakkında iti mad besliyorum» anlamına bir söz ve bir takı, bir edat. 5 «Halk ozanlarının kullandığı çalgıyı tedarik edip ele geçirerek» mânasına iki söz. 6 O bir suç işlerse artık cemaat ne yapar bilmem, tersi bir siyasi partimizde sözü ge çen liderlerden birinin soyadıydı. 7 Şvmu değerli bir hâtıra olarak ver!» anlamına ; s i sözlü bir emir. 8 «Bembeyaz avuç içi» anlamına iki söz, yabancı. 9 Tö renler» karşılığı bir eski usul ço 1 YUKARIDAN AŞAGlYA: konomik ve fazla masrata th1 «Sahne eserini kaleme al!» tiyaç göstermez durumda (ayanlamına iki sözlü bir emi . 2 nı zamanda herhangi bir i»Kapalı bir şeyi aksi duruma geti 1 1 3 4 S 6 7 8 9 te gürültü, parememek. 3 Her hususta sinirli 113l£lPlR|ğw|mj tırdı çıkmasm» denilecek kadar dikkatli insan (iki meydan vermesöz). 4 îsim, bir kadın adı. 5 yen kisilere de Bir maymun cinsi, büyük tren ls| toöyle «JeruJir). 9 '. tasyonu. 6 Bir hidisenin vukua > t3EBQ vP^j( fazl& gelememesi hali. 7 Eski peygammiktarda olffl E3H HE berlerden biri (gemisi Ue meşhur g;CİPİH|frİTİ mayan sayıda dur), çevrilince «hükümdar tahkâğıda sanlıp tı» mânasına bir divan ede OunKu buHnatanıo bağlanmiş eşbiyatı terimi bellirir. 8 EhâUedilnü» t*«l • y a («ü söz). i DÜNKU BULMACAN1N HALLEDİLMİŞ ŞEKLİ NASIL HALLEDİLECEK Yukarıdaki rakamlı bulmacada *adece 4 tane anahtar (ipucu) ve 8 tane sonuç vardır. Boş kalan 12 karcnin içine 1 den 9 a kadar uygun birer rakam koyarak ve toplama, carpma, çıkartma, bölrae işaretlerine dikkat ederek soldan sağa ve yukarıdan aşağıya bulmacada gösterilen sonuçlan bulunuz. Biraz vaktinizi alır ama, boş vaktinizi hoşça geçirmiş olursunuz. A N K A R A 06.25 Açılış. program ve dünün önemli haberlerinden özetler 06.30 Günaydın I 07.00 Köye haberler 07.05 Günaydın II 07.30 Haberler ve hava durumu 07.45 Sabah müziği 08.00 Ankara'da bugün 08.10 Her telden 08.30 Çeşitli müzik 08.45 A. Gürkân'dan türküler 09.00 Ev için 09.20 Sabah konseri 09.40 Arkası yann 10.00 Ara haber.ı.er 10.05 Okul RadVosu 11.05 A. Melik'ten şarkılar 11.30 Balete çağn 12.00 Ara haberler, ilânlar 12.05 Ahmet Gazi Ayh&n'dan türküler 12.20 Kıbrıs saati 12.30 Gönül Akın ve Ali Rıza Koprülüleroğlu'dan şarkılar 13.15 Hafif müzik 13.30 Reklâm programlan 14.00 Piyano soloları 14.15 Gül Batu'dan şarkılar 14.35 Plâklar arasında 15.00 Ara haberler, ilânlar 15.05 Okul Radyosu 16.05 Türküler ve oyun havalan 16.25 Radyo ile Fransızca 16.40 Albümlerden seçmeler 17.05 încesaz 17.30 Köy Odası 17.50 Reklâm programlan 19.00 Haberier, hava ve yol 19.35 K. Tüfekçi'den türküler 19.50 Bir varmış, bir yokmus 19.55 Erkekler Topluluğundan şarkılar 20.25 Birlikte düşünelim 21.00 24 saatin olayları, ilânlar 21.10 Y. Çınar'dan türküler 21.25 Anad&lu düşünürleri 21.40 Kemal Öncan ve Ayten Zenger'den şarkılar Çeşitli müzik Hacer Buluş'tan türküler Haberler Gece konseri Kapanış. Mı MCSİİCOÇOğltl Konu ve resim: AYHAN BAŞOĞLU BUDİH KÖPRÜSÜ DENİZ GURBETÇILERİ 33 GİZLİ S1Ğ Kala kala yoklanacak, Datça'nın güney kıyılanyla bir de Gökova körfezi kalıyordu. Ateşoğlu'nun süngerci filosu Datça yanmadasında avlanmaya çıkmca, mutlaka yarımada'nm güney kıyısında Aylonya'da Çakır Ayşeye uğrarlar ve Çakır Ayşe'yle biraz ötede Palamut Bükünde oturan İhtiyar Salih Reis'e gemi kumanyanlarmdan zeytinyağı, kuru fasulye, mercimek, bir de deniz peksimeti verirlerdi. Çakır Ayşe nineyi Güney Anadolu kıyılannda tanımayan ve elini öpmeye gitmeyen denizci yoktu. Çakır Ayşe, fukara, yoksul ve hasta denizcilere ve yakm soysoplanna analık ederdi. Piliçlerini kanatları altmda barmdıran bir gort ta vuktu sanki. Çocuğu olmayan ana yürekli ihtiyarcığa, kimi kara yürekli ağızlar, «fena kadındır.» derlerdi. Ama ne deseler onun vaılığından bir sıcaklık duyarlardı hep. İşte bundan ötürü gid^rlerdi yanına, elleri üşüyenlerin a^aıçlannı mangala doğru uzatıp ısıtmaları gibi. Bozburun'dan akşamleyin çıktılar. Mavi denizler üzerinde Ateşoğlu'nun bir büyük, onun ardısı ra üç büyük kayığmdan ibaret fukara dalgıçlar filosu, dalgalar üzerinde ine çıka Datça'ya doğu prova tuttular. Güneş kıpkızıl battı. Deniz bir ateş deryası oldu. Bu kızıllık üzerinde, kayıklar kömürden yapılmışlardı sanki, kapkara görünüyor lardı. Ardlarında ise koca Anadolu'nun gök yırtıcı daglanyla uçurumlan yükseliyordu. Ama denizcilerin durumu, onların bu güzelliklerin tadma varmalannı yasak ediyordu. Hey gidi felek, cennetlorı gözlerinde cehennem ediyordu. Ali Barut, demin cek köpek balığının dişlerirden kurtulan Kara'oataga: « Baba ne düşünüyorsun, öyle fosur fosur si gara içerek?» diye sordu. Karabatak da: « A yoldaşım» dedi, «Buna adıyla sanıyla sapa oturmak derler. Bu yaşıma geldim, ama böylesini görmedim. Denizin dibinde bu yıl bir uğurSAizluk var. Şimdiye kadar umduk, umduk ama umacak yerimiz kalmadı gayri. Şimdi Evlül ayındayız. Bu kıyüarda, yedi ay Allahın günü çalıştıs. Sünger avlama mevsiminin sonuna, kala kala ancak bir ay kaldı. Daha zar zor bir ay avlanabiliris yani. Ama, a arkadaş, yedi ayda başarmadıgımızı, bir ayda nasıl başanrız?.. Senin bu işeaklm eriyor mu?.. Her yıl üç ayda avladığımız sünger depozitonun ambarını doldurdu da, yeni yeni avladığımız süngerleri koyacak yer bulamazdık. Şimdi güverteden ambara bir fare düşse, kuru tars'larda (21) kafasını kıracak. Yalnız bir buçuk çuval sünger, üç çuval da skarta süngerimiz var. Eh, ne yapalım iyisini bulamaymca kötüsüne mut olduk. Ben neredeyse deli sünger (28) bile avlıyacaktım, idman olsun da sünger avlamasım unutmayayım diye. Yağmurlann, fırtınalann eli kulağmda.» diye ekledi. Başını sallayarak sustu. Gece depozitonun güvertesine serilen çuvallara süngerciler yatıp uyııdular. Ama biraz sonra Koca Datça dağlanndan insanm içine anlaşılmaz bir yas gölgesi düşüren, uzun ve ücra bir ses duydular. Uyanan denizcüerin içleri cızzz etti. Dağ başından seslenen bir, «garip çakaldı». (Bir çeşit çok büyük çakal) Başka zaman da denizciler gülerlerdi bu çakala. Ama o sıralarda, hele Tosun'un ölümünden sonra yürekleri çok yufkalanmıştı. Yedi aylık emek, ne keseye para, ne de masaya ekmek getirmişti. Uykulannda sıkılmış, dişlerinin arasından sayıkhyorlardı. Koca Numan «Şimdi ne olacak?» diye homurdanıyordu. Dişleri gıcırdıyor, sanki düşünde Kara Basaıiuı [kâbusunu] çiğniyordu. Sabah uyanınca sanki her yüzde kara bir sorgu vardı. Söylemiyorlardı, ama lier biri kendi içindeki sorgudan, arkadaşının gönlündeki sorgunun ne olduğunu biliyordu. Ne yüzle Bodrum'a çıkacaklard;?.. Çoluk çocuk, kayıklannı uzaktan tanıyacaklar, onlan karşılamak için güle oynasa kıyıda toplanacaklardı. Analar emzikteki çocuklan sırtlarmda geleceklerdi. Ne havadis?.. AvıniB bereketli oldu Inşallah!.. Sonra hepsi suratlan asık evlere doğru yürüyeceklerdi. Tasalı, yaslı. Dost vardı düşman vardı. Düşmanlar bakkallara seylrteceklerdi, başparmaklarının tırnaklannı üst dişlerine takarak, çat diye çekecekler, «Nah bir ainıç sünger bile getiremediler,» diyeceklerdi. (Arknsa var)