Katalog

/ t 9 Ekim 1953 «CUMHURİYET în 30 uneu ytl îttve*.. m BüyÜk yapılann temelleri derin sank medresemiz, fes Osmanlıhğıolur. Otuz yülık Cumhuriyetimimız, kalpak millî mücadelemiz ve hafaza edecek? Hindliler miT 1 zin temeli sekiz yıl derinliğindedir. şapka bu, müslüman olmıyamndı. «Kandaşçı» ya göre Moğolistandan Bugün bir hukukçu gibi değil, Mustafa Kemal 6 ağustos 1915 de Mustafa Kemal, Şeyh Said isyanı amatör bir yazıcı gibi yazmak isgelen bir hacı veya Rumanyadan Anafartalar zaferini kazamnasaynın bastırılışından birkaç ay sonra tiyorum. Okuyucularım mazur görgelen bir Gagavuz, Türkiyeli bir dı, 19 mayıs 1919 da Samsuna çıKastamonuya başında bir panama Çerkez veya Kürdden daha Türkle geldiği yere iadesi.» Bu telgraf top abbnak suretüe Cumhurîyetin şapkasile gittiği zaman en sivri sünler ve ünlü yazarlarımız da bu kamazdı. Herkesin ona güveai Antür. Kim demiş! Bu vatanın topracür'etimi, günün, benliğimi doldubumu Ue Anafartadan geliyor. «millî sır» dan, Uerde aaltanatın ilânını öğrendi amma... kalemler bile bunun ismini söyli rup taşıran heyecanına bağıslasın Milliyeye gönüllü yazılmak istedi doğmuş, Meşruüyette büyümüş, ğını korumak için ölen, ben «Çer*** Ümid ancak Çanakkalede dünya kalkacağını çıtlatan bir beşaretti. yemiyerek kekeleyiverdi: Pervazlı lar! Galiba içimde birikenleri kâ ği halde yaşının müsaadesizliğinden Millî Mücadelede lise ve Cumhu kezim> veya «Kürdüm» diye ka*** Cumhuriyet sanki gökten ini kabalak, güneşlikli başhk, medenl ğıda dökmek, duygularuna cahat, kabul edilmemiş (1) buna mukabil riyette yüksek öğrenimini biti;| nını akıtmıyor; Türk vatanı uğrugaliblerini yenene bağlanabilirdi. 1 kasım 1922, Ankaranın en sa vermiş, yahud yerden fırlaywernış serpuş... İneboludan Mustafa Ke açık ve tekellüfsüz bir mecra ver o sene Ankarada 1920 nisanında miş olanlardan mürekkebdir. Yani na ve «Türküm» diye dövüşüyor ve Öyle bir adamın ordu kuminyılı günlerinden biri. O gün salta gibi apansız gelivermişti. Herkes malin sesi şakladı: «Efendiler, bu mek ihtiyacındayım. Böyle yazmak başlatılan mekteb tatili müddetince bizler, birbirini aralıksız kovalıyan gerekirse gene de dövüşecek danhğıyla Anadoluya gitmesine Irk farkı gözetmiyen elbirlikçi bir hem padişah, hem İngilizler niye nat lâğvedilecek. «Şer'iyye», «Ad şaşkına döndü. O kadar ki Istan nun adına şapka derler» Bütün bir özenti değil, hislerin, olduğu 23 nisandan itibaren tam beş ay dört ayrı tarih devrinin hamurunokuyucuya naklini sağlıyan Türkiye Büyük Millet Meclisinde dan yuğruunus bir kuşağız. Buna •Türk vatandaşı» mefhumunu ve (gibi razı oldular? Mustafa Kemal Itti liye», «Teşkilâtı Esasiye» Encü bulda bulunan Gazinin yakın ar vehim bulutlan uçuvermişti. tek samimî vasıtadır. İşte bugün kâtiblik yaparak mekteb açıhnca rağmen, bazan etrafuna bakmca duygusunu kafalarımızda taşımazhadcılara cephe almıştı. Vahided menlerinin birleştirilmesinden ya kadaşlan Cumhuriyetin ilânından *** ilim ve tefekkür âleminden sıyrı istifa edip iki yıl sonra tekrar Mec bizim nesil çocuklarının, Cumhuri sak, bu vatanı kim koruyacak? pılan muhtelif komisyon o zamankl sonra bile haftalarca «Cumhuriyet dinin: «Mustafa Kemal rütbelerini 1930 yazı. Artık Medenî kanun lıp sadece duygu ve tahassüs âleliste memuriyet alacağını hatır ve yet devrinde dünyaya gebniş ve Moğolistanh hacı veya Rumanyah kendi kılıcının hakkile aldı> de Meclis binasının en büyük cdasın mi, Hâkimiyeti Milliye mi?» mü şapka, harf, rejim... Her inkılâb nünde yaşamak istiyorum. Araya, 1 hayalinden bile geçirmeden mek bütün tahsil kademelerini bu devir Gagavuz mu? Sapıkların peşine da toplandı. Usuleacık içeri glr. nakaşalan yapıyorlardı. Cumhurimesi İttihadcılara karşı onu tutyapılmış, her şey bitmişti. Yalnız zarurî olarak, kendi hayatım da ka tebine dönmüş; ertesi sene Sakarya de yaparak büyümüş bir çok genc düşen gencler bunları düşünemimasındandı. O aynı zamanda Al dim. Oda tıklım bklım. Pencere yet doğmuş, sonradan gelen istım bir aksağımız var. Hem cumhuri rışacak, Hoş görünüz. . Ömrümün harbinden önce leylî mekteblerin lerden daha çok «Cumhuriyet ve yor. Çünkü eski devri, bütün acılerin içi bile insanla dolu. Allah misali, şimdi onun fikir münakamanlara karşı en gür sesle itiraz yetk, <hem de tek partiliyiz. Hayır üçte ikisine yakm bir devresini kap Ankaradan Kayseriye nakli karar inkilâb çocuğu» olduğunu esefle, larile, benim gibi, yaşamamıştır. razı olsun» duvar dibinde ayakta şalan yapıhyor. Mustafa Kemal edendi. tngilizler de bu cüıetten böyle şey olamazdı. En yakm ar Uyan «Cumhuriyet rejimine» haya laşürüınca, kağnılar ve eşeklerle üzüntü ile görüyorum. Esefle di Eski devirde, hattâ Meşrutiyette, ona güvendıler. Samsun çıkışı iç duran Kılıç Aliye.. Beni nrkasma sistemi hâdiselerin fikirlere tefcad kadaşı Fethi Beye «Serbest Fır tımın karışmaması imkânı var mı taşınan eşyaları eşkiyalara karşı yorum, zira gönül bu gencleri, tek koca İmparatorlukta fikir hayatıni dışlı iki gafletin sayesinde ol sakladı. Meb'uslann bile gireme düraüdür. Önce fikri atıp hâdise ka» yı kur dedi. Rahmetli Vâsıi ki!.. korumak için, cılız omuzlarında, istisnası olmadan, cumhuriyetçi ve da olsun, ilim veya şiir hayatında diği bu tarihî celsenin şahidi olu yi beklersek hâdise gürleyıp gıdu. cephede işe yaramıyan, 1896 Yuinkilâbçı görrfıek istiyor. Bizler ar ancak bir kaç yüz aydının yüksek Çınardan yeminle dinlemiştim n yordum. decek. Kaybedecek zamanımız Bunun tehlikesine karşı itiraz e * * * Otuz yıl önce, henüz bir yıllık nan harbinden kalma ağır ve bat tık hayatm inişindeyiz. Çıkan nesle bir seviyede kendi aralarında haşir Mustafa Kemal Paşanın oturdu yok. Onun için cumhuriyet inkı16 mart 1920 de İstanbulun işden arkadaşlanna ağlayarak: «Ben lise mezunu olan bir genc, hayatuu tal tüfekleri taşıyarak ve geceleri bağlanân ümidin bir tek karartı ile neşir olduğunu ve geri kalan milğu yere yakuı ortahalli bir masa lâblannda fikirler hâdiselere yegali saltanatın fi'len kalkmasıydı hürriyet istiyorum, siz mâni olu kazanmak için Ankarada Türkiye arkadaşlarile birlikie nöbet bekli dahi gölgelenmesine, hamle istiyen yonlarca ve milyonlarca halkın ceAz zamanda uıun yorsunuz» der. Daima mavi şinv Büyük Millet Meclisi kaleminde yerek tam dokuz günde Kayseriye bu vâtanuı tahammülü yoktur. İler hil karanhğında, sırtına bir kanser ve 23 nisanda «Türkiye Biiyük var. Muhtelit encümende sarıkh tişemediler. Millet Meclisi» nin Ankarada açıl lar çoğunlukta. Müzakere, müna mesafe alışımızın kerameti ourada. şekler çakan gözlerinden ilk defa memurluk ediyordu. İstibdad dev ulaşmış ve sonra Trabzon lisesine lemek veya yok obnak devrindeyiz. uru gibi yapışmış yobazlık ve tanakledilmiş, orada mektebi bitir Var olmak, durmakla, hele gerile assubun rehberliğinde nasıl bir u*** tnası yeni Türkiyenin kurulmasıy kaşa. Saltanat kalkarsa yerine ne yaş aktığı görülmüş. Neden sonra rinde doğmuş, Meşrutiyette ilk ve konacak? İş medreseye düşmüştü. Fi'len cumhuriyet üç buçuk yıl da rahmetli Ağaoğlundan dinle orta tahsilini bitirmiş, o zamanın dikten sonra «Friji. adlı bir Fran mekle mümkün değil. Onun için yuşukluk içinde yüzdüğünü budı. Ne İstanbul saltanatının bittisız gemisinin güverte yolcusu ola|inden haberdardır, ne de kimse An Encümene Kırşehir meb'usu sarık önceki 23 nisanda kurulduğu halde miştim. Fethi Beyle beraber Iz resmî bayram ve merasim günle rak^ bir yüksek mektebe girmek bir kaç satır yukarıda cumhuriyet günkü genclik bilseydi, Cumhuriyet lı Müfid Hoca riyaset ediyor. Gö cumhuriyetin resmen ilânından rinde, mekteble gittiği hükumet ve inkilâb kelimelerini birlikte ten sonra yapılmış olan inkilâblar karada yeni bir devlet kurulduüzere İstanbula gelmiş.; İngiliz, haîife mire gittikleri zaman rıhtımı dol meydanlarında «Padişahım çok ya Fransız ve İtalyan işgali altında bu kullandım. Evvelki devri yaşama uğrunda istisnasız hepsi bir Kujfunun farkındadır. O kadar ki vü rüyorum, Gazl Paşanın gözlerl sonra Gazinin muhalifleri şaaaa!..» avazelerine körpe çocuk mış olan yeni nesil, o devrin ipti bilây olmağa can atardı. cudü kalmıyan saltanat 11 ınayısta şimşek şimşek. Birden masanın Abdülmecidin şahsında sinsi hir duran mahşerî halkı kendi aleyh aesile katılmış; Balkan bozgunun lunan bu şehirde, yabancı işgalin Mustafa Kemali idama mahkum üstüne çıktı: «Efendiler, diye şak ümide düştüler. Halife cuma na lerine sanarak ödleri kopuyormuş ıdan sonra «Rumelinin dağlan var (şimdi başka memleketlerde görü dailiğini, şarklı kıyafet anarşisini, Görüyorsunuz ki içimi münevnlırlar. Ne güzeldi şimdi ağlar. şarkısını len işgallere nazaran çok ehven ol dış. âlemdeki itibarsızlığmı, iktisad etti. Ankaradaki devletin adı: ladı, saltanat bitmiştir. O kalkar mazlarında babası gibi beyaz bir Yaklaşınca rahat nefes ver gencliğe döküyorum. Zira a«Türkiye Büyük Millet Meclisi mı, kalkmaz mı diyenler koUele ata biniyordu ve imzasıru rHalife « Yaşasın Gazi, kahrolsun Halk bir Anadolu çocuğunun bütün iç duğu halde) bir millet için ne ka alanındaki köleliğini, endüstri alanuıdaki aczini, tefekkür ve dü sıl kütleyi teşkil eden cahil halkın Hükumeti» dir. Yani hükumet var, rile oynuyorlar. Sizin vazifenlz Abdülmecid bini Abdülâziz Han» '. Fırkası.» Gazi işi anladı. Demeh temizliğile ağlıya ağlıya söylemiş; dar feci bir manzara teşkil ettiğine şünce sahasındaki zincirlemeden sıründan ameliyatla alınan taassub j devlet yok. Halbuki Büyük Millet kalkmış olan saltanatın formulünü diye atıyordu. Yani kendi han de henüz vakti değilmiş. O doğruya ilk dünya savaşında izci olmuş ve misallerile şahid olmuş ve kinden, bulmak. O kadar.» Formül beş da ğil ama hanzadedir. Öyleyse bir ! yürümek kadar iğriden dönmeği d •Ordumuz etti yemin İnledi hâkü nefretten, çaresizlikten çok defa doğan kısırllğını, hulâsa o devrin, kanseri tekrar üremeğe ve InkiMeclisi Keisi Mustafa Kemal Sovbilhassa bugün için arzettiği bü lâbın getirdiği siyast hürriyet, gene gün han da olabilir. Cumhuriyet bilirdi. zemin» veya «Cezair» marşlarile ağlamış; 9 eylul zaferinin İstanbulyet, Afgan, Azerbaycan elçilerinin kikada bulunuverdi. daki coşkunluklarına katılmış ve yük tehlikelerl bilmiyor. Ve bU onun getirdiği ictimai hürriyeti *** geçid resimlerine katıhnış; Millî ilânından dört ay sonra Mustafa timadnamelerini kabul ediyor. Bu, *** mediği içindir ki insana çok rahat boğmak için, bilerek veya bilmiyeMücadele başlangıcında Kuvayi heyecan göz yaşları dökmüş; ÜniSaltanatın kalkmasmdan tam bir Kemal bu ham hayallere kap'lan devlet reisliğiydi> tsmi neye söylenversite açıhnca bir fakülteye kay ve kolay gelen muhafazakârlık duy rek elele veren yobazlar, bozgunCumhuriyetin 15 ind yılını biti mez? Mustafa Kemal buna «miill sene geçti. Saltanat kalkınca tabi halifeyi iki saatte vatan dışına atıdoluVıarak, malî imkânlarının mü gularının kSrleştirdiği kafalar, din cular ve kızıllar tarafından bir varişten 11 gün sonra hayata ved atile «Cumhuriyet» vardır değil verdi. sırı adını verdi. saadesizliği yüzünden, Ankaraya le ulvîlikten şekilcüiğe ve yobaz sıta gibi kullanıbnağa başlanmıştır. eden Atatürke Nadir Nadinin bumi? Öyle bir şey kimsenin rk!ın*** * * * dönmüş ve Türkiye Büyük Millet hğa; milliyette ise bugünku Türk Hem bu defa uzun vadell çalışıbluşile «Ebedî Şef», İnönüye «Millî 11 şubat 1925 de Şeyh Said isyanı mefhumundan, tesbiÜ yor. Gizli gizli çekirdekten yobaı tklncl tnönüden İki ay tonra dan geçmiyor. Padişah yok, haliie Meclisindekl eski vazifesine bu vatandaşı I Şef» dedik. 1950 bahanndaki Ege reis. Diyarbakıra kadar Doğu Anadoludefa lise mezunu olduğu için biraz imkânsız «Türk kandaşı!» sapıkh yetiştiriliyor. İlkmekteb çocuklan 1921 haziranında küçük bir hâdise Abdülmecid sadece ruhanî j seyahatinde Ayvalıktan Edrem:.de| daha farklı maaşla alınmış olan bu ğma kayıyor. Yobaz, Çanakkalede okuldan almarak onlara, hiç anlao büyük «milli sır» dan ilk kıvıl Devlet zaten Ankarada. Fakat yu eline geçirmişti. Körpe cum j gelirken Bostancı köyünde mola devlet reisi kim? Ecnebi elçiler huriyet ordusu iki haftada şeyhi de gencin hayatı bir romandan alm bize kurşun sıkarak kimbilir kaç madıklan bir dille güya din öğrecımlı işaretin fırlamasma vesile i verdik. Yolun iki tarafmda karşı mı$ değildir. Bu, benim Cumhuri Mehmedcik öldürmüş olan fakat tiliyor. Bunlan şark röportajlannoldu. O zamana kadar Anadoluya bile hep Istanbulda oturuyorlar. ele geçirmek suretile irtica ejc'e karşıya iki kahve var. Birinde Halk yet devrine kadar olan kendi ha beş vakit namaz kılan bir Hindliyi, dan değil, İstanbulun yakınlannda Bunun için Adnan Adıvar İstan rini tepeleyiverdi. Ertesi yıl 15 eitmeğe razı olmıyan veliahd Meortasında bizzat yatımdu. karısını başı açık gezdiren bir Türk ve Anadolunun cid Efendi tkinci İnönünden son bulda Ankaranın Dış İşleri ırü haziran 1926 da «Izmir suıkasdı» Partililer, diğerinde Demokratlar ten daha çok kendisine yakın gö kendim görerek öğrendim. Ya şu messilidir. Elçiler onunla temas e çok yaman hazırlanmıştı. Eğer iç toplanmış. Karşılıklı lâf atışlarla ra ne olur ne olmaz diye oğrür. Bu muhafazakârlık mıdır? Öy" Ezher faciasına ne diyelbn? Orada Halk Partili m u şehzade Faruğu tneboluya dip itimadnamelerini Ankaradaki lerinden biri panikleyip de haber yarenlik ediyorlar. «Türkiye Büyük Millet Meclisi vermeseydi Mustafa Kemalin kur kahvenin avlusunda Atatürkle InöBenim neslim hep tstlbdadda le ise bu Türk vatanını kim mu ilkokul mezunu 85 Türk çocuğu gönderdi.. O zaman Kastamonuda din bilgisi öğreniyormuş. Lisede olduğum Için işin içyüzünü iyi Hükumeti» ne gönderiydrlar. Bu tulmasına imkân yoktu. Gazi, Zi nünün büstleri vardı. Atatürkün müspet ilimleri öğrenmemiş olan garabetin tek farkına vanp gaze ya Hurşide her şeyi bülbül gibi büstüne «Yaratan» Inönünün büsbiliriz. Hükumetten gelen telbir çocuğun Ezherde belliyeceği grafta: «Şehzadenin ihtilâfâtı lâyı tesinde açıkça yazan Hüseyin Ca itiraf ettirdi/ Anladık kader cum tüne de «yaşatan» yazılmış. Canım din bilgismden bu yurda ne hayır ka ve ihtiramatı fâika ile» çıkanl hid oldu: «Her şey fHen cumhu huriyeti kuranla ve cumhurıyetle sıküdı. Şahısla yaşatılanın yaşamagelir? Zamanı gelince bunlaruı her sına güven olur mu? Üç buçuk yıması bildiriliyordu Yüreklerimizl riyet olduğu halde adı neye res berabermiş. biri, bir ıDerviş Mehmed» den baj lın tecrübesile öğrendik. Artık *** demir bir pençe sıkıyor gibt Tel men söylenmiyor?» diye yazmı^tı. ka ne olur? Başhk deyip geçmemelL Kavuk, hepimizi yaşatan cumhuriyettir. grafhaneden telefon: «Alo, alo ı Bu yazı açık havada çakan ş'mIV son ' Ooh, Mustafa Kemal imzasile İne şek gibi herkesi şaşırttıydı. 29 ekim sank, fes, kalpak, şapka... Hepsi Otuz yıllık senfoninin bu Geçenlerde bu endişelerimi kenboluya giden telgraf okunuyor: 1923 akşarru saat sekizde ınemle bir devri ve bir zihniyeti temfil mesud nağmesini ebediyete uzanan ısine söylediğim bir arkadaş: «Her , «Şehzadeninderhal^ vapura irkâbi ketm bütün beldeleri yüz bir pare ediyor. Kavuk imparatorlu3>itnuzL beşaretimiz diye selâmlıyoruz. 19231924 ders yıluıda memleke ve okutmuyorlardı. Türk halkının1 mandanberi gerek okul, gerekse şeyi yol ve makine halledecek. Bun timizde ancak 4894 ilk; 72 ortaokul, büyük ekseriyetl ' okuma, yazma çjğretmen ye öğrenci sayıaı artmıj lardan korkma. Memleket ilerliyor» 23 lise, 44 teknik ve meslek, 9 yük bilmiyor'îu, bnzasını bile atamıyor tır ve bundan böyle de artacaktır. diyordu. Evet memleket iktisad ve x sek okul vardı. İlk kısımda, 9021 i du. ^923 te nüfusumuzu». yüad« ' ; Biİtün" ba' r^aml^rdan âa ko bayındırlık bakımlarmdan ilerliyor. erkek. 1217 si kadın olmak üzere 89 u ckuma yazma bilmiyoHu. layca anlaşılacağı gibi memleketi Fakat bence bu, hiç bir şeyi hal10,238, orta okullanmızda 7961, U Bu tarihte orta öğretim de ihti> letmez. Makine, kültür getirmiyor, selerde 513, öğretmen okullarında yacı karşılamaktan çok uzaktı. Ders miz gayretleri ve modern bir mil kafa değiştirmiyor. «Gâvur icadı» let olmak hususundaki azmi saye325, meslek «.kullannda 177 si er programlarının iyi hazırlantnaoaakek, 81 i kadın objaak üzere 258, ları, iyi ders kitablanmn bulunma sinde otuz yılda çok işler görmüs uçağa binip Hacca giden hacı eyüksek okullarımızda ise 307 öğyışı orta öğretimi verimsiz bir hale bulunmaktadır. Ancak çok iş gör fendi, çiftliğinde «gâvur icadı» retmen vardı. Öğrenri sayısuıa ge getiriyordu. Teknik öğretimde de dük derken bu müddet zarfında traktör kııllanan köy ağası, soldan «gâvur lince, aynı ders yıluıdı, ilk ok'iıla yapılacak çolf şey vardı. Gelenek yapıbnası gereken bütün işleri yanlan Türk harflerini ra 273,107 si erkek, 62,954 ü ıux «1 lere kendini kaptırmış, dar bir yaptığımızı, yaptığımız her şeyin harfleri» diyerek kullanmak istemiyor ve çocuklanna eski yazı Fransız ihtilâlinden elli sene sonyet) olarak tesbit olunuyor mak üzere 341,941, orta okullarınumeslek öğretimi ile iktifa eden yük mükemmel olduğunu ve artık yaöğretmeyi dindarhk zannediyor. ra Türkiyede ilân olunan (Tanzidu..) (2) za 5905, hselere 1241, öğretmea • • sek öğretim esaslı bir ıslahata lü pacagımız bir geyler bulunmadığını mat fermanı) mahkemesiz idamlaCumhuriyetin otuzuncu yıluıda O yüın eylulünde matbuat, Ana kullarına 1745 i erkeK, 783 ü kız ilsöylemek istemiyoruz. zum gösteriyordu. İşte 1923 öncesi rın, musaderelerin ve sürgünlerin durum böyle mi obnabydı! Müyasada bir değişiklik yapılacağın mak üzere 4019, yüksek okullara Türk maarifinin umumî bir tabloMalî imkânlanmızm kifayetsizlikaldınldığını bildiriyordu. dan bahsetmeğe başlamıştı Anado 2629 u erkek, 285 i kız olmak üzsre nevver genclik tam kadro ile, bu su. ği, maarif sahasındâ da işe yenidezl tehlikeleri görmeli, Türk vatanına Abdülmecidin son senelerinde lu Ajansı da mütehassıs bir heyet 2914 öğrenci devam ediyordu. Cumhuriyet hükumeti 1923 ten başlamak zarureti, bütün işleri aydınhk bir gelecek vâdeden nurlu malî buhranın sebeb olduğu mem jkabul ediyor, Ankarayla dost mem tarafından bu husu«»T bir kanun Bütün bu rakcmlar Cumhuriyain issiz vaziyetle, halife arasuıda bir itibaren bu hazin devre son vermek aynı zamanda ve en kısa bir müd yolun inkilâb yolu olduğunu bilnuniyetsizlikler, Abdülâziz devrinde leketlere elçiler gönderiyor ve devprojesi hazırlanmakta olduğunu ilânını takib eden ilk ders yüında münasebet kuruyorlardı. gayesile oldukça geniş bir pedagojik det içinde yapmak mecburiyeti, melidlr. İslâm dmi üzerinde inceât devam etmiş, Tanzimat hüküm let reislerine müretteb vazifeleri Türk maarifinin ne kadar kifay3t!; ; Fikirleri bu maksada yönaltmek bildirmişti. lerinin zayıflaması, keyfî idarenin görüyordu. 24 eylul tarihli İstanbul gazete siz olduğunu açıkça gösteriyor. ıslahata ve faaliyete *i: yeni yapmamız gereken bütün seyleri lemeler yaparak, dinunize inkilâiçin yazılmış bir risalede (Halife ilk, orta okullar, liseler açtı, esk' tam olarak yapmamıza, yapmayı ahp yürümesi üzerine Mithat Pabın değil, taassubun, hurafenin, toAnadoludaki yeni devlete bir çok Meclisin, Meclis de Halifenin) de leri Mustafa Kemalin Noyye Fraye İlk öğretim bilhassa köylerde çok den kalma okullan tamir etti, tek arzu ettiğimiz bütün işleri gerçek taliter softahğın, bir kelime ile, ceşa ile arkadaşları Me$rut! idareyi şahsiyetler, gencler katıhıuş, İstan nildikten başka (tanzimi kavanin Presse muhabirine verdiği bir be geri idi. Türk köylerinin büyük nik, yüksek okulların, meslek okulkurmak azmile Abdülâzizi tahtın bulda veya yurdun muhtelif yerleicrayi hükumet salâhiyetini yanatı neşretmişlerdi. Bu beyanat kısmı ilk okuldan tamamen mah larının ve üniversitelerin savılarını leştirmemize imkân vermediler. Di haletin hakikl düşman olduğunu dan indirmişlerdL ta şöyle deniliyordu: ğer taraftan bir an önce değişrnek, ispat etmelidir. Bizim nesil bunu rum idi. Mevcud ilk okullarda, gerinde vazifeli zabitler, kumandan deruhde eden Meclisimizin tabiî artürdı; yeter sayıda öğretmen yeyenileşmek temayülünün varattığı yapamadı. İrtica artık hortlamaz IL Abdülhamidin muvakkat bir lar da Mustafa Kemalin Başku riyasetini Halifenuı haiz olması, ya (Teşkilâtı Esasiye mucibince ha rek şehirlerde, gerekse köylerde (istirmek imkânlarmı aradı. sabırsızlık ve acelecilik bazı önemli zannettik. Halbuki o tahammür etzaman için kabul ve ilân eylediği mandanlığındaki orduda vazifeler ni kavanini devlet ve mukîrrerab Wmiyet bilâ kayü şart mi" tin XX inci yüzyılın zaruretlerine te 1 haziran 1952 de yapılan istatis okul problemlerl üzerinde durmailk Kanununu Esasimiz ömürsüz almışlardı. hükumetin halifenin nazan tasdi dir. İcra kudreti tcsriî salâhiyeti, pedagojik prensiplerine göre kumekte, mayalanmaktadır. tik memleketimizde 15873 ü köyler mıza meydan vermediler ve bir çok olmuş, Osmanlı Meclisi MebusarunBüyük Millet Meclisinde de mil kına iktiran eylemesi bir emri za milletin yegâne mümessili olan rulmamışlardı. Bütçe kifayetsızdi, Cumhuriyetin otuzuncu yılında Mecliste tecelli ve temerküz etmiş ilk okul öğretmenleri zaten çok az de ve 1573 ü şehir ve kasabaları eksikliklerin, boşluklann, aksak bunu görmezlikten gelmek, vada Türk Rus harbi münasebetile let, bir çok münevverlerle, hami ruridir) deniliyordu. tir diye sarahat vardır. Bu iki cüm olan maaşlannı zamanında alamı mızda olmak üzere 17.446 ilk okul hkların doğmasına sebebiyet ver tana ihanetten farksudır. Bütün yapılan tenkidleri millî menfaatle yetli, ateşli mahallî mebuslarla Bundan da anlaşılıyor ki, Türre dokunduğu bahanesile Meclis temsil ediliyor ve 1908 meşrutiyetin kiye Büyük Millet Meclisi hüku leyi bir kelimsde izah edebilmek yorlardı. Ders programlan ve KÎ olduğunu gösteriyor. Gene bu ista diler. vatansever Türk aydınlarma hitab kapatılmış ve 1877 den 1908 e kadar denberi en çetin fakat en yapıcı meti tabiî olan ismini ve şeklini için hangi lugatte aranırsa arasın tabları çocuk psikolojisine uygun tiştikte okuduğumuza göre 1952 de Halen maarif sistemimizde en ediyonım: Bazan biz öğretmen, babir şekilde hazırlanmamışlardı. Bil köy okullanmızda 21.030 öğretmen imparatorluk tam bir mutlakiyet tenkidler bu Mecliste görülüyor, almadıkça halifelik, rejim münaka • mezkur cümle cumhuriyet olacakgileri pek kıt olan medreseden ye ve 3676 eğitmen, şehir ve kasaba büyük eksikliklerden biri de ilk zan bir misyoner ve gerekirse bir ile idare edilmişti. Başkumandan Mustafa Kemal bu şalan ve mücadeleleri icin bir se tır. Mehmedcik gibi elele vererek ceBinaenaleyh Türkiyenin dahilî tişme hocalar tarafından id*re edi lardaki ilk okullarımızda da 11668 öğretim öncesi eğitim ve öğretme1908 meşrutiyetini ilâna muvaffax Meclise daima hesab vermek ve beb ve bahane olarak kalacaktı (1). len mahalle mektebleri çocuklara öğretmen vardı. ninin gereken önemi kfliTflnrnflrni5 saretle yürüyelim. Tâ ki Cumhuriolan ve bir müddet sonra da ikti buradan salâhiyet almak lüzumunu Gazi Mustafa Kemal o günlerde tekâmülü tamamen bitmemiştir. yetin kırkıncı yıbnda, taassub kanokuma ve yazmadan, din derslerinHalen memleketimizde 506 orta olması, çocuk yuvalamun ve çocuk darı tamamen ele alan İttihad ve hissediyordu. Anayasayı değiştirmeği ve Cumhu Daha tadilât ve terakkiyat vuku den başka bir şey öğretmiyorlardı okul ve 97 lise vardır. 19491950 de bahçelerinin açılmamattdır. Bunun serinden kurtulmuş dindar ve milTerakki Fırkası haricî, dahilî bir İstanbulda Padişahm ve hüku riyet rejimini kurarak ilk Anayasa bulacaktır. Ve bilumum tekâmükt sosyal, pedagojik ve bilhassa psi liyetçi halkımızla aramızda zihniyet çok müşkül meselelerle karşılaşmış metinin siyaseti onlann bazı men dan doğan güçlükleri bertaraf et cumlıuriyet esasına müncer olacakyapılan istatistiğe göre bu ders yıtır. Türkiyed» halihazırda olduğu dört madde) halinde tesbit ettır lında memleketimizde 201 sanat o olojik neticeleri çok önemlidir. farkı kalmasm! Türkiye ancak bu ve bu müşkülleri muhalefetsiz bir subları tarafından da hoş görülme meği düşünmüştü. v Memleketimizde ilk öğretim de suretle ilerliyebilir. Kırk elli mil•idare ile bertaraf edeceği zannına miş, Ankara, VI. Mehmed VahiMuhterem Celâl Bayar hatırala kadar, ileride de ^ i • ;' ~u de mişti O gece herkes dağılmış. Ata kulu, 34 yüksek okul mevcuddur. gerektigi kadar gelişmemi$tir. Bir yoner yeÜştirmekle değil! mokratik bir cumhuriyet teşekkal türk, İnönü ile kalıp tasarı uzerın Gene bu istatistiğe göre aynı ders kapılmıştı. deddini iskat etmiş olmak arzusile rında diyor ki: «923 yazmda, Lozan .' ziran 1952 de yapılan istatistiğe V Birinci Dünya Harbi msi.Vniveti Veliahd Abdülmecid Efendiyi Ana muahedesinin imzası sıralarmda edecek ve bu cumhuriyet hiç bir de çalışmışlardı. yılmda orta okullara 2389 u erkek göre memleketimizde 34434 köy ve Affedlniz aziz okuyucular. Duyüzerine İttihad ve Terakki iktidar doluya çağırnuştı. Fakat Veliahd idi. Atatürk yanında Lâtife Hanm suretle garb cumhuriyetleri esasınErtesi günkü Fırka içtimamda ve 1975 i kadm obnak üzere 4364, bu köylerden yalnız 15873 ünde ilk dan düşmüş ve bir müddet sonra bazı şahsî ve ailevî endişelerden ve bir kaç arkadaşile Cankaya köş dan farklı olmıyacaktır.) haübkr uzun uzun konuşmuşia., liselerde 1147 si erkek, 784 ü kadın okul vardır. Gene aynı istatistik g ve tahassüs âleminde kalamada yerini Hürriyet ve İtilâf Fırkası bu davete icabet etmemişti. Ekim ayınm ilk günleri de An nıhayet Kemaleddin Sami P^anm obnak" üzere 1931, orta ticaret o ten öğrendiğimize göre bütün köy dım, müşahede âlemine döndüm. künün civarında attırdığı kayalara almıştı. Mondros mütarekesini taKurtarıcı Mustafa Kemalin ku nezaret ediyordu. Yanında Cevad kara ve İstanbul gazetelerinde cum verdiği takrirle Gazi Mustafa Ke kullarında 57 si erkek, 28 i lerimizde ilkokul çağmda 2.090.000 gelecekteki tehlikeleri gördükçe bu kiben memleketin sevkülceyşî yer mandasmdaki Türk ordulan birbi Abbas ve o zamanki Kalemi Mah huriyet münakaşalarile geçmiş, İk ;Aal öeleden sonraki içtimaın a kadın olmak üzere 85, ticaret çocuk bulunmaktadır ve bu ço müşahede âleminden tamamen kur leri galiblerin işgaline geçmiş, İtti rini takib eden muharebelerle kat'î sus Müdürü Hayati Bey vardı. dam, cumhuriyet fikri etrafında bir 5ında kürsüyo çıkmıştı. Bir saat liselermde 144 ü erkek, 83 ü cuklardan yabuz 1.193.318 i okula tulmak kabil obnuyor ki!... had ve Terakki aleyhtarlığı şiddet zafere ulaşmışlardı. Zaferden ^e Atatürk Hayati Bey vâsıtasile, o baçmakale yayınlamıştı. konuşmuş ve fikirleri.n açık bir kadın obnak üzere 227, san gitmakte, geri kalan 896.682 çocuk lenmiş, Mebusan Meclisi, İttihadcı Mudanya mütarekesinden sonra da sıralarda Hususî Kalem kâtiblerin24 ekimde aynı zamanda Başve surette ortaya koyap CunAunye at okullannda 1975 1 erkek, 985 i da okulsuzluk yüzünden okuyama(1) O zaman yaşlan 18 ve daha mebusların tasfiyesi arzusile kapa Anadoluya karşı koymuş, İstanbul den biri olan Hasan Rıza Beyi ça kil olan Fethi Bey Dahiliye Vekil Ün lüzumunu belirtmişler, Mas^ta kadın obnak üzere 2960, yük maktadır. Şehirlerimize gelince, fazla olduklan içüı Kuvayi MillltUmıştı. hükumeti iş başından çekilmemiş, ğırttı. Az sonra Hasan Rıza Bey liğinden, Ali Fuad Paşa da Meclis Kemali, Receb, Hamdullah Suphı sek okullarda 476 sı erkek, 56 sı buralarda da ilkokul ihtiyacı kar yeye kabul edilip Salihli ve DeÜçüncü Ordu Müfettlşi unva bilâkis sulh konferansına Ankara görününce Atatürk etrafındakilev ikinci reisliğinden istifa etmişlerd; Beylerle İsmet Paşanın konuşmaları kadın olmak üzere 532 öğretmen,şılıyamamaktadır. Gene aynı ista mirci muharebelerine katılan Annile Anadoluya gönderilen Mustafa murahhaslarile beraber gidilmesi den aynlarak onun yanına gıtti. O Muhaliler Dahiliyeye Sabit Beyı. takib etmişti. İstanbul Üniversitesinde 445 1 ertistik gehir ve kasabalarımızda an kara lisesi öğrencilerinden sınıi ve Kemal, Samsuna ayak basüktan yolunda bir teklifte bulunmuştu. nunla beraber köşke girdi ve dur Meclis ikinci reisliğine de Rauf Meclis alenî celseye geçtıgı vakıt. kek, 157 si kadın obnak üzere 632 cak 1573 ilkokul bulunduğunu, bu sıra arkadaşım Kafkasyalı Tahsin sonra müstevli düşmana karşı milBu teklif üzerine Büyük Millet du. Yeleğinin cebinden bir kaç kü Beyı intihab ettirtmişlerdi. AtatürK , Kanunu Esasî Encümeninin hazırokullara 517.106 öğrenci devam et ve bizden bir smıf yukarıda bululetçe ayaklanmanın hazırlıklarına Meclisi saltanatın ilgasma karar çük kâğıd parçası çıkardı. Hasan bu intihabları tasvib etmemiş ve 'ladığ. maddelerin muzakeresme , profesör, Teknik Üniversitede 194 ü |tiğini, halbuki şehir ve kasabala nan Salih şehid olmuşlar; arka'• erkek, 16 sı kadın obnak üzere 210 1 •« » başlamış, Erzurum, Sıvas kongrele vermiş ve oncak ondan sonra İs Rızanın gözlerinin içine bakarak F •• Bey hükumeti de kendisini geçilmiş ve akşam saat seka burımızda ilkokul çağmda 704.000 ço daşlanmdan Lutfi Erçin (halen I profesör vardı. Aynı ders yıbnda zayıt görerek istifasını vermişü. rile siyasî faaliyetlere girişmiş ve tanbul hükumeti düşmüş, VI. Meh bunları uzattı. çukta Cumhuriyeti kabul eden Acuk olduğunu, bütün çocukların o Millî Eğitim Bakanhğı müfettişi) ; orta okulara 47489 u erkek, 17679 u bütün millî kuvvetleri emrinde med Vahideddin memleketi terketFakat Mecliste yeni hükumetin Lyasa tadüi kabul olunmuşt^ «Bunlan al, müsvedde halinkuyabilmeleri için daha 592 şehir bir parmağını kaybaderek ve Memtoplamak hedefini gütmüştü. miş, milletin mukadderatma Bü de tebyiz edecjksin, yazılar karı seçilmesi meselesi güçlük doğur Gazi Mustafa Kemal mevcud 158 kız obnak üzere 65168, liselere ilkpkuluna ihtiyac bulunduğunu duh Payzın (halen İç İşleri BakanMillî Mücadele hareketine karşı, yük Millet Meclisile onun hükume • şıktır, dikkat et, okuyamadığın yer muş, Fırka idare heyeti rtisi Fethi mebusun reylerüe ve ittifakla Baş 17402 si erkek ve 4398 i kız obnak bildirmektedir. hğı Zat İşleri Umum Müdürü) ve j üzere 21.440, orta ticaret okullanna tstanbuldaki hükumet, memleketi ti tam olarak el koymuştu. olursa beni buraya çağırır, sorar Beyin hazırladığı listeye dahil bazı kanhğa seçilmişti. Salih Orhan (halen T.B.M.M. zablt 2009 u erkek ve 213 fi kız olmak |1 Orta öğretim yapan müessesele kalemi şefi) ise sağ, salim geri döişgal altma almış, galiblerin teşviBu sırada yürürlükte olan Tür sın, sebki rapt hatasına rastlar'îan namzedler de hükumete s?iremiyeTürkiyenin ilk Cumhur Başkan, ı üzere 2222, ticaret liselerine 1782 si rimizin sayısı da kifayetsizdir. Ha nerek liseyi (halkın o zamanki dikile Mustafa Kemali vatan haini kiye Büyük Millet Meclisinin ilk düzeltnıeğe mezunsun. Aynj za ceklerini bildirmişlerdi. kürsüye çAtığı vakit büyük bir al1 İlân eylemiş ve Anadolu kuvvetleri çıkardığı teşkilâtı esasiye kanunıı manda şunu da söyliyeyim ki bun 28 teşrinievvel 1923 te Ankarada erkek ve 126 B kız obnak üzere len 116 ilçemizde ortaokul "ve 15 lile: Sultaniye raektebini) bitirfeerine Kuvayi Inzibatiye isimli ihtiyacı karşılamaktan uzak buhı ları şimdilik yabuz sen ve ben bi Atatürk, Fethi Bey (O1 V İs nunda; (Türkiye Cumhuriyetij mes 1908, sanat okullanna 21206 sı er ilimizde de lise yoktur. Bu ilçelerde mişlerdir. Halife ordulan sevkedihnişti. r.uyor, Büyük Millet Meclisi Reisi leceğiz âmirler'ne dahi bahsetme met, Kâzım (Özalp), Kerraleddin ud, muvaffak ve muzaffer olacak kek ve 8648 i kız olmak üzere j ve illerde oturan çocuklanmızdan Son Osmanh Meclisi Mebusanı da nin sıfat ve salâhiyetlerile, Heyeti ğe lüzum yoktur.» Sami ve Halid Paşalarla beraber tır) demişü. 29854, yüksek okullara 4250 i erkek çoğu okulsuzluk yüzünden orta İşgal kuvvetleri tarafından basıhp Vekilenin Medis tarafından teker Sonra Hasan Rıza Beye kendi Çankayaya çıkmışt orada kendisive 1016 sı kız obnak üzere 5266, öğretimlerini tamamlamak imkânını dağılınca, Mustafa Kemal yeni Mec teker seçümesi keyfiyeti bir çok çalışma masasını gösterdi ve bah ne muntazır Ruşen Eşref ve Fuad (1) Enver Ziya Karal, Ulus 29 İstanbul Üniversitesine 9554 u er bulamıyorlar. Maarifimizin aksak taraflanndan lisi Ankarada toplamağa muvaffak güçlükler doğuruyordu. Beyleri de alıkoyarak hep beraber ekim 1948 çeye çıktı. „ , « . „ , kek ve 2546 kız obnak üzere l^LOO, biri de çifte tedrisattır. Bize aid olmuş v* Büyük Millet Meclisi Yeni rejimin ismi konalmamış, Hasan Rıza Bey kâğıdlan oku y^meğe oturtmuştu. (2) Sayın Celâl Bayann 21 kasım İstanbul Teknik Üniversitesine kendisini reisliğe seçmişti. Sofrada hükumet buhranmdan 1945 tarihli Tasvirde çıkan bir ha 1201 i erkek ve 245 i kız olmak ve mahsus bir öğretim tarzı sanılan devlet reisinin sıfaü anayasada *.as mağa başladı. Daha ilk satırda de"iYeni Meclisin İcra Vekilleri He rih edilmemişti. Saltanatın ılgasın şetli heyecana kapıldı. Bunlar o bahsedilmiş, herkes fikrini söyle tırasında Atatürkün hazırladıgı ılK üzere 1446 öğrenci devam ediyordu. bu sistem Fransızlar tarafmdan çok eskidenberi Kuzey Afrikada uyyeti unvanile bir hükumeti, İcra dan sonra Veliahd Abdülmecid E zaman mevcud olan ve kânunusani dikten sonra Atatürk (Yarın Cum Anayasanın metni bulunmaktadır Hiç şüphe yok ki gerek 1952 de gulanmaktadır. Bu sistemin ne kaVekilleri reisi sıfatile bir hükumet fendiye Halife 'onvanı verilmiş;i. 1337 de kabul edilen Teşkilâtı Esa huriyet ilân edeceğiz) diyerek fikBu proje evvelâ Adli^e Vekili Se yapılan ve gerekse 1950 yılına aid dar mahzurlu olduğunu hepimiz reisi bulunuyor, Büyük Millet Mec Halifenin bazı hareketleri, kabulleri siye ksnununun devlet şekline aid rini açıklamışu. yid Beye açıklanmış ve Vekil pro bulunan istatistikte gösterilen ra biliyoruz. manidar görülüyor ve bazı kimse olan .îiaddelerini tadil eyleyen yalisi Reisi de yeni devletin reisi sı Sonra ertesi günkü Mecliste ya jeyi (pek mükemmel) bulduğuru kamlar lehimizde değişmij, o n fatile Ankarada ilk yabancı elçileri ler de teşkilâtı esasiyedeki bu re zılardı. Devlstin şekli (Cumhuri püacak isleri de Atatürk (üç veya Halis ÖZGÜ söylemişü. Cumhurîyetin senfonisi ISMAIL HABIB SEVUK OTUZUNCU YILINDA 30 ncu yıldönümünde genclerimizle hasbıhal •** Yazan: Htfxi Vetdet Velidedeoğlu Otuz yılda Naarif sahasındâ yaptıklanmız ve yapamadıklârımız Yazan: Kalis Özgiî Cumhuriyetimiz nasıl kuruldu? Haluk Y. Şehsüvaroğlu Tarihten Sahifeler