Katalog

Cumhuri /tt SATILMAZ Biraz uzunca Bir «Bir Dakika»: M Anlık 1«S $*YFA «Graf von Spee» faciasının yıldönümünde Gelinşuçocuğuıt ismini koyahm Adnan Menderesle Atinaya geldığı zaman, Yunanh dostlarım foruyorlardı: Bu adam kim? Şerıi Arzık Hükumet sozcüsü mü? Hayır. Gazetecı. Hangi gazeteye yazar? Yazmaz. Okur. Demek ki kar'i. Hayır. Radyo Gazetesini okur. O halde resmî? Yok. Bu gazete hususidır. Ee... hep Başbakanın yanında? Pek sever de ondan. Menderesi mi sever? Hayır. Bütün Başbakanları sever. Ama BasınYayında imış ya? Öyledır. Orası resm! dejil mi? Resmî. Hani hususiydi? Dairesi resmidır, amâ' kendisi hususl. Yani bu adam bir şey soylerse?.. Kendısı mesuldur. Yanlıj soylerse?. Hükumet susturur. Sızın hükumet her gazeteciyi susturur mu? Hayır. Ama bunu susturur. Tuhaf sey. Pekı goğsündeki nedır? Rozet. Ne rozeti? Gazetecıler Cemiyetinin rozeti. Resml bir cemıyet mı bu? Yoooook. Hususî. Hanı bunun gazetesi yoktu? Dedım ya. Radyo Gazetesi var. Kendi malı mıdır? Hayır. Hukumetın malı. O halde sözcü? Değıl. Nasıl değiK canım? Bayağı değıl. Bir defa kekrîiyor. Ne münasebet? Sız anlamazsınız. Mümtaz Fa.k öyle söylüyor. «Cümle kekemesi» ımıs. Nasıl sey o öyle? Aynı cümleyı en az on defa kadar tekrarlamadan lâf edemtz. . ' " 'tyi "ya işte. Sen bize yütturuyorsun. Sözcü olrriak için daha ne lâzım?. Nereden nereye. sayın Celâl Bayarm Atina seyahatine iştirak e^enler arasında bızım sevımli Şerıf Arzıkın da smını gorunce, >ukarıki konuşmayı hatırladım. Doğrusu o zamana kadar akhma P"lmedıydi. Fakat Yunanh dostlar sıkıştırdıkça, ortayı hak katen k.'çük çapta bir «Şerif Arzık muamması» çıktı. Asrımızın dığer bir çok muammaları gıbı bu da henuz çözülmüj değıldır Döğüşmeden ölüme mahkum edileıt gemi Yazan: Samih Nafiz Tansu I «Graf von Spee» yanaıken diU Alman harb gemısinin kuvvpth toplarıle ateş açtığı gorülmuş'ü. Alman harb gemısinin ılk salvnlannı yiyen «Exter» olmuştu. G" r ni aldığı isabetleden dolavı şıdoeiıe sarsılmış, fakat kendi toplarıle mukabeleden de çekmmemıştı. Dığer iki Ingiliz kruvazoru yaklaşıp A'ALTTAKI ALLAH ALLAH. ZÜPPELİĞİN BU KADARI DA GÖBÜLMÜŞ ŞEY DEĞİL YAHU. man harb gemibine isabetlı bır şekılde ateş etmı^ti. Btr ara «Exter» in harb dışı k,i\dığı rannedılmış, fakat ananevl Ingiliz denızcıhgı, savaş meydanıiiı bu gemıye terkettirmemıştı. Bu değıldı. Fakat ne de olsa lımana I küçük kruvazorde kuleler çoktıığü giren bir haıb gemisi, hem ıie I ve bir çok İngilız bahriyelısi ö'.düharbetmış ve kovaljnmakta bulun | ğü veya boğuldu^u halde muk^vemuş oluısa, bu gelişe bır zıyaret. met, hayret ve takdam üstunde bır ten zi\ ade bır sığmma nararıle manzara arzedıjoıdu Arkada^na bakmak yeıınde oluıdu. Bitaraflığı muessir bır yaıdımda bulunnalc bunlara gittıkçe daha sık rastbvor nı ılân etmış bulunan Uruguayın, maksadıle «Ajax» da toplaıını ve Rusvanın Amerikaya ve umumidum. Bunlann içınde ne olduğunu bu kruvazoru nihayet yetle Batı devletlerıne karşı gösdevletler torpıllerıni kullanıyordu. kımseye gostermemek ıçın .idıplo arası hukuk kaıdelerıne gore, 24 terdıkleri duşmanlık hareketi, kıBu vaziyet karşısmda Alman matık dokunulmazlık» 'an irtıfad» saatten fazla misafır etmemesi lâzılların iddıa ettıklerı gıbi, harbden cep knjvazorü kesıf bır duman < dıvcrlardı. sonra bazı meselelerin hallinde çızım geLyordu. Geminin amiıalı tabakası arkasına gızlenerck harb kan ıhtılâflardan veva koruş farkBır gece albav Kotıko^ bpni bir bınbaşı Langsdoıf, bu kanıınlan meydanından çekılıyor, dığer talarından ileri gelmemıştır. Bugun lokantada yemeğe davet etti. Rus pek iyi bılen bır subaydı. Atlantiraftan, «Exter» de ciddî bir tamir nihayet açığa vurulan Dazı ves.kalarm bovle bir hareketi pek görül ğın ötesinde korsan harbi yapını?, mecburiyeti ile geriye dönerek, lar, Ruslann daha 1942 senesınde, medıi;ı için. bunda bır ışo'duuunu ve en son olarak 1939 yılınm 30 arkadaşlanndan aynlıyoıdu. yani Amerıkanın Rusyaya bir dost düşundüm ve ıcabında derha ted eylulünde bir Ingiliz yük gemisi oDığer iki İngUız harb gemisi ve iş arkadaşı olarak baktığı gunbır alabilmek ıçın kendi otonıobi lan «Clement» i Brezılya açıklaımyanmakta ve sıyah dumanlar içinlerde başlamıştır. O tarıhte Amelımle gıttım. da yakalıyarak batırmıştı. İste bu rika ıle dığer Muttefik devlet'.T aO arada oğrendığıme gore C47 suçu ışleven ve l numaralı korsan de kaçmakta bulunan Alman korrasında «Odunc ve K:ra» ardaşması tipi bır tayyareyi Ruslar harek :\e ilân edılen bu harb gemisi ıcın. he san gemısinı takıb edıyorlardı. Ayapılmış ve bu analşma gereğınce hazır vazivete getırmışletdı Hemen men bütün Ingiliz donanması sefer teş henuz kesılmemış, fakat «Gıal Rusyaya da bir takım harb malzekontrol kalesıne telefon ettım ve he ber o'muştu. Bahrive Nezaretı. Gü von Spee» nın kazanlarını fayrab mesi gdndenlmeğe başlanmıştı. nim teftişımden geçmeden hiç bır ney Amerika sulvına süra'ieri ve ederek sahıllere doğru butün s>uBunlan teslım almak içın Ameriuçağın Rusyaya hareket etmemesi muvaffakivetlerıle şohret almış üç ratıle gıtmekte olduğu anlaşılmıştı. devam eden kaya gelen Ruslar orad?, dostluğa ni bildırdım. İneıliz kruvazoru olan «Ajax», Bütün gece yoluna ıhanet ederek ve dost maskesı al«Exter» ve «Achılles» i bu korsan gemılerden suratı pek fazla olan Saat sekiz buçukta, biz daha sofAlman harb gemisımn, 14 aralık tında duşmanca har=ketlerde duradayken. gaıson bana bir pusiıla gemıyi yakalamağa. icab ederse balunarak, istedikleri gıbi genış bir sabahı yorgun, argın, ve kuvvetli tırmağa memur etm.şti. getırdı. Kontrol kulesinden. oraya casusluk teşkilâtı kurmus'ardır. bır tamıre muhtac halde, Montetelefon etmemi istıyorlardı. TeleAlman ceb kruvazöıü, iki cihan vıdeo lımanına gırışı ve demırlefona gıttım ve C47 nin kalkmak savaşı arasındaki yıllarda inşa »HilO sırada «Odünc ve Kjra» snyışı, bu sebeble halkı telâş ve heuzere olduğunu oğrendım. Mssava mış 10 bin tonluk bir gemi idi. 6 laşmasının tatbıkatmda vazıfe a'mış yecana duşürmüştu. donmeden derhal otomobihme at tane 11 pusluk. 8 tane de 5 pusKık olan Bınbaşı Jordan'ır. geçen'erde ladım ve hava alanına koştum. neşredilen hatıralarında bu bahse Bir saat sonra Alman bahriyetopu vardı. Sürati ise dığer harb dair çok meraklı tafsılât ve ifşaat Tayvarenm kaDisında iriyan D.r gemilerine nazaran pek fazla idi. lileri, karaya yaralı ve ölülerini bulunuyor. Bu hatıralardan aldıgıRus duruyordu. Içeri gırmeme nıâ Tarihte sanlı bir Alman amıralına çıkarıyor, Amiral da hükumet mız bir kısmı aşağıya nakledıyoni olmak istedi, fakat koltuğunun izafe edılen bu kruvazörün vazı makamlarını zıyaret ederek bırag ruz: altından sıvrılarak daldım. Tcer' le fesi, Güney Amerika suiannı kon daha fazla kalabılmek ricasında karşıma, elınde tabanca. bir Rus trol etmek. bu limanlardan Avru bulunuyordu. Dığer taraftan İngılız Alaskadaki hava ııssunden kalkan Amerikan uçakları * * * daha çıktı. Arkasını d ao rugan paya yapılacak her türlü nakliyatı, «lçısi, devletler arasında carı hu1942 bahannda «Ödünc ve Kı buradaki hava alanından ."vkedili Amerikalılara malumat »en'meden çantalardan mütekkeb bir vığına sekteye uğratmaktı. kukun muhafazası için mahallî ma ra» anlaşması gereğınce yaoılan yordu. Fairbanks (Alaska)ya ka istedikleri zaman konup kalkıyordayamıştı. O snda şöyle düşünsevkiyat işlerınde Ruslann yanına dar tayyarelen Amerıkın pjotlan lardı. Bır uçak yere uıdı mi içinIngiliz harb gemıleri, Alman kru kamlara başvuruyordu. Bu sırada Uruguav hükumeti fevkalâde o*e çıtleri I dum: «Bu çantalan şimdi ele geçir vazorünü aradıklan sırada irtıbat subayı olarak verildığim za kullanıyorlar, ondan sonra Ruslar den Ruslar fırlıyorlar devralıyorlardı. O zaman gorium atlayarak gidiyorlar, kendılerıni ' mezsem bir daha hıç geçiremem'» von Spee» güney Atlantık suların larak Alman harb gemısme 72 saman, âmırlerim bana bu vazifenın I Ruslara, ışaretle, ne istedığır.i atlık bır müsaade vermış bulunuson derece büyuk nazık bir 14 ol ki Alaska hava alanmJa en aşağı beklıyen otomobillere binLO uzak' anlattım. Derhal çılgma dondüler. da «Altmaık» Alman yardımcı g«duğunu işaret ermişlerdı. Bea de, 150 Rus bulunuyordu, hattâ bun laşıyorlardı. Nereye çıdeceklenrJ mısinden ihtiyacı olan erzakı yük yordu. Bu muddet zarfında, «Graf «Diplomatik' Diplomatik!» dıye von Spee» noksanlarını tamamiaileride çıkabılecek ihtılâflı bır me lann sayısı bazan 600 e çıkıyordu. daha önceden gayet iyi bldıklerı bağırmağa başladılar ve üzerıne lemekte idi. Nihayet 12 aralık cah selede kendimi müdafaa için bir Halbuki Sovvet arazisine bir tek anlaşılıyordu. tşte Ruslar bu sasabahı saat 7 de güney Amerikanın m«k içuı fevkalbeşer bir mesai hücum edecek gıbi bir durum alvesika olabıleceğinı djsüne v ek, Amerikanın bıle girmesine mü yede harb esnasında ve harbden Plata nehri ağzma 150 mil mesafede gösterdi ve filhakika 72 saat sonra saade verılmıyordu. sonra faaliyet gösteren casusluk dılar. Tekbaşıma onlarla başa çı bulunan küçük Ingiliz harb filo denize açılmağa ve savaşa başlagünü gününe hatıralarımı vazmağa kamıyacağımı anhyarak ncıx<*r:ye Gene orada gözüme bir şey teşkılâtlarını bu şekılde Kurmuş gittim ve on metre kadar uzakta su, ufukta bir duman gormüş ve mağa hazır bır hale geldı. ve temas ettığim Ruslann isımleriçarptr Ruslar Amerikaya h:ç bır lardır. ni kaydetmeğe başladım. Amiral, telefonla H.tler'le koduran bir Amerıkan askerine ses derhal birbirlerini vaziyetten hakontrola tâbi olmaksızın gırıp çı Merak ve endişemi mucıb olan lendım. Geldi. berdar etmıslerdi. Bu, günlerdenberi nujmuş, aldığı emır ju olmuştu: Bu listeye 418 Rus ismı kaydetkabüıyorlardı. Rus uçaklan içle bir şey daha vardı: Ruslann ell°aradıklan Alman kruvazoru «Graf miş bulunuyorum ki bunların ba t72 saat sonra gemiyi hare «Şu çantalan açacağım, sen von Spee» olsa gerekti. Ingiliz filorinde kimlerin bulunduğuna daır rinde ru^an çantalar eort>or ve zısı o zaman içın Amerıkan pol.sişu Ruslara bak. Bana ateş ederek sunun komutanı Amiral Hanvood ket* geçirinız, mürettebat ve zabinin bile meçhulü idi. Sonra lan bu olurlarsa ilk kurşunu sen sık» de emrindeki gemılere «Ateşe hazır tanını tahliye ettıkten sonra lımalistenm Amerıkadaki Rus casusluk nın ağzında havaya uçurunuz'o dımolunuz1» tebliğini verdıkten sonra, teşkilâtını ortava çıkarmakta ouHalbuki Alman Amıralı Bınbaşı Bunun üzerine, Ruslardan biri savaş vukuunda alınacak muhareyük bir yardımı olduğunu memnutavvareden atîadı ve hangara doğ be vazıvetini de telsiz'e knıvazör Langsdorfa gore, herhangi bır Alnivetle gördümru koşa koşa gitti. Bir yere telefon lere bildırdi. Fakat pek azakta ve man harb gemisi içın harbetmeRuslar, Amerıkadan aldıVları edeceğmi anlamıştım. Çantalann ufukta beliren dumanlar o gün ta den intıhar etmek şerefsizlıktı. Fayardım malzeembrmın listesmi ga hepsınde içıçe üç, dört zarf vardı hakkuk etmemiş, biraz sonra da kat Hıtleı'e kımsenın aksıni soyyet mahrem tutuvorlardı. Fakat lemeğe ne salâhıyeti, ne de cesareve üzerlerinde şu adres bulunuyor sis heışevi örtmüstü. ben. sevkiyat âmırı sıfftile. Sovvet tı bulunabılırdı. O halde bu güzel du: «Fennî ve iktisadî istihbarat 13 aralık çarşamba îpbahı hava ! tesellüm komisvonu baskanı albaj' ve son sıstem harb gemisi demek meıkezi müdurlüğü, Çkalovskıya bulutlu olmakla beraber gdrüş 1 Anatoliy Kotıkov''a yakın bır işoluyordu kı, dovujmeden olume cadılesi, No. 47 Moskova,» şartları mükemmeldi. Almsn harb birhği etmeğe muvjıfiac oldum. Ba Zarflardan çıkan vesıkalar. Rus kruvazörunü o sabah >lk guren, mahkum edılmıştı. Aiman Amıralı, arada, onların lıstp'eriru tanzıme lann easusluk teşkilâtının nasıl <;a «Exter» İngihz harb gemisi idi. Bu mükemmel bır subaydı. Evvelâ de yardım ediyord'im. lıştığım anlatmağa kâfıdi: Ameri geminin telsızı dığer arkadaşlarına veıilen emri harfi harfıne yerine I Bır gün evrak ar?sında, Katikanın muhtelıf şehırleri arasındaki «Dıkkat ediniz, Alman ceb kru getirmekten başka bır şey düşu1 kov» un «bom*n barutu» fab r ikamesafeler, tren ve otomobıl vollaı. vazörü biraz sonra karşmızla ola nemezdı. Bunun • içın gemi tıpkı sı dive hahsettığı bır şpy gozüme nı gösteren plânlar, sanayi bolgele caktır'» demişti. Amiral Harvrood sefere çıkıyor ve sa%asa iştirak eylıyor gıbi son noktasına kadar harcarptı O tar hte M"T> botıbası pıorının, Panama kanahnm, hava aşaved bövle bir vazivet tahakKuk; lanlannın plânlan, tersanelere "e ederse «Exter» in bat.dan, diğer b e ^ z , r l n m , ş bulunuyordu. jelerinden bır çokUn gibı oenım ? askeri fabrıkalara dair muhtelıf gizde haberım yoktu. Ancak senelpr17 aralık pazar akşamı, limanı, iki Ingiliz kruvazoru olan <ıAjax» den sonra anladım kı, atom b.>mli malumat. Dosyalardan biıının ü la «ALİıılles» ın de kuzey doğudan sahılleıi, rıhtımları dolduran, fabasının imalınd? kullanılan gı.ıfıt, zeıınde de (.Hıos'ten» dıve bir k a ' Alman harb gemUıne hüciım îtme kat biraz sonra ne olacağını bılkadmiyuın, torvum v.s. gibi nıadyıd vardı ve bu do=vada, ask^rî. lennı bıldırmıştı. Saat tam saDahın mıyen halkın alk'şlan arasında deler daha 19+2 yıhnda Ameuraporlann fotografları bulunuvnJ altısmda Gıaf von Spee ou üç İn «Graf von Spee» uzun dudukle» kadan Rusvava gonderPmıştir. ciu Hıss'ın ısmını ık defa duvuv< r ' g'hz haıb geraısıle k rsıla^mış rjj rıle şehri selâmladı, Alman bah» 1943 şubatında, Kotıkov'la l x ' ? dum. Fakat Hıss ın Amenkadakı lunuvoıc'u. On dakika sonıı bütıın rivelıleri de savaşa gırmenın vpr» ber Gore Fıeld'e gıttık. Busya\a Rus casuslanna ne kadar vardım gemıier savaşa hazır bır hale gel dığı gurur ve sevmc ıçinde ellerınl gonderilen en muhım malzemeler /.diııııel uııııt, aiikaudj. tvdQuıicu:a lemizllfii bıı seu mı ettiği sonradan anlaşümıştır. ' mış ve tehlıkeyi defetmek maksa(IAtfen sdhijeyi çevırıniz) Bundan tam on üc sene evvel, 14 arahk 1939 peışembe gunü, Atlantığm otesınde Cenubî Ameııkanm en :şlek ve kalabalık şehırlerınden bıri olan Montevıdeo lımanına, Nazıst Almanyanın meşhur ceb kruvazoru «Graf von Spee» ağır ağır gırerek demırlemiştı. Limandaki amele, şehiıdekı halk, daha sonra uzaklaıdan koşup gelen meraklılar, hayret ve heyecanle bu harb gemısıni seyre başlamış lardı. Vakıâ Uruguav ıle Almanya arasında henuz bir harb mevuud Amerikadaki Rus casusluk teşkilâtı nasıl kuruldu? <<orunın(*7 kn/a' Fareler ve kadınlar • «> v > v