Katalog

24 Mayıs 1939 CUMHURİYET Politikasımn Anahtan Lehistan Leh siyasetindeki kat'î ihtiyatkârlığın sebebi, birkaç defa atlatılan parçalanma tehlikesidir Bugün Avrupa politikasımn anahtan Lehliler şimdiki vatanlarına başka taLeh milletinin elindedir. Coğrafî mevkii raflardan hiçret etmiş bir halk değüdir. itibarile Lehistan; Avrupanın büyük ve En eski taş devrindenberi burada yaşakalabalık iki devleti arasındadır ve mu maktadırlar. Tarihin ilk kaydettiği Levazeneyi tanzim ve muhafaza edecek bir histan, onuncu asnn son sülüsünde teşekkudreti haizdir. îktısadî kabiliyeti ve zi kül etmiştir. İlk hükümdarlan Piast haraî ve madenî tiikenmez serveti ve sananedanı diye meşhurdur ki onuncu asırdan yii, memleketi ağ gibi kaplıyan demir on dördüncü asra kadar yaşamıstır. yollarile kendi başına Avrupa âleminde Alman savaşı: ıktısadî bir amil olmuş. beynelmilel siya Leh set âlemindeki nüfuzunu artırmıştır. Lehistanın ilk hükümdarı MieczislavAvrupanın müterakki milletlerinden dır. Lehlilerin arazisine ilk hulul eden hiçbiri Leh milleti kadar hücum ve ta yabancı unsur AlmanlaT olmuştur. arruza uğramamıştır. Hiçbir millet böyle Piast hanedanının kurduğu Leh dev bir medeniyet zamanmda heyeti umumi letinin ilk yüz senelik hayatı Almanlarla yesile yüz elli sene esir ve mahkum o! mübarezede geçmiştir. mak gıbi bir felâketle karşılaşmamıştır. Lehistan, tarihte ilk defa Üçüncü BoHiçbir memleket Lehistan derecesinde leslav zamanında evcibalâya yükseimiş, komşuları tarafından müstakil bir karış bundan sonra iki yüz sene devam eden toprağı kalmayıncıya kadar parçalanma bir inhitat devrine girmiştir. Bunun sebemıstır. bi, Lehistanı yükselten hükümdann yapİşte bu büyük felâketler Leh milleti için hiç unutulamıyacak ve her zaman gözönünde bulunduruiacaktır. Bu itıbarla Lehistanın siyasetindeki ihtiyatkârlık bundan ileri geliyor. tığı isabetsiz vaziyettir. Filhakika kendi sinin vefatından sonra koca devlet, dört oğlu arasında taksim edilmiştir. ı Kardeş olan dört hükümdardan herbiri diğer kardeşlerinin yerine göz dikmiş olduğundan bütün Lehistan dahilî bir aMillet ve nüfusu: narşi içinde kalmış, Almanya, bu vaziLehliler, acı ve feci felâketleri at tersburg'da 1 793 senesi 23 kânunusani Bugünkü Lehistanı anlıyabilmek için yetten istifade ederek Leh memleketini latarak herşeyden azız bildikleri hürriyet LEHİ3TAN sinde imzalanan muahede ile Lehistanı tarihini gözden geçirmek lâzımdır. «•.*• LEHİSTAN ilk defa parçalamıştır. aralarında ikinci defa taksim etmişler ve istiklâle tekrar kavuşmuş olduklann Halihazırda dünyada 28,000,000 Leh dan dolayıdır ki, istiklâli tehlikeye dü dir. Bir nevi ehlisalib olan Alman dini şömevcuddur. Bugünkü cumhuriyet hu Muhtelif tarihlerde parçalanan Lehistanın komşularına Bu taksimde Prusya, garbî prusyaya şürmemek için son derecede titizlik ve valye tarikat ordularını Prusya'ya ve verdiği araziyi gösterir harta dudları içinde yaşıyan ana kütle, 22 mildahil Danzig ve Thorn kalelerini ve Po uyanıkhk göstermektedirler. Baltık sahiline yerleşmeğe davet eden yon 200,000 kişidir. Millî hududlar ha Lehistan hükümdarının kendisi olmuştur. ikinci defa mağlub > Avrupadaki son siyasî hareket ve ce^ senesine kadar hü zen ve Kaliş şehirlerinin bulunduğu (Büricinde kalanlardan 847,415 kişi Almanolmuşlardır. İkinci J ı küm süren İkinci Yo yük Lehistan) denilen eyaleti kâmilen reyanlar, Lehlilerin nekadar katN nlduyada, 1,000,000 kişi Rusyada, 80,000 Cengiz ordusu Lehistanda: Thorn musalâhasile V ^/ han Kazimir zama almış, Prusya'nın cenubundaki Mazoya ğunu ispat etmiştir. kişi Litvanyada, 400,000 kişi Fransada, şövalyeler nında Lehistan tama eyaletini ilhak etmiştir. Rusyaya gelince, Modern Lehistan: Lehliler, Almanlarm şimalde yerleş Alman 3,200,000 kişi 3imalî Amerikada, 200 melerine ses çıkarmamışlardır. Çünkü hükumeti yarı mülkünü Lehistana bırak mile mağlub olmuştur. o da bu defa daha büyük bir kısım al Modern Lehistanın tarihi, millî büyük bin kişi de Cenubî Amerikada ecnebi ta şarktan beliren başka bir tehlike Lehlile mıştır; garbî Pomeranya, Marienburg, Katolik olan Leh zadegânı, ortodoks mış, 250,000 kilometre murabbaı tutan kahramanı Mareşal Pilsudski'nin namile biiyetinde yaşamaktadır. ÇekoSlovak ri dehşet içinde bırakmıştır. Bu tehlike, Elbing Lehistana geçmiştir. olan Ukraynalılara karşı mezheb cihe arazi kendisine kalmıştır. sıkı alâkadardır. Çünkü Leh milletinin yanın ilk taksiminden evvel eski Avus Cengiz Hanın torunu Baydo yahud BaLeh Krah îkinci Sigizmond 1569 da tinden müsaadesizlik, idarî cihetten zuLehistanın üçüncü taksimi: tekrar hürriyet ve istiklâle kavuşarak büturya Silezya'sı olan Teşin havahsinde, tu Han ordularının Lehistan hududuna garbî Prusya'yı da Lehistana ilhak et lüm gösterdiklerinden Ukrayna isyan etLeh milleti bu ikinci taksime karşı isÇek idaresinde 120,000 Lehli yaşamak dayanması olmuştur. Asyanın ortasından miştir. Yalnız Danzig, serbest şehir na miş, 1654 senesinde Rusya Çarhğının yan etmiş, taksimden bir sene sonra vagelen bu ordulara karşı mukavemet ve mı altında müstakil varlığını muhafaza himayesi altına girmiştir. 1667 de Lehistan Rusya ile yaptığı muharebede tanperver lider Koşikosko'nun bayrağı sed teşkil edebilecek yegâne kuvvet Al eylemiştir. altında toplanarak silâha sarılan Leh milman ordulan tahmin edildiği için Leh1572 de Sigizmond Augus'ün vefatile İsmolenski'yi dahi terketmiştir. Bu suretliyetperverleri, Rusları memleketten çıliler Almanlarla iyi geçinmek lüzumunu Lehistanda Jagellon hanedanı saltanatı le, Lehistan haricen ve dahilen zâfa uğrakarmak için fedakârane harbetmişlerdir. hissetmişlerdir. Fakat, Cengiz Han or nihayet bulmuş, Lehistan, artık Avrupa mıştır. Osmanlılar Podolya'yı almışlar1794 senesi 10 teşrinievvelinde Macijodulan, bir kasırga gibi, Lehistanı baştan nın büyük devletlerinden biri olmuştur. sa da yapılan muharebelerde temayüz vice'de Lehliler Ruslara ve Prusyalılara eden Leh zadegâmndan Jan Sobıyeskı, başa süpürüp Almanya arazisine girmiş, Zadegân hâkimiyeti: karşı yaptıkları harbde mağlub olmuş Alman ordulan ancak Liegniç'te Breslav Üçüncü Jan namile kral intihab edüdik lar, 1794 senesi 1 teşnnisanisinde Rus Muharib sınıfından neş'et eden zade ten sonra Lehistan için son bir parlak deDükası Sofi İkinci Hanri'nin kumandası kumandanı General Suvorof Varşovaya ıltında olarak 1241 nisanında Cengiz or gân, memleketin bütün arazisini büyük vir açılmıştır. hâkim Prago kalesini hücumla zaptedip dularını durdurmuşlardır. Cengizin istilâ malikâneler şeklinde ele geçirmiş, köylüLehlilerin mukavemetini kırmıştır. Lehistanda Rus nüfuzu: ordusu bir müddet sonra Lehistanı terket ler (serf) ve esir bir hale getirilmiştir. Ka1795 senesi içinde Petersburg'da imnunların yapılması ve neşri ve ordunun miştir. Jan Sobiyeski 1673 senesi 11 teşrini zalanan üçüncü taksim muahedelerile Bu felâket devrini müteakıb, Lehista silâh başma daveti salâhiyetleri kraldan sanisinde Hotin muharebesini Osmanlı Avusturya, Krakova, Rodem ve Liublin nın ikinci itilâ devri başlamış, büyük Leh zadegânm eyalet meclisleri eline bırakıl lara karşı kazanmış, 1683 senesinde de şehirlerinin bulunduğu garbî Galiçyayı, ilerin Dükası İkinci Pirzemislâv, şarkî mış, devlet şurası ve diyet meclisi yanın Türkler tarafından muhasara olunan Prusya Varşova ile birlikte MazovyaPomeranya'yı mülküne ilhak etmiş ve da bir de zadegânın intihab ettikleri mü Viyanayı kurtarmıştır. 1699 da akdolu nın kalan arazisini, Rusya da Vilna ile 1295 te Gnesen'de krallık tacını giymiş messillerden mürekkeb salâhiyetli umu nan Karloviç muahedesile Osmanl: İm birlikte bütün Litvanyayı ve Brestlitofski tir. mî bir meclis teşkil edilmiştir. 1572 se paratorluğu Podolya'yı Lehistana bırak havalısıni almıştır. nesinden itibaren krallarm intihabı büs mış, bu sıralarda Fransız prensi Conti'ye Lehistan ve Türkiye: Bundan sonra Jagellon hanedanı salBaşkumandan Mareşal Müteveffa Mareşal tanatı başjamış, Lehistan bu devirde çok bütün zadegâna bırakılmış, 1572 sene karşı Saksonya'nın hükümdarı Frederik Smigly Rydz Pilsudiski Lehistan üçüncü taksimden sonra hasinden 1 772 senesine kadar devam eden Ogüst İkinci Ogüst namile Lehistan kraparlamıştır. Bu hanedan, 1386 senesinden ritai âlemden silinmiş olmakla beraber yük bir yeni Lehistan devletinin tesisi için taydı ki, bunlar, anavatanlarına kavuş 1572 senesine kadar hüküm sürmüştür. bu intihablı hükümdarlık usulü, Lehis lı intihab edilmiştir. ye'se kapılmamış, bir gün gene istiklâle bu büyük milliyetperver, gencliğinin ilk muşlardır. Bu suretle bugünkü LehistaLehistan Litvanya birliği: tanı içten yıkmış ve nihayet inkıraza sü Yedi sene harbinde Lehistan o kadar kavuşacağına iman etmiştir. Hatta Türk günlerinden itibaren, Çarhğın zindanlarının hududları içinde yaşamakta olan rüklemiştir. acze düşmüştür ki memleket, mütemadisüvarilerinin atları Vistül nehri sularını nı ve Siberya menfalannı gözüne aldıraLehlilerin sayısı 22,320,000 kişiyi bul Büyük Kazimir Lehistanı şark ve ceyen sahnei harb olmuş, Rus ordulan Leh Bu inhitat devrinde celâdet gösteren rak sb'nmez bir aşk ve gevşemez bir gaymuştur. nuba doğru genişletmıştir. O tarihte Lit Lehli hükümdarlar yok değildir. Bunla topraklarında yerleşip kalmıştır. Nihayet içtiği zaman Leh milletinin kurtuluş günü retle muayyen bir plânla çalışmıştır. olacağına dair bir efsane, Lehlilerin zihLehistanın mesahası 388,634 kilocnet vanya büyük bir devletti. Lehistanın şarrın birincisi Osmanlı padişahı Üçüncü Lehistanın son hükümdarı Poniatoviski, nine nakşolmuştur. Hakikaten Umumî Mareşal Pilsudski ile bugün halefi ve re murabbaıdır. Kilometre başma 87 kişi ca ve cenuba doğru genişlemesinden doMuradın himayesile Lehistan krallığına Rusya hükümdarı İkinci Katerina'nın Harbin sonlarında Galiçyanın müdafaa Başkumandan bulunan Mareşal Smigly isabet etmektedir. Umum nüfusu 33 mil layı iki büyük devletin çarpışmaları artık intihab edilen Erdel (yani şimdiki Tran zoru üzerine, Lehistan krah intihab edil sına iştirak eden Türk ordulan süvariieri Rydz, birlikte, Lehistanın kurtarılması yon 823,000 kişidir. Lehistan devletinin zarurî olmuştu. Lehli zadegân bunun silvanya) prensi İstefan Batori'dir. As miş, Rus süngüsüne dayanarak Leh tahVistül nehri sularına eriştikten sonra çok plânını, Siberyadaki bir menfada hazırumumî nüfusunda yüzde altmış dokuzu önünü almak için Piyast hanedanınm len Macar olan bu Leh hükümdarı Bal tına oturtulmuştur. Fakat bu hükümdar vakit geçmeden Lehistan tekrar istiklâli lamışlardır. Bu plân mucibince 1914 seasıl Lehli, yüzde on dördü Ukraynah, erkek cihetinden son hükümdarı Büyük tık sahilini ele geçirmeğe çalışmıştır. Fa celâdet gösterip Lehistanı Rus vesayetinnesinde Umumî Harb başladığı zaman ne kavuşmuştur. yüzde dördü Alman, yüzde dördü ak Kazimir'in varisi olan kızını Litvanya kat Danzig'in müstakil varlığı buna mâ den kurtarmağa teşebbüs ettiği zaman Pilsudski Galiçyada Leh gönüllülerinden Bu efsane, Leh milletinin Türklere Rus ve yüzde 7,8 kısmı da Yahudidır. hükümdarı Jagellon'la evlendirmeği m;i ni olmuştuı. Danimarka devleti de Danlejyonlar teşkil ederek, Rusyaya karşı İkinci Katerina, ikıye ayrılan Leh zade karşı duyduğu minnet ve şükranın bir Bunlardan sonra Litvanyahlarla Türk nasib görmüşler, iki memleketin hüküm zig serbest hükumetini iltizam ve mü gânı konfederasyonlannı birbirine kata remzidir. Babıali, Lehistanın taksimini harbetmiştir. Rus Lehistanı işgal edildikler gelmektedir. darlan sıhriyet dolayısile birleştikten dafaa ettiğinden Batori maksadına mu rak memlekette dahilî harb çıkartmıştır. hiçbir zaman tanımamış, İstanbuldak; ten sonra Almanya ile Avusturya taraTürkler; vaktile Lehlilerle müttefik o sonra 1569 tarihinde iki devletin idare vaffak olamamıştır. Lehistan sefarethanesini muhafaza etmiş, fından neşrolunan müşterek beyannameLehistanın birinci taksimi: leri de birleştirilmiştir. lan Kazan ve Kırım Türk devletleri tasüfera heyetini kabule mahsus merasım de, burada müstakil Lehistan Kralhğınm Batori Danzig'i alamamışsa da Mosrafından yardım olarak gönderilen süvari salonunda Lehistan sefirınin sandalyasmı tesis edileceği ilân edilmişti. 1917 de Bu suretle Lehistan çok büyümüştür. kova Çan Zalim İvan'la çarpışıp Le Lehistanın Rus nüfuzu altına girme Pilsudski Almanlarm aleyhine döndüordulan mensublarından daimî muhaf:z Jagellon İkinci Vlâdislav namile Lehistonyayı almağa muvaffak olmuş, Üçün sine kaışı haricde endişe gösteren ve Leh kaldırmamıştır. Leh siyasî mültecileri ve ğünden tevkif edilmişti. Almanyada olarak Lehistanda kalanların ahfadıdır. tan kralhk tacını giydikten sonra hıristicü Sigizmond namını alan bu Leh hü lilere istiklâllerini korumak için yardım devlet adamlan ve muhacirleri, Türki 1918 teşrinisani inkılâbı olduğu zaman yeyi daima ikinci bir vatan olarak bul yanlığı kabul etmiştir. Birleşmeden son kümdarı İsveçin de krah olmak istediLehlilerin mazisi: elini uzatmak istiyen yalnız Türkler ol muşlardır. Bunun hâlâ yaşıyan bu delılı tahliye edilmişti. 1 ] teşrinisanide Varşora Lehliler, bütün kuvvetlerile Alman ğinden bu devletle beyhude harblere gimuştur. Fakat Osmanlı İmparatorluğu, Boğaziçindeki Polonez köyüdür. vaya gelir gelmez Lehistandaki Alman Lehistanı Avrupa (Polonya) ismile dinî şövalyeleri üzerine yüklenmişler ve rişmiştir. Diğer taraftan Leh ordusu sah Rusya ile harbe girişmiş olduğundan Leaskerî idaresini dağıtmış ve Lehistan devtanır. Polonya (ovalı) demektir. Çünkü 1410 da Tannenberg'de Almanları ağır Lehistan parçalandıktan sonra, Lehlı te Çar Dımitri'yi müdafaa için Mosko histandaki vatanperver zadegânın ittifak letinin tesis edildiğini ilân etmiş, kendisi bütün Lehistan dümdiiz bir ova olup ta bir hezimete uğratmışlardır. ler, istiklâllerini istirdad için birçok tevaya girdiğinden Lehistan devletinin hü heyetine kar§ı müessir müzaherette bu Başkumandan olarak hükumeti eline albiî müdafaa hatlarından mahrumdur. şebbüs ve fedakârlıklarda bulunmuşlar Leh Krah Üçüncü Vlâdislav 1444 se küm ve nüfuzu Kazana ve Asya hududlunamamıştır. Osmanlı devletinin de hi dır. Napolyon kendisine bir yardımcı ol mıştır. Pilsudski, 1921 de hazırladiğı muLeh lisanı, garbî Slav dillerinden binesinde Varnada Türklerle yaptığı mu larına kadar genişlemiştir.' maye ve müzaheret edememesi karşısın mak üzere 1809 da Rusyaya karşı Var kabil taarruzla Rusları ric'ate mecbur ridir. Garbî Slav dılleri; Leh dilinden harebede mağlub ve maktul olmuş, ha 1610 senesinde Lehistan Kralının oğ da zaten dört taraftan düşmanlarla muetmiş ve Lehistanın şimdiki şark hudubaşka Çek, Kaşub, Polab, Slovak ve şova Dükalığını tesis etmiştir. Napol dunu tayin etmiştir. Pilsudski 1935 malefi Dördüncü Kazimir de Almanlarla lu, Rus zadegânı tarafından Moskof Ça hat bulunan Lehistan, taksim edilmek Sorb lisanlarından müteşekkildir. Bu yon'dan sonra 1815 senesinde Viyanada diller gruplara ayrılmıştır. Leh, Kaşub ve son bir savaş yapmağa karar vermiş ve rı ilân edilmiş, lâkin 1612 de Ruslar is felâketine maruz kalmış, birinci taksimi toplanan kongre, Lehistanı dördüncü de yısında hayata veda etmiş, Leh milletiPolab dillerının teşkil ettiği grupa Avru eski Lehistan topraklannı istirdad etmeği yan ederek Lehlileri Moskof diyarından teklif eden Prusya Krah Frederik olmuş fa parçalamış, asıl dükalık, muhtariyeti ne büyük ve sağlam bir devlet bırakmıştır. palı âlımler ötedenberi (Leh zümresi) tasarlamıştır. On üç sene devam eden koğmuşlardır. İsveç Krah da Letonyayı tur. haiz bir hükumet ve hükümdarı da RusM. F. T. admı vermiştir. bu Alman Leh harbinde Almanlar zaptetmiş, garbî Prusya'ya girmiş, 1668 Bu ilk taksimde Prusyanın Lehistan ya Çan olmak üzere Rusya camiası içi ne konulmuştur. Kaian yerler eski taksimler veçhile üç büyük devletin doğrudan doğruya idaresi altına verilmiştir. Lehliler bu vaziyete razı olmayıp tam istıklâl almak üzere 1830 senesinde kıyam etmişler, Rusları ve Çarın vekilini Lehistandan koğmuşlardır. 1831 de Rus ordulan kanlı harblerle Lehistanı tekrar istilâ etmiş, 1832 de Rusya, Lehistanın muhtariyetıni ve hususî ordusunu ve idaLehistanın ikinci taksimi: resıni ilga eylemiştir. Bundan sonra Gaİlk taksim Lehlilerin gözünü açrrhştır. liçya ve Pozen eyaletlerindeki Lehler, Devletin haricen uğradığı bu darbenın 1846 ve 1848 senelerinde kıyam etmişdahilî zâftan ileri geldiğini düşünen Leh lerdir. liler, mühım ıslahata karar vermışler, 1863 senesinde Rus Lehistanında son mezheb nizalarını bırakmışlardır. Bun bir istiklâl hareketi vuku bulmuş, fakat dan sonra kralın intihabla tahta getıril plânsız ve teşkilâtsız olduğundan Ruslar memesı ve Sakson hanedanının irsî kral tarafından bastınlmıştır. lık hakkını haiz olması kabul olunmuş Siyasî esaretten kurtulmak imkânları tur. büsbütün kalkmışken dahi Leh miliiyetLehistandaki ıslahatın Leh milletini perverleri, ye'se kapılmıyarak istiklâl yokurtaracağını düşünen Çarlık Rusyası, lunda hazırlık yapmışlardır. I 792 de Leh zadegâmndan tedarik ettiHarbi Umumî, Lehli milliyetperver lere tekrar müstakil bir Lehistan kurmak ği taraftarlan müdafaa bahanesile ordusunu Lehistana sokmuş, Rusların istilâ imkânını verdiği zaman ölmez millî sından endişeye düşen Prusya dahi aske imanla vücud bulan edebiyat ve dil yeni rî kuvvetlerini Leh topraklarına sevket devletin pek çabuk kökleşmesine yardım miştir. Nihayet Rusya ile Prusya, Pe etmiştir. dan aldığı arazının mesahası 36,300 Avusturyanın aldığı arazınin mesahası da 81,900 kilometre murabbaıdır. Aslan payını alan Rusya olmuştur. Lehistanın Düna ve Dınyeper nehirleri şarkındaki bütün arazisi Mogilef, Nitebiski ve Po loşki şehirlenle birlikte Ruslara bırakıl mıştır ki, bu arazinin mesahası 92,000 kilometre murabbaıdır.