Katalog

14 Tkinciteşrin 193S CUMHURİYET Bir lahlil denemesi İsmet Inönünün Cumhur ReisliHerkes ayni şeyi düşünüyordu. ğine intihabı, memleketin içinde Fakat her dilden çıkan kelime düolduğu gibi, dışında da büyük şünülenin tam dışındaki konulara memnuniyetle karşılandı. İttifakla «fc dokunmakta idi. Ankaranın berrak Türk rejiminin, Tiirk hukukunun, Türk müsavat gecesinde bir saat yürüdüm. Arada Hususî istişarelerden meclis müzakerelerine ka yapılan bu seşimin, böyle dahil ve fikirlerinin en yeni, en tam ve en kısa formülünü ara sırada Çankayaya doğru bakıyordar her meselenin hemen hemen umumî bir tahlile haricde ittifakla karşılanması, Bümak lâzım geldiği zaman Büyük tnönünün bu dört ke dum ve biliyordum ki küreye çarptâbi tutulması Onun bütün hayatında şaşmaz prensi yük Millet Meclisinin nekadar isalimesini hatırlıyacağız: Anarşiden ve cebirden uzak. mak için boşlukta koşan bir âfet pi, hatta en büyük zevki idi. Bu prensip ve zevk arasın betli bir intihab yaptığmı ispat eYazan : PEYAMİ SAFA gibi Türk tarihinin üstüne de salda millet işlerinin behemehal Millet Meclisinden bir den bir delildir. Büyük Millet Meckarar ve tasvib alması Büyük Şefin bütün hayatında lisi, Atatürke halef olabilecek yetatürk, 1927 de şunu söyle nekadar emniyette olursa olsun, Ata dırmağa hazırlanan bir kaza dolagâne devlet adamımızı, ittifakla mişti: «Tarih büyük işlerde türkün «buhranlı an» tabir ettiği tehlike şıyor. Elim ayağım üşümüştü. Fabir zerre bile ihmal etmediği hâkim kaidesi idi. muktedir, sarsılmaz ve şiddet anı hergün devam ediyor. Fikir hürriye kat gene gönlümde ateş duyuyorDevlet Şefliğine seçmekle, milletin li bir reisin mevcudiyeti muvaffakıyet ti değil, fakat şamata hürriyetini pek paYazan: YUNUS NADİ hakikî ve yegâne mümessili oldudum. Ve inanıyordum ki Atatüriçin şart oldugunu aşikâr bir surette gös halı ödeyen bedbaht millet örnekleri karumhur Başkanlığında Atatürkü kalmıştır. Fıkirlerine kuvvetle sahib olma ğunu bir defa daha göstermiştir. termektedir. Hiçbir vakit böyle buhranlı şısındayız. İşte Fransa demesem bile, iş kün hayatı gibi ölümü de Türk varistihlâf eden saym İsmet İnönü sına rağmen onlar üzerinde saplanıp kal> anlarda istişarelerle hedefe vâsıl oluna te İspanya! Fakat size «işte Fransa ! > Iığına yeni bir büyüklük ve kahraBüyük Şefin makamı maddeten dünkü çok kuvvetli nutkunda mak ınadından münezzehti, ve bu fıkırlediyen bir yığm Fransız münevveri de gös manhk şuuru getirecektir. maz.» çünkü Atatürk Türkün ebedî maBüyük Şefin bizce idamesine itina oluna ri mümkün olduğu kadar çok insanla müBu sözile Atatürk, istişare, yani hür terebilirim. * ** cak eserleri üzerinde dururken rejimin ve nakaşa etmeği çok severdi. Bu konuş nevî şefidir boş kalınca, o makam Böyle düşünmek hürriyetin aleyhinde riyet ve münakaşa rejimine tek kumanda Otelimde tam yatacağım sırada demokrasinin kılına hata gelmek ihtımalı malar neticesinde onun bu fıkirlerde tadi için, hemen akla gelen ilk ve rakibve tek parti rejımini açıkça tercih eder. düşünmek değil, sadece şamatanın, kuru lât icra ettiği vaki olurdu. Fakat dikkate siz namzed İsmet İnönü oldu. İsmet Fakat yeni nesle * bir hitabesinde de gürültünün, her kafadan bir sesin ve ni pencerenin perdesini çekmek iste olmadığını kat'iyetle tasrih etti ve sözlerilâyık bir nokta idi ki fıkrin yeni aldığı şeşöyle demişti: «Gencler! Cesaretimizi hayet müncer olacağı anarşinın aleyhin dim. Ne göreyim? Gökte ay tutul ni Türkiye Büyük Millet Meclisinin İnönü varken, başka kimse düşüehemmiyetini tebarüz ettirerek bitirdı. kil, münakaşaya iştirak edenlerden hertakviye ve idame eden sizsiniz. Siz al de düşünmek demektir. muç. Ve husufa henüz uğramıyan Yeni Cumhur Reisimiz bu sözlerinde şe hangi birine maledılebılecek bir manzara nülemezdi bile. Atatürkten sonra, makta olduğunuz terbiye ve irfanla in Bugünkü dünya rejimleri ikiye ayrılaancak küçücük bir nokta var. refli büyük selefi gibi tam inanlı ve kat göstermezdi. Atatürk çok konuşma so Cumhur Reîsliği makamınm o tabiî sanlık meziyetinin, vatan muhabbetınin, bilırler: Bir kısmı sivil nizamındaki serO zaman Başbuğ tekrar gözü iyyen samimidir. Zaten söz ve öz birliğin nunda fıkrin son aldığı şekle Öyle cazib namzediydi. Bu itibarla İsmet İnöfıkir hürriyetinin en kıymetli timsali ola best ve bir manzarasile başıbozuk rejimbir mahiyet vermiş olurdu ki o fikir de nü, Büyük Millet Meclisinin kanucaksmız.» lerdır; bunlara büyük demokrasiler di mün önüne geldi. Evet. Şimdi bu den ibaret olan samimiyet yeni Devlet gene kendisinin yeni bir ifade şekli olmuş Biri istişare aleyhinde, öteki de fıkir yoruz. Bir kısmı da asker nizamındaki rada ay tutulurken tstanbulda da Reisimizin baş vasfı ve baş meziyetidir. nî ittifakile olduğu gibi milletin Atatürkün bizim için büyük bir hâdise olurdu. hürriyeti lehindeki bu iki sözü dıkkatle tam disiplınli rejimlerdır; bunlara da tobir dehâ küsufu oluyordu ve ora teşkil eden vefatı, bütün dünyada da büAtatürk ikna etmek isterdi. Fakat ikna de yürekten ittifakile Cumhur Reokumıyanlar, ikisi arasında bir tezad bu taliter idareler diyoruz. Sivil nizamındalunduğunu zannedebilirler. Halbuki Ata ki reiimlerin gün geçtikçe tam asker ni da batan güneşin de kararmıyan yük bir hâdise olarak karşılandı. Büyük etmek isterken kendisinin memnuniyetle isliğine seçilmiştir. türk, birinci sözünde «muktedir, sarsıl zamına değılse bile kendileri için makul ancak küçük bir noktası kalmıştı! hâdisenin her tarafta uyandırdığı kuvvetli yeni bir kanaatte karar kıldığı görülmemiş Şimdi haricden gelen takdir ve maz ve şiddetli bir reiain» vücudünü an ve mutedıl bir devletçiliğe nasıl hasret tesirlerle gök gürültüsüne benziyen akisle şey değıldi. Onun için münakaşalannda tasvib sesleri de, Atatürkün en yaKâinatın bu değişmez kanununcak «büyük işlerde» ve «buhranlı za çektiklerini görmiyen yoktur. Fransada ri görülüp duyulmaktadır. Atatürk dikta sert olduğu hiç görülmemiştir denilebilir. daki acılık kâh yüreğimden başıKonuşmağı kısa kestirecek şiddetler on km arkadaşmı, en kuvvetli arkamanlarda» lüzumlu göstermiştir. Bu bü bu hasretin yüz bin misaline şahid olutör müydü? Atatürkü yakından tanıyanlar dan daima uzak kalmıştır. Sohbetinin tat daşım kendimize ittifakla şef seçyük işler veya buhranlı zamanlar da, yoruz. Fakat onlar, totaliter rejimlerin ma vurdu, kâh başımdan yüreğidan ve onun yüksek meziyetlerini tahkika lılığı emsalsiz denilecek bir Şefti, ve onun ancak, inkılâb ihtilâl veya harb zaman sıkı disiplininden ürktükleri için, her iki me... Evet, tabiatin filimden ziyamekle gösterdiğimiz birliğin, isaimkân bulanlardan hiçbiri Büyük Şefimi yanmda daima ilmî, içtimaî herhalde larıdır. On beş senedenberi harb değil, nizam arasındaki itidal çizgisini tayin et de seyirci değiştiren bir sinema olze kelimenin malum olan astığı astık, kes müspet ve faydalı bir mevzu üzerinde ko betin, kadirşinaslığın kıymet ve efakat hâlâ, bütün şümulile inkılâb devri mekte güçlük çekiyorlar. dugunu bilmez değilim. Lâkin ışı tiği kestik manasile diktatörlük isnad nuşulurdu. Kendisi mücessem irfan ve ne hemmiyetini tebarüz ettirmektedir. içindeyiz. Türkiye bu çizgiyi ilk bulmuş mem ğını ebediliğe uzatan bir varlığa edemiyorlar. Bilâkis Türk Kurtarıcısının zaketti. Muaşeret adabında terbiyenin 29 birinciteşrin 1923 te CumhuriBundan başka, on beş senedenberi lekettir. İsmet Inönünün Cumhur Reisi faniliğin hükümleri söz geçireroez bu memlekette yarattığı eserle bütün insa Atatürkteki kadar asiline başka fanilerde yet ilân edildiği zaman Cumhur Kemalizmin bariz vâkıalar halinde ispat seçildiği günkü dirayet ve enerji dolu nut«tmiş olduğu bir hakikat de vardır: Tek kunu dinlerken bir cümlesine dikkat et miş gibi düşünüp avunduğum da niyet âlemince takdirlerle örnek tutulabi tesadüf edebildiğimi hatırlıyamıyorum. Reisliğine Atatürkün seçilmesinde lecek büyük ve şerefli bir hizmet ifa etkumanda ve tek parti usulü fikir hürriye tim. Diyordu ki: «Sükun, istikrar ve em kikalar olurdu. Bu tafsilâtı bilenlere göre Atatürkle nekadar isabet varsa, 11 ikinciteşmiş bulunduğunda ittifak ediyorlar. Fil diktatör kelimesini bir araya getirmeğe tine mâni değildir. Fakat burada fikir niyet içinde çalışmaktan başka arzusu * ** hakika Atatürkün büyüklüğünü teşkil imkân yoktur. Eğer Atatürk doğru fikir rin 1938 de İsmet İnönünün ayni hürriyetile şamata hürriyetini birbirinden olmıyan milletimizi anarşiden ve cebirAtatürkün dinc ve kahraman o eden meziyetlerinin başlıca kısmı onun is lerini yürütmüş ve onlardan muazzam makama intihabında da o kadar ayırmak lâzımdır. Fıkir hürriyeti, rno den uzak, bütün vatandaşlar için müsavi dern millet çerçevesi içinde, her düşünen bir emniyet havası içinde bulundurmağı muzlar üzerinde bir dehâ küresi tişareye, demokrasiye ve halk hakimiyeti eserler çıkarmışsa bu ameliye mutlaka ik isabet vardır. Millet Meclislerinde, adamm düşüncesini objektif plânda, ya Cumhuriyetin en kıymetli nimeti biliyo gibi gezdirdiği güzel başını görür ne atfettiği ehemmiyet etıafında toplanır. na tarikile vaki olmuştur, ve eğer o işler müttefikan rey verildiği, her zani tam bir fikir namusile söylemesi de ruz.» Bir kere şu hususiyet: Büyük küçük millet ve memleket işleri ise onlar mutlaka gibi oldum. Ve bir an için metaneman vâki olur; fakat reylerin ittimektir. Şamata hürriyeti, sokak politikaBu sözün içinde Türk rejiminin dört hiçbir iş yoktur ki Atatürk onun etrafında Millet Meclisinin karar ve tasvibine iktitim kötürümleşti. Lâkin iki saniye cılannm, şahsî menfaatlerine ve ihtiras kelimede toplanan harikulâde veciz bir mümkün olduğu kadar çok kişile göriiş ran ederek yürümüştür. Ve şurasını çok fakından çıkan mana, hiçbir zalarına birer ideoloji süsü vererek, hüku formülü var: Anarşiden ve cebirden sonra gene o büyük adamm ağzın meden bir karar vermiş olsun. Yalnız bir iyi bilmelidir ki Atatürke göre herhangi man bu kadar kıymetli ve bu kameti devirmekten başka hiçbir emele sa uzak. dan duymuş olduğum bazı sözler, kere böylece karar verilmiş olduktan son bir meseleyi Meclisten geçirmek asla bir dar büyük olmamıştır. Bu ittifaka ' . *i.'~ hib olmamalarıdır. On beş senedenberi Ne anarşi, ne cebir! hafızamda dirildi ve bana zindelik ra artık icrada tereddüdü olmazdı. Husu şekil işi değildi. Atatürk Türk milletinin tarihî ve senbolik bir kıymet ve eTürk rejimi, hasbî ve samimî manasile İsmet İnönü, Başvekil olduğu uzun verdi. istişarelerden meclis müzakerelerine temsilgâhı olan Büyük Millet Meclisine hemmiyet vermekte asla hata yokfikrr hürriyetine daima kucak açmıştır: yıllar içinde, bir milleti ayni felâket uçukadar her meselenin hemen hemen umumî hakikaten en büyük kıymet ve ehemmiyeKütübhanelerimizde liberalizm ve sosya rumuna yuvarlıyan bu iki ifrattan da kaçHatırladım ki Atatürk herşeytur. denilecek bir tahlile tâbi tutulması Ata ti verirdi. Bu hal devlet idaresinde onun lizm gibi hertürlü ideolojilerin tarafını mağa nasıl muktedir olabileceğini, bilhas den ziyade miskin ve pısırık zaafBu ittifak, evvelâ, Türk milletitürkün bütün hayatında şaşmaz prensipi, hepimize en mukaddes örnek olarak yatutan, telif ve tercüme, yüzlerce kitab sa bir icra mekanizmasının başındaki en digâr bıraktığı hiç sarsılmaz bir kanaati nin birliğini, ve bu birliğin kuvvetan iğrenirdi. Hele büyük millî ö hatta en büyük zevki idi. Bu prensip ve bulabilirsiniz. Bunların yazılması da, ba mes'ul adam sıfatile bin kere ispat etti. idi. tini gösterir. sılması da, satılması da, okunması da Hürriyetle disiplin arasındaki ahengi iş devler karşısmda! Ve kendi ken zevk arasında millet işlerinin behemehal Eğer diktatör olmak isteseydi Atatürk dime şunu düşündüm: Atatürke en Millet Meclisinden bir karar ve tasvib serbesttir. Çünkü bu kitabları telif veya başında kuran tek adam odur. Bu ittifak, en büyük şefini seçertercüme etmiş olanlarm maksadı, hemen gerçek halef, ancak onun yaptığını alması Büyük Şefin bütün hayatında bir bunu başkalarına nisbetle çok kolaylıkla ken Türk millî ruhunun yüksek şuTürk rejiminin, Türk hukukunun, aksiyona inkılâb ediverecek bir fikir ta Türk müsavat fikirlerinin en yeni, en tam daha ileriye götürmeğe, daha yük zerre bile ihmal etmediği hâkim kaidesi tahakkuk ettirebilecek prestij ve kudret sahibi bir zattı. Halbuki o bir milletin urunu ve bu şuurdaki büyük vahidi. arruzile rejimi yıkmak değil, sadece, ve en kısa formülünü aramak lâzım gelseğe çıkarmağa azmeden ruh oladünya ideolojıleri arasında kendi tercih diği zaman büyük Inönünün bu dört keKendisini Selânikte kolağası Mustafa devlet şekli ancak o milletin hakimiyetine deti gösterir. bilir... Onun için dökülecek yaş ne Kemal olarak bulunduğu 1910 tarihin dayanan kanun yollarile asla yıkılmaz en lerini ortaya koymaktan ibarettir. Bu ittifak, Atatürkün makamına, limesini hatırlıyacağız: Anarşiden ve cebirden uzak. Hürriyetin ve disiplinin sui kadar çok olsa gene azdır. Lâkin denberi yirmi sekiz yıldır hemen büyük sağlam temelini ve bünyesini alabileceği Atatürkün bütün yaptıklarında en Bugünkü dünya rejimleri arasında hürriyetle disiplini Türkiye kadar ahenk istimallerinden doğabüecek iki neticeden batan güneşe takdim edilmeğe lâ fasılasız bir istimrarla tanırım. Yirmi se kanaatine samimiyetle bağlı idi ve bütün fazla hissesi olan arkadaşını seçen le telif edebilmiş bir tanesi daha, kolay de uzak durmayı hedef yapan bu dört yık matem, insanı cihanından bez kiz sene evvel fikir ve hareket tarzı itibari işlerini kılı kırk yaran bir itina ile hep bu Türkün kadirşinashğını ve kıymet ca gösterilemez. Öyle bir cihan tarihi saf kelimede sarih, şümullü ve canlı bir prog diren yılgın ve bitkin yeis değil, le ne idıyse bütün büyük eserlerini yarat esaslarda yürümüştür. bilirliğini gösterir. PEYAMİ SAFA YUNUS NADİ hasında yaşıyoruz ki, millî vaziyetimiz ram var. bilâkis Türk milletinin hassas ve tığı son zamanlarına kadar hep ayni adam Bu ittifak, Türk milletinin, haf Gencliğin dünkü muazzam mitinginde J yek azalı varlığını bütün dünyaya f Gencliğin dünkü muazzam mitinginde kikî büyük ve yüksek insanları tasezdirecek olan kibar ve şamatasız nımakta ve seçmekteki kabiliyet faaliyet olmak icab eder. ve meziyetini gösterir. * ** Bu ittifak, Türkün yurda hizmel Ne mutlu bize ki, iki gündür böyedenleri hiç unutmamak ve daima le bir hava içindeyiz. Atatürkün sevmek yolundaki faziletini, vefakafasında bir dehâ yangını yandıj kârlığını gösterir. ğı için sözleri de volkan lâvlarına Atatürkün hiçbir himmeti, hiçbir benzerdi. Onun eserine hayatında başarısı ve hiçbir zaferi yoktur ki olduğu gibi ölümünden sonra da İsmet Inönünün onda hissesi buen filî vefayı gösteren yeni Cumlunmasın. Büyük Eserin yaratıcı ve hur Reisi de son nutkile bize ebeyapıcıları onlardır. İkisi elele verdiyyen susan Şefi hatırlattı. Çünkü diler; zekâlarını, sevgilerini, enercümleleri öteki yıldırımların tarrajilerini, bilgilerini, tecrübelerini ve kaları gibiydi. . • çahşmalarım birbirine karıştırarak * ** bugün gördüğümüz kudretli ve Dün geoe gene kendi başıma domuhteşem Türkiyeyi kurdular. Şimİstiklâl marşı söylenirken laşıyordum; hayalim düne ve gözAbidenin önünden ayrılış di, hayatının fani varlığını kapılerim, yarına dikili olarak! Artık yarak aramızdan çekilen Atatürk Çankaya tarafına bir kere bakışlamanevî şefimizdir; İsmet İnönü ise rımı uzatmak bile imkânsızdı. Lâmaddî şefimiz. kin tekrar gönlümü yerinden hopİnönü Kahramanı İsmet İnönü, latan bir manzarayla karşılaştım. kara, yas ve ıstırab günlerinde kaAy, Ankara kalesinin üstünden doğuyordu ve guya yıllarca kararzandığı Birinci İnönü zaferile bize gâhını selâmladığı Büyük Güneşi ümid ve iman vermiş, yüzümüzü aramağa çıkmıştı... Gözlerim dolgüldürmüştü; şimdi de Büyük Şedu. Birkaç gün evvelki husufu hafimizi kaybettiğimiz bu acı, elem tırladım... Fakat biraz sonra durve matem günlerinde, Devlet Şefi gun ve matemli Ankara gecesinin olarak bize gene teselli, ümid ve geniş göğsündeki bu ay, gözümde ferahhk veriyor. Allah, onu, keneye benzedi bilir misiniz? derli zamanlarında milletin yüzü^ Tıpkı bir îstiklâl madalyasına! nü güldürmek için yaratmıştır. Fazıl Ahmed AYKAÇ Dünkü mitİBgde ağlaşan gene talebeler acının elemi içinde ağhyan halk ABİDİN DAVER Atatürkün ve tnönünün sözleri üzerinde j Husuftan Sonra ... Yazan: Fazıl Ahmed AYKAÇ I Atatürkün vasıfları: 1 | Atatürk Meclise büyük bir ehemmiyet verirdi intihabdaki ittifakın manası Yazan: ABİDİN DAVER J