Catalog

Tahran şemsiye arıyor Gürol KIRAÇ TUSAM Türkistan Araştırmaları Masası gkirac@tusam.net İran’ın Orta Asya ve ŞİÖ’de yeni hedefleri... C S TRATEJİ 19 ABD’ye karşı destek arayışlarını sürdüren İran, Orta Asya ülkeleri, Rusya ve Çin’e yöneldi. Türkmenistan, Kazakistan ve Tacikistan’la ilişkileri geliştiren İran, ŞİÖ’ye tam üyeliği tartışıyor. yönelik bazı haberler ve iddialar 2006 Şubat ve Nisan aylarında basına yansıdı. 15 Şubat’ta Alman Deutsche Welle Radyosu Eurasian Transition Group adlı sivil toplum kuruluşu Başkanı Mikhael Laubsh’un "İran, olası bir savaş durumunda ülkenin üst düzey siyasileri ve ruhani liderinin Türkmenistan’a tahliyesinin mümkün olup olmayacağını araştırıyor. İran Türkmenistan’la Aşkabat’taki Çin Büyükelçiliği’nde gizli görüşmeler yapıyor" iddiasına yer verdi. İddia Çin tarafından yalanlandı. İran’ın Nisan ayındaki tatbikatta denediği yeni Rus yapımı torpidoların Kırgızistan’dan İran’a gönderildiği iddiası da, 5 Nisan’da Kırgızistan tarafından yalanlandı. Diğer yandan İran, Şangay İşbirliği Örgütü’ne (ŞİÖ) tam üyelik için çalışmaya başladı. 2006 Nisan ayında İran Dışişleri Bakanı Yardımcısı Mohammadi tarafından Rus devlet haber ajansı ItarTass’a yapılan açıklamada, İran’ın 2006 yazında ŞİÖ’ye katılmayı umduğu belirtildi. Bu konu 15 Mayıs’ta Şangay’da yapılan Dışişleri Bakanları toplantısında yeniden gündeme taşındı. Çin Dışişleri Sözcüsü Lio Jiyan Çao, İran'ın ŞİÖ’ye tam üye olmak istediğini yineledi ve tam üyelik için tüm üyelerin karar vermesi gerektiğini sözlerine ekledi. İran lideri Ahmedinecad’ın Haziran’da yapılacak ŞİÖ toplantısına katılması bekleniyor. Konu üye ülkelerin kamuoyları ve uluslararası alanda tartışılıyor. Kazakistan ve Tacikistan, İran’ın üyeliğiyle ilgili olarak, örgütün yeni üyeleri kabul etmesine imkân veren yasal bir düzenlemenin bulunmadığını, bunun şu an için mümkün olmadığını savunuyorlar. Ancak Moskova ve Pekin konuya daha ılımlı yaklaşıyor. ABD’nin İran’ı izolasyon çalışmalarına büyük darbe niteliğinde olacak bu üyeliğin gerçekleşebileceği konuşuluyor. Nazarbayev İ İran’ın nükleer çalışmaları gündemi meşgul santrallerin tamamlanmasıyla birlikte Tacikistan’ın etmeye devam ediyor. ABD askeri müdahale yıllık elektrik üretimi 16’dan 34 milyar kilowatt/saate seçeneğini halen masada tutuyor. Bunun çıkacak. Tacikistan Devlet Başkanı İmamali karşısında Rusya ve Çin, BM Güvenlik Rahmanov projenin Tacikİran ilişkilerine yeni bir Konseyi’ndeki ağırlıklarını siyasi diyalogdan boyut kazandırdığını belirtti. Rahmanov "Bu proje yana kullanıyorlar. Olasılıklar kamuoyunda İran’ın Tacikistan enerji sektörüne son katılımı tartışılırken, konuyla ilgili sıkıntı çeken taraflardan olmayacak. Tacikistan ve İran uzun yıllar biri de Orta Asya devletleri. Bölgede zaten süren aranın ardından yeniden işbirliği Afganistan gibi sorunlarla boğuşan istikrarsız çalışmalarına başlamıştır" açıklamasıyla bir devlet varken, İran’a olası bir ilişkilerin daha da geliştirileceğini müdahalenin Orta Asya coğrafyasındaki söyledi. güvenlik sorunlarını daha da İran’ın enerji alanında işbirliği artıracağından endişe duyuluyor. Bu yaptığı ülkelerden bir diğeri de tehdit her ne kadar güvenlik merkezli Türkmenistan. Türkmenistan’dan görünse de işin bir de ekonomik yanı doğalgaz alan İran, 12 Nisan var. Bölgede başta enerji yatırımları 2006’da 2006 ve 2007 yıllarına olmak üzere diğer sanayi alanlarındaki ilişkin doğalgaz alımı konusunda gelişmelere yansıyacak zararların da yaptığı anlaşma uyarınca bu ciddi boyutlarda olacağı konuşuluyor. ülkeyle olan işbirliğini sürdürüyor. Bu çerçevede İran, Orta Asya devletleri 2005’te 1000 m3’ü 44 Dolar olan ve burada etkin olan RusyaÇin ikilisiyle gaz için 65 Dolar ödemeyi kabul eden yakınlaşma çabası içerisinde. Bölgede Tahran yönetimi, 2005’te 5.8 milyar yaptığı siyasi ve ekonomik girişimlerle m3 olan ithalatını 2006’da 8 ABD tarafından üzerine gelen baskıyı milyar m3’e, 2007’de ise 14 dengelemeye çalışıyor. Tahran, Washington’un Rahmanov milyar m3’e yükseltmeyi kendisini izole etme çabasına karşılık olarak Orta hedefliyor. Asya’da bir delik açmaya çalışıyor. Verilen bu Kazakistan’la da ilişkilerini mücadele Washington’un planlarını göreceli de olsa geliştirme çabasında olan Tahran, etkileme gücüne sahip. İran, kendisine yönelik Mahmud Ahmedinecad’ın göreve gündemde tutulan askeri operasyon ya da ekonomik başlamasından bu yana Astana ambargolar konusunda, Orta Asya bölgesindeki yönetimiyle yakın ilişkiler geliştiriyor. faaliyetleriyle nefes alabilmeyi hesap ediyor. Diğer 2005 Ağustos ayından bu yana çeşitli sınır bölgelerinde sıkışmışlık hissine kapılan İran, düzeylerde yaklaşık 20 görüşme Türkmenistan ve kısmen Afganistan’da zinciri kırma gerçekleştiren Kazak ve İran yetkilileri gayretinde. özellikle ekonomik işbirliği konularında ilişkilerin geliştirilmesinden yana olduklarını belirtiyorlar. İki ülke arasında 2006 yılındaki en üst düzey temas 6 Mayıs’ta Bakü’de düzenlenen Ekonomik İşbirliği Örgütü toplantısında Kazakistan Başbakanı Daniel Ahmetov’la İran Cumhurbaşkanı Ahmedinecad arasında gerçekleşti. İran Dışişleri Bakanı Mutteki, Kazak büyükelçiyi kabulünde, İran’ın Kazakistan’dan başlayıp Türkmenistan üzerinden İran’a ulaşacak petrol boru hattını hayata geçirme konusundaki isteklerini dile getirdi. Ayrıca İstanbul’dan başlayıp İran, Türkmenistan, Özbekistan’dan geçip Kazakistan Almatı’ya ulaşacak olan demiryoluyla konteynır taşımacılığını gerçekleştirecek olan projeyi de desteklediğini dile getirdi. Kerimov İRAN’IN GİRİŞİMLERİ İran Kazakistan, Tacikistan ve Türkmenistan’la enerji alanında işbirliğini geliştirmeye çalışıyor. Türkmenistan’dan doğalgaz, Kazakistan’dan da Hazar üzerinden tankerle halen petrol ithal eden İran, bu işbirliği çalışmalarını çeşitlendirmek ve ileriye taşımak arzusunda. Tahran 2006 yılı başından bu yana önemli adımlar atıyor. 21 Şubat 2006 tarihinde Duşanbe’de Tacikistan, İran ve Afganistan arasında Tacikistan’da üretilen elektriğin Afganistan üzerinden İran’a ulaştırılmasını sağlayacak yüksek gerilim iletim hatlarının inşasıyla ilgili anlaşma imzalandı. İran, Ocak 2005’te Tacikistan ve Rusya’yla vardığı anlaşma uyarınca bu hatlardan geçecek elektriği üretecek santrallerin ikincisi olan, 200 milyon dolar tutarındaki Sangtuda2 adı verilen hidroelektrik santralinin yapımına 20 Şubat 2006’da başladı. Santralin üç buçuk yılda tamamlanması öngörülüyor. Projenin diğer yarsı olan Sangtuda1’i ise, Tacikistan Rusya’nın yardımıyla tamamlayacak. İran oniki buçuk yıl boyunca, inşa ettiği Sangtuda2 tarafından üretilen elektiriğin karını alacak, santral daha sonra tamamiyle Tacikistan’ın mülkü olacak. Bu ANTİAMERİKANCILAR KULÜBÜ STRATEJİK ADIMLAR İran güvenlik alanında da uluslararası alanda yaşadığı sıkıntıları dengelemek adına bölge ülkeleri ve bölgede etkili olan RusyaÇin ikilisiyle işbirliği arayışlarını sürdürüyor. İran’ın bölge ülkeleriyle olan güvenlik ilişkilerine ABD ve Batı’nın kıskacından kurtulmak için temkinli adımlar atmaya gayret eden İran yönetimi, Orta Asya coğrafyasında Rusya ve Çin’in de desteğiyle daha rahat manevralar yapabiliyor. Bölge devletleri İran’a askeri müdahale yapılmaması konusunda hem fikir. İran bu desteği kullanarak hem zaman kazanıyor hem de olası sıkıntıları bertaraf edebilme planları yapıyor. ŞİÖ’ye İran’ın katılımı ise örgütün bugüne kadarki perspektifinde önemli değişiklikler meydana getirebilir. Örgüt adeta bir antiAmerikancılar kulübü olarak algılanabilir. Ayrıca, gözlemci statüsündeki diğer adaylar Pakistan ve Hindistan’ın da İran’ın muhtemel üyeliğinden sonra örgüte kabul edilmeleri gündeme gelebilir. Böyle bir durumda ise nükleer güce sahip bu ülkelerin birlikteliğinin ABD için daha tehditvari bir kutuplaşma olarak algılanması kuvvetle muhtemeldir. 2006 Haziran’ında düzenlenecek ŞİÖ zirvesi bu içeriğiyle İran krizine yeni bir boyut getirebileceği gibi ŞİÖ’nün hareket alanının genişlemesiyle küresel anlamda son derece kritik gelişmelere sahne olabilir.