Catalog

Dilek FİLİZFİDANOĞLU TUSAM Çalışma Hayatı ve Türkiye Arş. Masası dfidanoglu@tusam.net Rezervlerinin büyük bölümü Türkiye’de… C S TRATEJİ 19 malzemelerde, yakıt pillerinde, yapıştırıcılarda, çimento, ilaç ve kozmetiklerde, deri ve tekstil ürünleri ile nükleer uygulamalarda kullanılan bor ürünleri günümüz teknolojisinde önemli bir yere sahiptir. Kısacası diş macunundan uzay taşıtlarının yakıtına kadar birçok alanda kullanılan borun, ekonomik, teknolojik ve stratejik açıdan son derece önemli bir maden olduğu söylenebilir. D Türkiye, dünya Bor rezervlerinin büyük bölümünü barındırmasına karşın dünya pazarından aldığı pay yüzde 25 civarında. Pazar payının yükseltilmesi için işlenmiş TÜRKİYE’DE BOR Bor, 1800’lü yıllarda ABD’nin dünya ürünlere ağırlık verilmesi gerekiyor. bor gereksinimini karşılayan birinci ülke haline gelmesinden sonra önem kazandı. Türkiye’de BORUN KULLANIM ALANLARI ise bor işletmesi ilk kez 1861 yılında çıkarılan "Maadin Nizamnamesi" uyarınca 1865’te bir Fransız Mısırlıların mumyalamada, Eski Yunanlıların ve şirketine işletme imtiyazı verilmesiyle başladı. Romalıların temizlikte, Mezopotamya uygarlılarının 1850’li yılların başında İstanbul Bebek’te mermer ve Arapların bazı hastalıkların tedavisinde bordan işleri ile uğraşan Polonyalı bir mülteci, bir Fransız yararlandıkları çeşitli kaynaklardan anlaşılıyor. mühendise alçı taşından yapıldığını sandığı heykeller Doğada bulunan 250’ye yakın bor mineralinden pek hediye eder. Heykellerde yüksek oranda boraks çok alanda faydalanılıyor. Borun kullanım alanları; olduğunu anlayan Fransız, ortağı ile birlikte cam endüstrisinde yüzde 37, sabun ve deterjan Türkiye’de boraks aramaya başlar ve Balıkesir ili endüstrisinde yüzde 15, seramik endüstrisinde yüzde Susurluk ilçesi yakınlarındaki Sultançayırı mevkiinde 13, tarım endüstrisinde yüzde 7, diğer sektörlerde aradıklarını bulurlar. Türklerden önce Fransızların (yüksek sertlikteki alaşım ve çeşitli kaplamalar, keşfettiği bor rezervleri tahmin edilenin de radyasyon önleyici zırhlar, yangın söndürücüler, roket üzerindedir. Dönemin hükümetinin bor hakkındaki yakıtı, radyo tüpü, boya ve ilaç sanayi gibi) yüzde bilgisizliği ülke ekonomisine büyük zarar vermiştir. 28’dir. Ayrıca bor ve hidratları birim ağırlık başına Hatta yıllarca bor, kalsit olarak değerinden ucuza satılmıştır. Rezervlerinin büyük 1950’de Bigadiç ve 1952’de Mustafa bölümü Türkiye’de Kemal Paşa yöresinde kolemanit (hidratlı bulunan Bor... doğal kalsiyum borat) yatakları bulundu. 1956’da Kütahya Emet Kolemanit, 1961’de Eskişehir Kırka Boraks yataklarının bulunması ve işletilmeye başlanmasıyla Türkiye, dünya bor üretimi içinde 1955 yıllarında yüzde 3 olan payını 1962’de yüzde 15 ve 1977’de yüzde 39 düzeyine yükseltti. Türkiye, ABD ve Rusya dünyadaki önemli bor yataklarının bulunduğu ülkelerdir. Dünya toplam bor rezervi sıralamasında Türkiye yaklaşık yüzde 70’lik pay ile birinci sıradadır. Dünyadaki en önemli bor üreticileri ise Türkiye’den Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü ve ABD’den Rio Tinto’dur. Bu iki kuruluş dünya bor üretiminin yaklaşık yüzde 70’ini gerçekleştiriyorlar. Şu anda dünya piyasasında satılan borun yüzde 90’a yakını Türkiye tarafından karşılanıyor. Bu özelliği nedeniyle Türkiye’nin bor konusunda ABD'nin en önemli rakibi haline geldiği düşünülüyor. Yapılan çalışmalar ülkemizdeki mevcut bor madeni rezervinin yaklaşık 2,5 milyar ton ve dünyanın 400 yanma sıcaklığı en yüksek elementler olması yıllık ihtiyacını tek başına karşılayabilecek durumda dolayısıyla hava ve uzay taşıtları için yakıt olarak olduğunu gösteriyor. ABD’deki bor yataklarının düşünülüyor, hatta sodyum bor hidrat Amerikan önümüzdeki 5060 yılda tükeneceği ve Türkiye’den Deniz Kuvvetleri’nde jet yakıtı olarak kullanılıyor. başka hiçbir ülkede bor madeni kalmayacağı tahmin Piyade tüfeği, tabanca, top, tank üretiminde, bazı ediliyor. Bu bağlamda ABD ve AB Türkiye’yi bir bor araçların zırhlarını güçlendirici seramik plaklarda da deposu olarak görüyor bu nedenle Türkiye üzerindeki bor kullanılıyor. Bunlara ek olarak ahşap koruyucu stratejilerini her geçen gün geliştiriyorlar. olarak, kanser tedavisinde, aleve dayanıklı ünyada birkaç ülkede bulunan, yapılan çalışmalara göre yakın gelecekte petrolün alternatifi olarak görülen Bor, bazı araştırmacılara göre Türkiye için ciddi önem taşıyor. Bu çevrede hakim olan görüş; Araplar için petrol, Ruslar için doğalgaz ne ise Türkler için de bor aynı önemdedir. Bu doğrultuda IMF’ye verilen niyet mektuplarına bile girmiş olmasından hareketle Bor’un, Türkiye için stratejik öneminden hatta Türkiye’yi ekonomik bağımlılıktan kurtaracak bir kaynak olarak görülmesinden bahsetmek yanlış olmaz. Bunları değerlendirirken bor rezervlerini bilmek, bora sahip olmanın küresel dengeleri değiştirebileceğinden hareketle Türkiye’nin dünyadaki yerini belirlemek açısından da gerekli gözüküyor. Yüzyılın enerji kaynağı: ÖZELLEŞTİRME ÇABALARI Bor 1978 tarih ve 2172 sayılı yasa ile borla ilgili tüm faaliyetler tamamen devlet adına üretilmek, işletilmek ve pazarlanmak üzere Etibank A.Ş'nin tasarrufuna verildi, "devlete ait bor ruhsat sahalarının hiçbir hakkı, gerçek ve tüzel kişilere verilemez" ibaresi kullanılarak özelleştirmenin önüne geçildi. 1982 Anayasası ile stratejik madenlerin devlet eliyle işletilmesi zorunluluğu getirildi, bor madenleri de stratejik madenler içinde sayıldı ve 2840 sayılı yasanın 2. maddesinde, "Bor madenlerinin aranması ve işletilmesi devlet eliyle yapılır" hükmüne yer verildi. Ancak çok uluslu şirketlerin de etkisiyle Aralık 2000’de özelleştirme kapsamına alınan Eti Holding A.Ş Temmuz 2001’de özelleştirme kapsamından çıkarıldı. Özelleştirilmesi zaman zaman gündeme gelmekle birlikte şimdilik herhangi bir girişim bulunmuyor. Bütün özelleştirmelerde olduğu gibi, özellikle stratejik öneme sahip olan bor madenlerinin işletmesini yürüten Eti Bor A.Ş’nin de özelleştirilmek istenmesi ve böyle önemli bir madenin devlet elinden çıkarılmaya çalışılması suretiyle Türkiye’nin dünya bor pazarındaki etkinliğinin kırılmaya çalışıldığı düşünülebilir. ABD’nin petrolde olduğu gibi kendi rezervlerini saklı tutup, Türkiye’den bor alması ve bunu işleyerek 3 misline tekrar Türkiye’ye satması bu bağlamda ele alınması gereken bir konudur. 2 Kasım–4 Kasım tarihleri arasında Ankara’da düzenlenen III. Uluslararası Bor Sempozyumu bu anlamda önem taşııyor. Türkiye’nin en önemli doğal kaynağı olan bor mineralleri konusundaki gelişmeleri izleme, bu konuda çalışan bilim insanlarını bir araya getirme, özellikle rafine bor, bor kimyasalları ve bora dayalı sanayi ürünleri konularındaki araştırma sonuçlarını bilim çevreleri ve ilgili kuruluşların dikkatine sunma amacı taşıyan Sempozyum’da, Türkiye’nin bor etkinliği tartışıldı. Sempozyum Yürütme Kurulu Başkanı Prof. Dr. Tevfik Güyagüler’e göre ekonomik boyutlardaki bor yatakları başta Türkiye olmak üzere ABD, Arjantin, Rusya, Kazakistan, Çin, Bolivya, Peru ve Şili’de bulunuyor. Güyagüler, Türkiye’nin önemli miktarda bor rezervine sahip olmasına karşın dünya bor pazarında yüzde 25 civarında paya sahip olduğunu ve pazar payının artırılabilmesi için pazarlama ve dış ticaretin çağdaş bir anlayışla manevra kabiliyeti yüksek, etkili bir konuma getirilmesi gerektiğini belirtti, konsantre cevher yerine yüksek katma değer yaratan en azından rafine ürün satışının yapılması doğrultusunda yatırım programlarının yapılmasının gerektiğinin altını çizdi. Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanı Hilmi Güler’in de belirttiği gibi "zengin kaynakların yoksul bekçisi" olunmamalıdır. Ancak bunun için Türkiye üzerinde oynanan oyunların iyi analiz edilmesi gerekiyor. Bu analizi kuvvetlendirmek için yapılması gereken diğer kapsamlı çalışma da şüphesiz Türkiye'deki bor yataklarının yerlerinin, miktarlarının ve ekonomik değerlerinin tespiti konusunda olmalıdır.