Catalog

18 Anar SOMUNCUOĞLU TUSAM RusyaUkrayna Araştırmaları Masası asomuncuoglu@tusam.net Hazar havzası seçeneği de Rusya’ya takılıyor… C S TRATEJİ verdiği boru hattı projelerinden biri haline geldi. Bu konu, sadece Polonya gibi ülkelerin değil, ABD’yi de endişelendiriyor. ABD, Kuzey Akım’ın Avrupa’nın Rusya’ya olan doğal gaz bağımlılığını artıracağını belirtiyor. ABD, söz konusu projenin Hazar doğal gazıyla ilgili boru hatları projelerini geciktireceğinden ve dolayısıyla Polonya ve Ukrayna gibi ülkeler üzerinde Rus etkisini artıracağından endişe ediyor. Aslında ABD’nin ilgisi, Rusya’nın çevresindeki ülkeler üzerindeki etkisinin sınırlandırılmasına yönelik. Bu jeopolitik rekabet çerçevesinde ABD’nin AB’nin yeni üyelerini yanına alması, zaten ortak çıkarları belirlemekte zorlanan AB’nin içindeki görüş ayrılığını pekiştirdi. Büyük Avrupa ülkelerinin Rusya ile çıkarları uyumlaştırma çabalarından rahatsızlık duyan ABD, resmi söylem olarak Rusya’nın enerji kaynaklarını dış politikasının bir aracı olarak kullanmasına ve Avrupa’nın Rus doğal gazına bağımlı olmasına vurgu yaparak büyük Avrupa ülkelerini yanına çekmeye çalışıyor. Rusya’nın diğer doğal gaz ihracatçısı ülkelerle kartel kurmayı amaçladığını iddia eden ABD, sorunu NATO çerçevesinde ele almaya hazırlanıyor. asım ayının ortasında AB ve Rusya arasındaki yeni işbirliği anlaşması için yapılan görüşmelerinin Polonya tarafından engelleneceği haberleri gelmeye başladı. Birkaç gün üst üste açıklama yapan Polonya yetkilileri görüşmelerin başlayabilmesi için iki şart öne sürdüler. Bunlar, Rusya’nın Avrupa Enerji Şartı’nı onaylaması ve Polonya’nın et ile süt ürünlerine uyguladığı ticari engelleri kaldırmasıdır. Diğer AB ülkeleri enerji şartının onaylanması gerektiği görüşünde birleşseler de, bunun görüşmeler için ön şart olmaması gerektiğini ifade ediyorlar. Avrupa ülkeleriyle eşitlik temelinde ilişki sürdürmek niyetinde olduğunu sıkça belirten Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Polonya’nın görüşmeler için ön şart olarak öne sürdüğü Enerji Şartı’nı ise Rus çıkarlarına aykırı bir anlaşma olarak tanımlıyor. Rusya, boru hatları sistemine yabancı yatırımcıların girişini sağlayacak olan şartı onaylamaya ve dolayısıyla ekonomisinin ve ulusal gücünün önemli bileşenlerinden birisini yitirmeye kesinlikle razı değil. Üstelik son dönemde Rusya’nın uluslararası prestijini düşürme çabalarına son derece katı karşılık verdiği de hesaba katılırsa, Polonya "önerilerinin" kabul edilmeyeceği baştan beri belli. Polonya’nın çıkışının altındaki iç siyasi kullanıma dönük tarafı bir yana bırakılırsa, bu çıkışın en az Rusya’yı olduğu kadar "eski Avrupa" ülkelerini de hedef aldığı söylenebilir. Uzun süredir büyük Avrupa ülkelerinin AB’ye yeni üye olan ülkeler üzerinden siyaset yapmasından şikayet eden Polonya yetkilileri, özelikle AvrupaRusya enerji ilişkileri konusunda hassasiyet gösteriyorlar. Genel olarak eskiden Rusya’nın etki dairesinde bulunan ülkeler, Rusya’nın toparlanmasını tedirginlikle izliyorlar. Bu ülkelerin Rusya’nın iç ve dış politikası konusunda takındıkları eleştirel tutumun büyük Avrupa ülkeleri tarafından tasvip edilmediği ve hatta zaman zaman "bedava" kullanılmadığı söylenemez. Ancak Batı Avrupa ülkeleri ne olduğu belirsiz olan "ortak Avrupa çıkarlarını" değil, kendi ulusal çıkarlarını ve dolayısıyla Rusya ile ikili enerji anlaşmaları imzalamayı tercih ediyorlar. AB ortak enerji politikasına ve ortak dış politikasına yaptığı vurguya rağmen, Rusya’ya karşı "ortak tavrın" önemine dikkat çeken Polonya’nın da, esas olarak kendi ulusal çıkarları ve güvenliği ile ilgilendiği ortada. Büyük Avrupa ülkeleri ve Rusya arasındaki ilişkilerden zarar gördüğünü düşünen Polonya dış politikasını, çıkarlarının ABD çıkarlarıyla birebir uyuştuğu görüşünden hareket ederek yürütüyor. Yaygın bir görüşe göre Ukrayna ve Rusya arasındaki doğal gaz krizi, AB ülkelerinin enerji güvenliğinin ve ortak enerji politikasının önemini anlamalarına vesile oldu. Buna bağlantılı olarak hem Ortadoğu hem de Rus enerji kaynaklarına alternatif olan Hazar enerji kaynakları konusundaki girişimler K Rusya’dan AB’ye enerji kilidi için AB nezdinde karar alındı. Tezat olarak görünebilir ama aynı kriz, Almanya gibi ülkelerin Rusya’nın doğal gaz boru hatlarını çoğaltma çabasını desteklemelerinin doğru bir seçim olduğunu gösterdi. Bunun sebebi ise, kısa ve hatta orta vadede Rus doğal gazına alternatif doğal gaza ulaşmanın son derece zor olduğunun farkında olunmasıdır. Enerjide dışa bağımlı AB, birlik politikası oluşturamıyor. Polonya, Rusya ile yapılması planlanan AB’NİN ORTA ASYA İLGİSİ anlaşmayı engelliyor. Alternatif ABD’nin endişesine rağmen, başta Almanya üzere eski Avrupa ülkeleri, Rusya ile kaynaklara yönelen AB, yine Rusya olmak enerji işbirliğini sürdürürken, Hazar enerji kaynakları konusundaki çabalarını giderek engeliyle karşılaşıyor. artırıyorlar. Son birkaç ay içerisinde Avrupa ABD VE ENERJİ GÜVENLİĞİ Baltık Denizi’nin altından Rusya ve Almanya’yı birbirine bağlayacak olan Kuzey Akım Projesi üzerindeki çalışmaların tam da uygulamaya geçtiği dönemde Polonya’nın ABRusya görüşmelerini engellemesi tesadüf değildir. (Kuzey Akım Projesi, Ukrayna ve Polonya gibi ülkeler üzerinden geçen doğal gaz boru hatlarına "eski Avrupa" ve Rusya’nın bağımlılığının aşılması için geliştirilmişti.) Polonya başta olmak üzere bazı "yeni Avrupa" ülkelerinin tüm çabalarına rağmen, bugün Kuzey Akım, AB’nin öncelik Rusya ile Almanya, önemli enerji projelerinde ortaklar... Komisyonu'nun dış ilişkilerden sorumlu üyesi dahil olmak üzere çok sayıda AB ve Avrupa ülkelerinin yetkilileri Orta Asya’yı ziyaret etti. AB dönem başkanlığına hazırlanan Almanya’nın ise bu bağlamda ABOrta Asya ilişkilerini önceliklerinden birisi olarak ele alacağı belirtildi. Bu misyona hazırlık olarak Kasım ayının sonunda bütün Orta Asya ülkelerini ziyaret eden Almanya Dışişleri Bakanı, ABOrta Asya ilişkilerini ele alan strateji belgesinin hazırlandığını ifade etti. Azerbaycan ile enerji anlaşmasını yapan AB, Kazakistan ile de benzer bir anlaşma yapmak istiyor. Orta Asya ülkeleriyle ilişkileri geliştirme yoluna giden AB, sadece hidrokarbonlarla değil, Orta Asya’nın uranyum kaynaklarıyla da yakından ilgileniyoyr. AB, Kazakistan’dan uranyum ithalatını önemli ölçüde artırmayı planlıyor. Hidrokarbonlara gelince, Rusya ve Ortadoğu enerjisine alternatif olarak "keşfedilen" Orta Asya enerji kaynaklarının Avrupa piyasasına ulaştırılması konusundaki sorunlar ve Rusya’nın etkisi devam ediyor. (AB’nin Rusya’ya enerji şartı baskısının bir sebebinin de Hazar kaynaklarına serbest ulaşım olduğu kaydedilmelidir.) Azerbaycan doğalgaz ve petrolü konusunda yaşanan açılıma rağmen, Rusya olmadan Orta Asya doğal gaz ve petrolüne ulaşılması halen imkansız görünüyor. BTC bir tarafa bırakılırsa, Hazar petrolünün Avrupa’ya ulaştırılması için Rusya’ya alternatif olarak geliştirilen ikinci proje, OdessaBrodıPlotsk Boru Hattı Projesi’dir. Projenin çerçeve iş planının sunuşu Ekim ayının sonunda Polonya’da gerçekleştirildi. Karadeniz’e çıkan Kazak petrolünün miktarının artmış olmasına bağlanan bu projenin sorunlu yönü, söz konusu artışın Rusya üzerinden geçen boru hatlarının kapasitesinin artırımına ve dolaysıyla Rusya’nın tavrına bağlı olmasıdır.