Catalog

tirilen Avrupa ile yakınlaşma öncelikli politika da bundan olumsuz şekilde etkilenecektir. Belki de altı çizilmesi gereken en önemli nokta, etnik yapısı ve çok milletli devlet yapılanması içerisinde kendi halkının Karimov’a yönelik desteği sorgulaması olacaktır ki basında yapılan çeşitli değerlendirmelerde de bunu görüyoruz zaten. AB ile birlikte BM tarafından da eleştiri oklarının yönlendirildiği Karimov, Moskova’ya hareketinden önce ülkesinin uluslararası ilişkilerdeki konumunu değerlendirirken, Rusya ile yakınlaşmasını da gerekçelendirmektedir. Karimov, Stratejik Ortaklık Anlaşması’nın iki ülke ilişkilerine büyük katkı verdiğini, gelinen nokta itibariyle “stratejik” ortaklıktan “müttefik” ilişkilere geçişin zamanının geldiğini, uzun yıllara dayalı hazırlıkların bunu zorunlu kıldığını, yeni anlaşmanın askeri ve askeriteknik işbirliğini içerdiğini, ordunun modernizasyonunda Rusya ağırlıklı bir yapılanmaya gidileceğini, söz konusu son metin ile birlikte Özbekistan’a yönelik tehdit ve saldırıların, Rusya’ya yapılmış kabul edileceğini, Andican ve üslerin kapatılmasının ardından ülkeyi hedef alan uluslararası kampanyaların sürdürüldüğünü, dolayısıyla böylesi bir ortamda Özbekistan’ın sadece kendine güvenemeyeceğini, güçlü bir ülkenin desteğine ihtiyaç duyulduğunu bunun da Rusya olduğunu ifade etmiştir. Anlaşılacağı gibi aslında RusÖzbek ilişkilerin “müttefik” konumuna yükseltilmesinde Özbek yönetiminin duyduğu gelecek kaygısı yatmaktadır. Aynı zamanda Amerika korkusu da etkenler arasındadır. Ancak Afganistan operasyonuyla başlayan süreçte Karimov tercihlerinin değişkenliği ve kişiselliği gözönünde bulundurulduğunda keskin çizgilerden söz edilmesi için de henüz erken olduğu görülecektir. Kısacası Putin başta olmak üzere Rus basın ve siyasetinin Amerika’ya karşı kale kazanıldığı görüntüsü reelpolitikte anlam kazanmıyor. Bağımsızlık sonrası ilişkiler zbekRus ilişkilerinin Yeltsin döneminde sağlıklı geliştiğini söylemek mümkün değil. Çünkübağımsız bir politik söylem çizgisi izleyen Karimov, o günkü Rus yönetimi ile farklı bir tutum takınmıştı. Putin’in iktidara gelmesi Özbekistan ilişkilerinde de yumuşamayı beraberinde getirdi. Süreç Özbekistan’ın güney sınırlarındaki güvenlik sorunu ve Afganistan’daki gelişmelerle de kesişiyordu. Putin’in Taşkent, Karimov’un Moskova ziyaretlerinin ardından BDT ve özellikle ŞİÖ’ye yönelik Özbek çekincelerinin kaldırılması bunun bir göstergesiydi. Temmuz 2000 Duşanbe zirvesine Karimov gözlemci statüsüyle katılmış, Haziran 2001 Şanghay zirvesinde tam üyelik kararı verilmiştir. Stratejik Ortak Ö lık Anlaşması’nın dışında, özellikle Gazprom’un, Özbek petrol ve doğalgaz sektörüyle kurduğu ilişkiler, bu kapsamda imzalanan anlaşma ve protokoller Rus etkili yönelimin dikkat çekici noktalarını oluşturmaktadır. Ekonomik ilişkilere baktığımızda ise Putin döneminin yıllık ekonomik gerçekleşme rakamları 1’er milyar doların üzerindedir. Özbekistan Milli Haber Ajansı’nın (UZA) verdiği rakamlara göre 2004 yılında bir önceki yıla oranla yüzde 42.9’luk bir artışla ikili ticaret hacmi 1.642 milyar dolar olarak gerçekleşmiş, bu yıl için rakamın 2 milyar doları geçmesinin beklendiği vurgulanmış, Gazprom ve Lukoil ile Özbekpetrolgaz Milli Holdingi arasında imzalanan anlaşmalar kapsamında bu iki şirketin Özbekistan’da 2.5 milyar dolarlık yatırımı hedeflediği duyurulmuştur. Ayrıca Karimov’un Moskova’da Rus Alüminyum Şirketi RUSAL’ın Başkanı Oleg Deripask ile görüşmesinin ekonomik ilişkilerin petrolgaz sektörünün yanı sıra madencilik alanına da genişletilmeye başlandığını göstermektedir. Ekonomik ağırlıklı temasların yıl içerisinde kaydedilmesi gereken bir yönü de askeri alandaki gelişmeler ve gerçekleştirilen ortak askeri tatbikattır. Kırgızistan’daki yönetim değişimi, Hanabad Üssü’ndeki Amerikan askerlerinin boşaltılması, bölgede kendisine yeni savunma alanları yaratmaya çalışan Rusya’nın bu talebi gerçekleştirmesi için uygun zemin hazırlamıştır. Nitekim Karimov’un son Moskova ziyareti ve imzalanan anlaşmaya Andican olayları çok geniş yer ayıran Rus basınında bu noktaya ağırlıklı olarak temas edilmekte, hatta ABD askerlerinin yerinin kendileri tarafından doldurulacağı savlanmaktadır. Müttefiklik Anlaşması C S TRATEJİ tığına, büyük ölçüde iki ülke halklarının çıkarlarıyla örtüştüğüne, uluslararası ve bölgesel güvenlik ile istikrara hizmet ettiğine vurgu yapılmakta, BM ve AGİT kuruluş ilkeleriyle de uyumlu olduğuna dikkat çekilmektedir. Metinde; İki tarafın uzun dönemli işbirliği ilişkilerinin güçlendirilmesinin amaçlandığı; Bir tarafa yapılacak herhangi bir saldırının diğer ülkeye de yapılmış kabul edileceği, böyle bir saldırı durumunun ortaya çıkması halinde BM Tüzüğü’nün 51. maddesi gereği meşru savunma hakkının kullanılacağı, uygulanması halinde BM’nin geciktirilmeden haberdar edileceği; Bir tarafta barış ve istikrara yönelik tehdit oluşması veya güvenlik çıkarlarına yönelik saldırı halinde gecikmeden uygun pozisyon mekanizmalarının mutabakatla oluşturulması ve düzenin sağlanmasında koordinasyona gidilmesi; Güvenliğin sağlanması, barış ve istikrarın korunması amaçlarıyla tarafların gerekli organlar aracılığıyla bulundukları bölgelerde askeri yardım göstermesi; Bölgesel ve global ölçekte barış ve istikrarın sağlanmasına yönelik girişimlerde ortak hareket edilmesi, BM Güvenlik Konseyi ve AGİT esasları doğrultusunda barış ve istikrarın korunmasına yönelik girişimlere ortak destek verilmesi; Tarafların, uluslararası terörün tehdidine karşı etkin mukavemet mekanizmalarını artırması, kitle imha silahlarının yayılmasının önlenmesi, uyuşturucu ve psikotrop madde kaçakçılığının önlenmesi ve güvenlikle ilgili diğer tehditlere karşı güçlerin birleştirilmesi, aynı zamanda yasal olmayan göç ve bölgeseli fiziki değişikliklere karşı mücadele edilmesi; Uluslararası kurallar ve taahhütler çerçevesinde insan haklarının korunmasına yönelik girişimlerin desteklenmesi, vatandaşların hak ve çıkarlarının garanti altına alınması; Karşılıklı olarak ticariekonomik ilişkilerin geliştirilmesine yönelik çaba sarf edilmesi, yatırımların artırılması; Askeri, askeriteknik işbirliğinin seviyesinin artırılması, silahlı kuvvetlerin modernizasyon ve reform çalışmalarında işbirliği yapılması; Karşılıklı işbirliği çerçevesinde ulusal ve uluslararası taşımacılığın geliştirilmesinde ortak hareket, bölgesel yolcu ve yük taşımacılığında transit geçişlerde kolaylık, üçüncü ülkeler ve uluslararası finans kuruluşlarıyla işbirliğinin geliştirilmesine yönelik girişimlerin desteklenmesi; Bilimteknik, enerji, finans, yatırım, bankacılık, havayolu taşımacılığı, ileti 17 şim, hidroelektrik sektörü, enformasyon teknolojilerinin değişimi ve diğer alanlarda işbirliğine yönelik gerekli elverişli şartların yaratılmasını içeren yasal değişikliklere gidilmesi; İki halk arasındaki ilişkilerin geliştirilmesine yönelik girişimler ve insani yardım çalışmalarının güçlendirilmesi; İkili ve çok taraflı sorunların çözümüne yönelik karşılıklı çıkarları koruyan pozisyonların oluşturulmasının koordine edilmesi, bu amaçla bakanlıklar ve kurumlar arasında ortak birimler kurulması; Söz konusu anlaşmanın Rusya’nın taahhütlerinin bulunduğu Kollektif Güvenlik Anlaşması Girişimiyle tezat oluşturmadığı; Bir yıllık süreyi kapsayan sözleşmenin bir tarafın bildirimde bulunarak sona erdirilmesi talebi yapılmaması durumunda otomatik olarak devam etmesi; hükümleri yer almaktadır. Yansımalar usya ve Özbekistan’ın yanı sıra R batılı medya ve gözlemciler tarafından anlaşmaya ilişkin geniş değerlendirmeler yapılmaktadır. Ortak noktalar; RusÖzbek yakınlaşmasının Orta Asya’daki mevcut durumda değişimi beraberinde getirdiği, Rusya’nın bölgede çok önemli askeri avantaj elde ettiği, üslerden ayrılacak Amerikan askerlerinin yerini Rusların alacağı, Andican olayları sonrası uluslararası bağımsız araştırma talepleri ve Avrupa’dan gelen ambargo kararlarının ardından iyice sıkışan Karimov’un Rusya’yı “tehditle mücadelede önemli destek” olarak yanına çekmeye çalıştığı üzerinde yoğunlaşmaktadır. Yüksek Mahkeme’nin onbeş kişi hakkındaki yargılamayı tamamlayıp, cezalarını açıklamasına karşın Özbekistan’ın olaylardaki sorumluluğunun bağımsız bir şekilde soruşturulması girişimleri ve Karimov’un da dile getirdiği gibi bariz bir Amerikan korkusu “geleceğin güçlü devleti” sloganından “güçlü bir şekilde Rusya’ya yaslanmayı” zorunluluk haline getirmektedir. Koşullar ve bölgesel mücadele ski Sovyet coğrafyasında yer alan E ülkelerin bugünün dünyası ile eklemlenme ve yapılanma çabaları, aktörlerin sahip olduğu konum, ilişkilerin bölge içi ve dışı ülkeler tarafından algılanış biçimleri, yaşanan somut olayların nedensonuç ve aldığı son durum itibariyle uzunca süre diplomasiyi meşgul edeceği, dengenin sağlanmasında belirleyici rol oynayacağı ortaya çıkmıştır. ABD, Rusya ve Çin’in geleceğe yönelik planlamaları, güvenlik çabalarıyla birlikte yerkürede hedefledikleri yer, bölgesel çatışmaların hangi noktaya ulaşacağı, 90’larda sarsılan dengelerin hangi zemin üzerinde kurulacağı, bütünsel sarmal haline gelen ilişki biçiminde geri ve gelişmekte olan ülkelerin ekonomik yapıları başta olmak üzere gelecekle ilgili çabaları, fazlaca kişiselleştirilen ve bu doğrultuda ulusal kaynakların sorumsuzca kullanıldığı bölgenin enerji bakımından bu kapsamda sahip olduğu stratejik önem Orta Asya merkezli gelişme ve tartışmaları yakından izlemeyi gerekli kılmaktadır. utin ve Karimov’un 14 Kasım 2005 tarihinde imzaladığı, onay tarihinden itibaren yürürlüğe girecek olan Anlaşma’nın, 11 Aralık 1999 yılında imzalanan Askeri, AskeriTeknik İşbirliği Anlaşması ve 16 Haziran 2004 tarihli Stratejik Ortaklık Anlaşması’yla yakından ilişkili olduğu belirtilmektedir. Onaltı maddelik son metin ile birlikte RusÖzbek ilişkilerinin en üst seviyeye ulaş P usya ile yeni bir müttefiklik anlaşması yapan Karimov, tamamen kendi kontrolündeki Bakanlar Kurulu ve R diğer bürokratik yapıyı da yeniliyor. Yapılan atamalarda Batı ile ilişki kurabilecek isimler yerine Moskova’ya yakın kişiler görevlendiriliyor. Rusya ile yapılan anlaşma ise iki ülke ilişkilerini oldukça ileri düzeye taşıyor, baskın taraf olan Moskova’nın bölgedeki bir numaralı müttefikinin Özbekistan olmasını sağlıyor.