Catalog

L O R C A olmadığını söyledîğinde Jose buna inandı. Nitekim. Jose Rosales, Valdes'in sözlerine inandığı konusunda ölüııceye kadar diretecekli, Kinı nc derse desin. Lorca'mn o sırada lıâlu hukUmcl konagında oldugu kesindi. Hıı konudaki asıl lanıgtmız ise, Concha Garcia [«rca'nın ılç çocugunun dadısı Angcllna CordobUİR. Dadı bir ay boyunca hcr gün hapi.>,haneve gitmiş, Manuel lernandezMontesinos'a yemek ve temlz giysi götürmüştu. 16 agustos sabahı hapishaneye gittiğinde dadıya, Montesinos'uıı kurşuna dizildiğini soyleınislerdi. O gün ögleden soııra da Kedenco'nun tutuklandıgı haberi gclmisü. Angelina, arl arda üç sabah daha korku içinde hukümeı konagına gitıiginde direıiyordu. li>rca'ya yemek, kahve ve daha bajka seyler gotürmü$tl). Muhafızlar, şairin bir odaya kapafıldığı ilk kaıa vıkmasına izin vernıiylerdi. Çıplak odada bir yatak bile yoktu; yalmzca bir masa, ıııasanm üsiuııde de bir mürckkcp hokkası, bir kalem, biraz da kâğıı. Aııgefina'nın ilk gidisiııdc, (17 agusloi sabahı 10 ya da II suları olnıalıydı) hücrenin kapısında birtakım adaınlar vardı. lirıesi gün gittiginde Angelina, Fcderico'nun yemeklere dokunmamıs oldugunu gordü. Üçüncü gün, Lorcalar'ın kentleki evinden çıkarken tanımadıgj biri ötıünü kesti. "Gönnıve gifliftlnlı kl«l artık orada dejil" deıli adaııı. Ama Angelina yine dc giııi hükümet konağına. Kapıdaki muhafızlar sairin ora^ da olmadığını söyledüer ve Angelina'nın yukan çıkıp odadaki esyalan toplamasına izin verdilcr. Angelina, odada yalnızca boş bir termosla bir neçete buldu. Lorca'nın belki dc hapishaneye aktarılmı; olabilecegini düsiineıı dadı kaygı içinde kentin öbür ucundaki hapishanenin yolunu tuttu, etindcki sepeti kapıdan vermeye çalıştı. Ama şair orada da yokıu. Valdes, 17 agustos sabahı, Lorca'mn artık hükilmct konagında olmadığını bclirterek Jose Rosales'e neden yalan sOylemişıi. Oyle gorünüyor ki, şairin (inUni)n farkında olan asilerin valisi, idam emrini vermeden Once tereddüt ermişti. N A S I L Ö L D Ü R Ü L D Ü ru sularını, lspanya'nın o yöresinin gelmişgcçmis en buytlk şairinin konakladığı son yere dogrıı akıımaya devam cdiyordur belki de. Çılnktı caniler kurbanlarını pınarın hemen yakınında, orada ftldurdüler. Cesetlerini de yoluıı kıyısındaki zeytiııligin yanı ba>ma bıraktılar. Çok gevmeden, mczarcı geldi. Botge komutanının kıırumaM allına aldıgı Mnnuel C JiNlilla Blanco adlı gcnç bir Komünistıi mezarcı. Delikanlı, boğa gUre$çilerini görür görmcz tanıdı. Kurbanlardan birinin bir batagınm takma ulduğunu tark ctli. ÖbUrünUn boynunda i&c gev^ek bağlanmı; bir kravat vardı, "hani $u sanatvıların raklıgi kravallardaa." Bir zeytin agacının yaıttna dar bir hendek kazdı, tesetleri U$t üsıe oraya gömdü. İki ayrı kaynakian dinkdiklerimizc bakıiırsa, l'cderico, a^ıian yaylım aie>iyte hemen ölmedi. Son bir kur^unla işini bilirmek zorunda kaldılar. Caniler ara^ında, Ruiz Alonso'nun suç orıaklarından Juan Luis Trescasıro'nun da bulundugu biliniyor. Çunkü sonradan Lııis Trescasıro, Loaa'nın oldurülu$Une kaiıldığını anlatıp duracak, '^eşclnsel oldugu ictn iki kurşun da kıçına sıklıgını" söyleyecekıi. Lurca'nın arkada$ı giıarcı Angel Barrlos, Fcdcrico'nun üldürüldugünü duyunca, hemen sorup soru^ıurmaya ba^ladı vc sonıında idam yerini orıaya yıkardı. Faciadan birkaç gün sonra olay yerine gilliğindc, mezarın tlzerine kireç dokülmü; olduguııu gördu. Sava> sone etdikien dokuz ay sonra, 1939 sonlarında, Lorca'nın ailesi Federico'nun ölümünün rcstnı kayıtlata gev'irilmesini sağlamak için i^lemlere ba^ladı. Granadah yetkililerin vıkardığı iki tanık, Federico'nun cesedini Viznar'dan Alfacar'a giden yoiun kenarında görduklerine yenıiıı ciıilırr. Böylece şairin ölumtl 1940 yılında resıni kayıılara i}1endi. Belgcdc, lorca'nın "1936 aguütosunda »ava> yaraları alarak" oldügU belirtiliyordu. Sanki Federico Garcia Lorca bir serstri kurşununun talihsiz kıırbanı olmuştu. T Cevıran Ctlal urttr KahveBolbol kahvt Inrca'nın tcmsil cttigi hcr $eyden ne kadar nefrel eder.se ftsin, Valdes büyük bir olasılıkla şairin olUmünüıı milliycl^i davaya nelere patlayacağının farkındaydı. öle yaııdan da. inceliklere çok t'azla öncm vcrcrı bir adam oldugıı snylenemezdi. Kaldı ki, u güne kadar birvok cinayeıe kalılmışlı. lkînci dcrcccde bau kaıııilaıa bakılırsa, Valdes, milliyeıçileriıı Endülüs1 leki ba^komutanı Gencral Quelpu de Uano'yu ararnış ve ne yapılması gerektiiini sormuştu. GUvenilir bir kaynağa göre de gerıeral, »aire "kahve, bol bol kahve" verilmesini öııermişli. Generalin, luiukluların idam edilmesini salık verecegi /aman bu formUlü kullandıfı biliniyordu. Ama Qucipo de Llano'ya başvurulmu$ olsun olmasın, şairirı ölünıüuden asıl sorumlu ki$inin yine de Valdes oldugu an laşılıyor. Eğer çok iste.seydi Lurca'nın ida nıına engel olahilirdi. Ama islememişli. Lorca iflalı olmaz bir kızıldı. Yıkıcı valışmalarda bulunuyordu ve iğrenç bir özel yaşamı vardı. Hcnı /aten, Granada'nın Kaıolik orıa sınıfıaa, o sırada isyanı desleklcmcktc olan insanlara saldırnıamış mıydı? Hayati niçin bağı^lansındı? lx>rca, hUkUmct konajından, başka bir tutukluya, Valladolidli ilkokul tiğretmeni Dioscoro Calindn (îunzalez'c kelcpçeleıımi) ol.ır.ıl. ayrıldı. () tfcce, Lorca'mn genc dosiıı Rktırclo Kodriguez Jlmenez, $air ile Galindo Goıı/ale/'i götUrülUrlcrken gordU. Rodrigue/in sağ eli sakaıtı. Birkat," yıl tfnce. çocuğun tnıizik yeteneftinin Tarkına varan Federico, bir çalgı çal Larca masını öğrenebilmesi için ona kUçük bir keman armağan e(mi$ti. Rodriguez de onun bu davranısını unuiamamıştı. () geceyi şöyle anımsıyor: "O gece istasyondafl aynldıgıında iiçtt çe>rek geciyordu. Birden birinin bana stv lcndifiini duydum. Dönüp baklım: tederico'ydu! Kolunıı onuuma allı. Sag eli, kır saçlı ojlnMineııe kelepceicnmlşll. 'Seni nereye jjöttirüyorlar?' diye sordum. 'Bilmiyonım' dedi. Hfikümet k«na£ından V'ikmıyiı. Çevresinde mııhafı/lar ve Kura MıuiKN'ya Mıir ıinayer mangası) buglı falanjisller vardı. iclerinden biri gogsümc bir dipcik iııdirdi. Ben de. Kallller! Bir dahiyi MüreıeksinU! Bir dalıiyi! Caniler!' dlye bagirdıın. Hemen luiukladılar benl. Bir ndaya kililledllcr, ama iki saat soııra serbest bıraklılar." Bu olaydan birkaç saniye sonra Valdes'in canileri, Lx>tca ile Galindo Gonzale/'i iıe kaka bir arabaya, onları oldürulecekleri yeıe göıürecek olan urabaya bindirdiler. Alfacar Dagı'nm eteklerindc, üranada'nın ku/.cydugusunda iki köy vardır: Dağa adını veren Alfacar ve Vi/nar. 19.16 temmu7iında Vi/ııar, (iranada milliyetçileıinin mılsiahkeııı ileri karakallarından birinedöııU>ıürülmü$tü. Ama Vunar ya\nızca askcri bir mevki değil, lıer $cyden önce Milliyetvilerin idam mcıkc/i, auiler tarurıııdaıı onadan kaldınlan yıl/k'rcc kadın ve crkegin "varmıhu geriidigi" yerdi. 14 Masondan ve oıekı "sakıncıılı"lardan oluşan bir grup insan, kurbanların belirsi? mezartarını kazmak D/ere oraya goıürulmü.jiU. Sonradaıı bunlanıı birçoğu da idam edilecekti. Canilere gelince, bunlanıı ı;oğu bu işıetı /evk alan Kara Manga günüllület iydi. Ama bir de Saidırı Muhafulaıı vardt: Buııtar, Miiliyelg isyanı ba^langıvta dcsieklemedikleri iv'in ce2a olarak idaınlara kaiılmaya zorlanıyorlardı. İdam edilecek olanlar, eski bir sudeğirmeninden bozma geçici hir hapishanc olan Colonia'mn a$ağı kaıında bir odaya kapatılıyoriardı. Son dııalarınt eımek isterlerse diye, Viznar köyü ralıibi de sabahın crken saallcrinde orada bulunuyordu. ldamı gerçeklcştirccck olanlar isc üsı katıaydılar. Tbıuklutar gün ağarırkcn dısarı çıkanlıyor ve kurşuna diziliyorlardı. Sonra mezarcıiar geliyor, onları vurulup dU$lUk!erî yere gönıUyorlardı. Mezarcıların bu arada dosi ya da akrabalaıının cesctleriyle karşıla^tikları da oluyordu. Bazı tanıklardan cdindigimi/ bilgilerc gftre, Lorca son saatlerini ("olonia'da gev'irdi. Burada ozeliikle ftnemli olan, Colonia'daki mııhafı^lardan J«w Jovcr Tripaldi'nin tanıkJığı. Jover Tripaldi aıcsli bir Kaiolikli. Kur>uııu dizilecek kişilere ertesi sabulı siper kazımmda ya da yol onarımında çalısmaya gmuruleccklerinî sdyluyordu. Ancak idam saaıi yaklajtığında kıırbanlara korkıınc gerçeği açıklıyordu. Bunu bir hayırseverlik olarak görtiyordu. Tutuklııbr, isterlerse, rahipönündegünah tıkaı labilir, ailelerine s.on bir mesej ilclebiliılerdi. Jover lVipaldi'nin anlauıklarına bakılırsa, Lorca idama güıürUlduguniı ügrenincc günah çıkartmak isıcdi. Ama rahip hapishaneden ayrılmışiı. Bunun üzerine şairin v'nk iı/ııldıljiilnı) görcn genç mııhafız, eğer Tanrıdan kcndisini bağı^lamasını yürekteıı isıerse güııahlarının bagışlanacagını üöyledi. Sonra da Federico'nun "Ben, gun»bkdr kıılon..." diye ba>layan duayı okuınasına yardııucı oldu. Şairduayı yarını >aıııalak anımsıyordu. "Anneıtı bu duayı ö£retmi$li bana" diye mırıldandı. "Ama neredeysc liîmuyle unutmu}um..." Jover TVİpaldi'nin soylediğine gore, sair duasını etıikten sonra daha sakin gorUnüyordu. Colonia hapishaneMiıde Uırca ve Ga lindo Gon/.ale/'le birlîkte Granadah iki boğa güteıçist de vardı. lkisi de ınititan anuoisiıi ve isyan paıluk verdtginde halkın silahlandınlmasını cn aıe$ii bir bivimde istcycnlerdendiler. L/ırca ve meki Uç mahkum, gUn ağarmadan Colonia'dan alınıp Allacar yoluna gÖtılrlUdUier. Ay yoktu. Ay sairi Fcderico öliime giderken boyle bir teselliden bile yoksundu. Kamyon, Fuente Gıuııdc ya da Bıkyük Pınar diye bilinen üıılu pıııarın yakınlaıında bir yerde durdu. Bir zaınanlar, kaynakıan durmadan yü/eye yukselen su kabarcıklartnı görünce oraya (îozyaşı Pınarı adını vcrmişlerdi. Arap şairlerin Gozyaşı Pınan'nm güzelligini ovdııkleri birçok ;iir vardır. Granadalı Muslüman $airlerin gü/elliğiııe siirler yazdıkları üO/ya>ı Pınarı, du Küba Şarkılan/Nicolas Guitlen/Çeviren: özdemir İnce/De Yaytmvi/155 s. Kod No: 032.058 Kurşuıta Dlzllme Kur$una düecekler elicri bajlı bir adamı. aıc$ eımck için iirulaıimı>lar, dört asker. Dört asker, sessiz, dört asker elleri baglı, OldUrecekleri ndam gibi elleri baglı. "Bir kavabilseydin!" "Koşaınam ki!" "Tctigi ççkcccklcr nerdeyse!" "Ne yapnak dersin?" "Belki ho$ıur lUtekleri..." "Zalim kurjunlar var Ulfeklcrinde! "Kiınbilir, ate^ etınezler belki." "A/ sıılak değilsin <sen de!" s edecekler. (Nasıl edehildiier?) Oldüıeceklı.r. (Nasıl Ctldurchildiler?) . Dörl askerdiler, sessiz, bir subay kılıoıyla komuı verdi; dort askcrditcr baglı. oldürdukleri adam gibi elleri baglı. (Türkçesi: Ülkü Tamer) Nicola* Guillen Ç I R Ç E V E Evlul 1989