Catalog

GALILEO GALILEI’DEN ‘YILDIZLARDAN GELEN HABER (SIDEREUS NUNCIUS)’ y y nce A ’a akından baktım... Ö Yıldızlardan Gelen Haber (Çeviren: Kutsi Aybars Çetinalp / Kırmızı Kedi Yayınevi), bilimsel yöntemin gelişimine devrim niteliğinde katkılarda bulunmuş İtalyan doğa felsefecisi, gökbilimci ve matematikçi Galileo Galilei’nin 13 Mart 1610 tarihinde Venedik’te basılmış; Ay, Jüpiter (uydularıyla birlikte) ve çıplak gözle görülemeyen diğer gökcisimleri üzerine yaptığı gözlemleri kapsayan, iyi bir gözlem için gerekli teleskopun nasıl yapılacağına dair bilgileri de içeren yapıtı Sidereus Nuncius’un Latinceden dilimize ilk çevirisi. leskopu bir rastlantı sonucu bul- düşüncelerin iç içe girdiği bir çağdı. ORHAN TÜLEYLİOĞLU muş ve kraliyet ailesine sunmuştu. Uzaktaki nesneleri üç ya da dört ŞEYTANIMSI(!) ARACIYLA nsanlığın 400 yıl önce bir teleskop- kat daha büyük gösteren, boru bi- ENGİZİSYON TAKİBİNDEYDİ! la başlayan uzay serüveni, yine bir çiminde, yaklaşık 30 cm uzunlu- Kilisenin tepkisi gecikmedi. Gali- İ teleskopla devam ediyor. 2021 yılı- ğundaki cihazın her iki ucunda bi- leo, Roma’da engizisyon mahkeme- nın aralık ayında fırlatılan Webb Uzay rer mercek bulunuyordu. sine çıkarıldı. Teleskopu şeytanımsı Teleskobu üzerinde taşıdığı birbirinden Galileo için böyle bir şey yap- bir araçtı. Öyle bir araçla gökyüzünü gelişmiş son teknoloji gözlem araçları mak hiç zor değildi. Cihazı gör- incelemeye kalkmak bile bağışlana- ile insan gözünün göremeyeceği kızılö- mediği halde, ilkesini düşünerek maz bir günahtı. Böylece 1616 yılında tesi dalga boyu aralığında görüntü ya- buldu. 1609’un ağustos ayında, Galileo’nun kuramlarının öğretilme- kalayacak; yer biliminden iklim bilimi- bu cihazdan çok daha güçlüsünü si kilise tarafından yasaklanmış oldu. ne, biyolojiden kozmolojiye bilimin he- yaptı. Bundan sonra hiç kimse Ga- Galileo çalışmalarını sürdürdü. 1632 men tüm dallarında edineceği bilgilerle lileo’nunki kadar güçlü bir teles- yılında bu defa İki Büyük Dünya Sis- insanlığı yeni serüvenlere taşıyacak. kop yapmayı başaramayacaktı. temi Üzerine Diyalog adlı ünlü kitabı- Teleskopu bugün anladığımız şekli ve Galileo yaklaşık iki ay süren göz- nı yayımladı. Bir yandan güneş mer- amacıyla kullanan ilk kişi Galileo Gali- lemlerinde aydaki dağları, çıplak kezli sistemin doğruluğu ince tartış- lei olmuştu. O dönemde, Aristoteles’in gözle görülmeyen çok sayıda yıl- malarla kanıtlanırken öte yandan res- öne sürdüğü öğretiler manastırlar, kili- dızı, gezegenlerin Güneş’in çevre- mi görüşle alay ediliyordu. se okulları ve üniversitelerde hiç sorgu- sinde döndüğünü, Samanyolu’nun Gerçekte teleskopla yapılan bu- lanmadan öğretiliyordu. yapısı ve Jupiter’in dört uydusu- luşların bir yorumu olan kitap, bek- İnsanlar hâlâ, Dünya’nın evrenin mer- nu ortaya çıkarmıştı. lenmeyen bir ilgi topladı. Galileo yi- kezi olduğuna ve hareketsiz durduğuna; Bu bulgularını 13 Mart 1610 ta- ne kendini engizisyonun karşısında Güneş’in, yıldızların ve gezegenlerin onun rihinde yayımladığı Sidereus Nun- buldu. Bu defa teleskopuyla yaptı- çevresinde dairesel bir yörünge boyunca cius (Yıldızların Habercisi) adlı ki- ğı gözlemlere son verildi, Kopernik hareket ettiğine, yıldızların da, hiç sönme- tabında açıkladı ve Aristoteles’in öğretisinden vazgeçtiğini söylemeye yen, tanrısal bir ateşten oluş- ciddi bir biçimde yanıl- zorlandı ve ömür boyu ev hapsi ce- tuğuna inanıyordu. dığını gösterdi. zasına mahkûm edildi. Kimi buluş ve çalışmala- Yıldızlardan Ge- rıyla adını duyuran Galileo, len Haber (Çeviren: MODERN BİLİMİ BAŞLATTI Pisa Üniversitesi’nde mate- Kutsi Aybars Çeti- Çevresindeki insanların öfke dolu matik okutmanı olarak ça- nalp / Kırmızı Kedi protesto seslerini yükseltmeleri, dö- lışıyordu. Doğa konusunda- Yayınevi) adıyla di- nemin ünlü bilginlerinin gezegenle- ki gerçeklerin en iyi şekilde limize çevrilen kita- re teleskop ile bakmayı reddetmeleri açıklığa kavuşturulması için bının hemen başın- üç kat daha yakın ve dokuz kat daha bü- ve tüm başına gelenler üzerine Gali- dinin göz ardı edilmesi ge- da teleskobun nasıl yapıla- yük görünüyorlardı. Bundan sonra ken- leo, arkadaşı ve destekçisi Alman astro- rektiğinin farkına varmış, cağını şöyle anlatıyordu: dim için daha hassas bir başka dürbün nom Johannes Kepler’e şunları yazmıştı: yapıtlarının büyük çoğun- “(…) Dürbünü, kırılma yaptım. (…) Öyle ki onun sayesinde nes- “…Sanıyorum ki, aziz Kepler, çoğun- luğunu Aristotelesçi siste- hakkındaki öğretileri te- neler, çıplak gözle göründüklerine oran- luğun akıl almaz budalalığına gülmek- min reddi ve Kopernik’in mel alarak kısa bir süre la neredeyse 1000 kat büyük ve 30 kattan ten başka yapacak şey yok… Tıpkı yı- Güneş merkezli sistemini sa- sonra tamamladım. Önce daha yakın gözüküyorlar. Bu aletin hem lanların kulaklarını tıkadıkları gibi, in- vunmak için kaleme almıştı. kurşun bir boru hazırladım. Uçla- karada hem de denizde ne kadar çok ve sanlar da gözlerini gerçeğin ışığına ka- rına iki cam mercek yerleştirdim. Her nasıl faydalı olabileceğini sıralamak ta- patıyorlar.” EN GÜÇLÜ TELESKOBUN ikisinin de bir yüzü düzdü. Birinin di- mamen beyhude olacaktır. Ancak dün- Galileo’nun dedikleri ve yazdıkları YARATICISI... ğer yüzü sferik konveks (dışbüyek), di- yaya ait şeyleri boş verdiğimden, kendi- doğru çıktı. Buluşları dünyayı değişti- 1608 yılının sonlarında Galileo’nun ğerininse konkavdı (içbüyek). mi göksel şeyleri izlemeye adadım. Önce rip, modern bilimi başlattı. Astronomi- arkadaşı Paolo Sarpi, Hollanda’da icat Ardından gözümü konkav olana yak- Ay’a yakından baktım…” edilen ve uzaktaki nesneleri yakın kılan nin yeni dönüm noktası sayılan Webb laştırınca nesnelere tatmin edici biçim- Bir anda tüm Avrupa’da tanınması- optik bir cihazdan onu haberdar etti. Teleskobu onun izinden giden, gözlerini de büyük ve yakından baktım. Zira çıp- nı sağlayan kitap, çok büyük bir heye- Gözlük yapımcısı Hans Lippershey ta- gerçeğin ve bilginin ışığına kapatmayan lak gözle görülene kıyasla, gerçekten de can yarattı. Ama çağ, bilimsel ve dinsel rihin en büyük keşiflerinden biri olan te- bilim insanlarının buluşuydu. n NURI M. ÇOLAKOĞLU VE AYTAÇ DEMIRCI’DEN ‘Boğaziçi’nde Yanan Meşale: Robert Kolej’den Günümüze Boğaziçi Üniversitesi’nde Verilen Mücadele’ “Son olarak bugün davaya büyük heye- luşun kazandırılması, yüksekokulun muha- rikimin korunup geliştirilmesi için veri- canla sahip çıkmış öğrenciler konusunda fazası amacıyla düzenlenmektedir.” (Abdi len mücadeleyi belgelemek amacıyla kale- bazı açıklamalarda bulunmak istiyoruz. Bu İpekçi, 24 Kasım 1970). Boğaziçi’nde Ya- me alınmış. Robert Kolej Yüksek Okulu’nun öğrenciler her zaman takdirle anılması ge- nan Meşale (Remzi Kitabevi), Nuri M. Çola- 1971’de Boğaziçi Üniversitesi’ne dönüş- reken örnek bir davranış göstermektedirler. koğlu ve Aytaç Demirci tarafından 1863’te mesi sürecinde yaşananları ortaya koyan Zira kendileri için değil, kendilerinden sonra Robert Kolej’in kurulmasıyla başlayan köklü kitap, Üniversiteyi bugünlere taşıyanların ve gelecekler için savaşmaktadırlar. Boykotla- bir geçmişe sahip Boğaziçi Üniversitesi’nin bugün Boğaziçi Üniversitesi için verdikle- rı, yürüyüşleri, kolay sınıf geçmek gibi istek- üzerine inşa edildiği değerleri, akademik bi- ri mücadeleyle Türkiye’nin yarınlarına sahip lerle değil, Türk eğitim sistemine bir kuru- rikimini ve kuşaklardır bu değerlerin ve bi- çıkanların onurlu hikâyesi. n 6 21 Temmuz 2022 Çizim: MARK SUMMERS