Catalog

DAVID S. KATZ’DAN ‘İNGİLİZLERİN GÖZÜNDE TÜRKİYE (1776- 1923)’ Türk karşıtlığından Türk dostluğuna... David. S. Katz, İngilizlerin Gözünde Türkiye: 1776-1923 (Yapı Kredi Yayınları) isimli incelemesinde, tarihçi Gibbon ile beraber, İngiliz politikasının şekillenmesinde pay sahibi önemli kişilerden şair Lord Byron, Başbakan Benjamin Disraeli, romancı John Buchan, tarihçi Arnold Toynbee’nin hayat hikâyelerini okuyucuya sunuyor. Edward Gibbon Lord Byron Benjamin Disraeli John Buchan Arnold J. Toynbee raeli, romancı John Buchan ve yine tarih- fikine sahip çıkmakla” suçlayarak Ameri- len “Türk düşmanlığı” olduğu için ilk ÇAĞDAŞ BAYRAKTAR çi Arnold Toynbee’nin hayat hikâyelerini kalı Yahudileri etkilemek istiyordu. Çün- başta sorun yaşadı. kü Amerikalı Yahudiler, ABD’nin savaş okuyucuya sunuyor. Sonrasında kendini Türklere kanıtlama- Kitabı çarpıcı kılan gerçekliklerden bi- dışında kalmasını sağlayacak etkiye sahip- ya başlamasıyla beraber, kendisini Rum- aygın tarihçi David S. Katz, bu tiler, bu konuda ikna edilirlerse eğer… ri de özellikle Toynbee olmak üzere karak- larla Ermenilerin katliamından Türkle- çalışmasını, “İngiltere’deki terlerin Türk karşıtlığından Türk dostluğu- İşte Toynbee, bu kapsamda görevlendi- ri korumak için Yalova’ya gidecek Hilali Yahudiler” ve “İngiltere’de- na evrilen süreçleri, buna karşın yazarların rildi. Kısa sürede Ermeni meselesi uzma- Ahmer gemisinde buldu. Esas yüzleşmeyi ki Hıristiyanlar” kitaplarından eserlerinin dönemlerden kaynaklı olarak nına dönüştü. bu süreçte yaşadı. Ssonra “Müslümanlar” üzerine kendi içinde zıtlık taşıyor olması. Ağır propaganda çalışmaları yaptı. Ha- yazacağı üçlemenin ilk kitabı olarak Yalova’ya çıkar çıkmaz Yunan subay- len etkisini sürdüren Lord Bryce raporu, değerlendiriyor. ları azarladı, canlarını kurtarmak isteyen ÖNGÖRÜLEMEYEN DÖNÜŞÜM bu alandaki çalışmalarının en bilinenidir. Katz’ın bu alandaki araştırmaları- Türklerin listesini çıkardı ve dağılmış aile- Destansı bir mücadeleyle kurulan Devamında yaptığı araştırma ve yerinde nı kitaba çevirmesindeki esas neden, lerin birleştirilmesi görevini üstlendi. Türkiye Cumhuriyeti’nin hikâyesi tüm gözlemler, Toynbee’nin düşüncelerini de- Rönesans’tan bilimin ayrı bir disipline dö- Böylece bu insanların hayatını kurtardı. dünya basınının ilgisini çekmişti. ğiştirmeye başladı. nüştüğü 19. yüzyıl sonuna kadar olan za- Toynbee bu yaptıklarını ve yaşananları da Bu gazetelerden birisi olan Manchester Öncelikle İngiltere’nin İslam dünyası- man diliminde, “Türkiye’ye İngiliz bakı- gazetesine eksiksiz aktarıyordu. na yaklaşımının İngiltere için de sakıncalı Guardian, konuyla ilgili olarak 32 şının şekillenişi” üzerine çok az şey yazıl- Sürecin devamında Türkleri savunur yaşında genç ama parlak bir gazeteci olan sonuçlar doğuracağını fark etti. Ancak bu mış olması. tarzda yazması ve konuşması dışında, İn- Toynbee’yi Türkiye’ye gönderdi. konuda yönetenlerin stratejisini etkileye- Ve bu yazılanların da Türkçeyi bilmek- İzmir’e 27 Ocak 1921’de gelen Toyn- medi. Özellikle de Lloyd George’u… giliz hükümeti ile Türkler arasında dürüst sizin ve bunun sonucunda da içeriklerde bee, 16 Eylül 1921’de ülkesine döndü. bir aracı rolü üstlenmeye bile kalkıştı. yoğun ölçüde gerçeklikten kopuk çıkarım- Ancak Türkiye’de geçirdiği 9 ay onun, KABUL ETTİRMESİ Ancak İngiltere gerçeklikten kopuk hal- lar barındırması. başta Türklere bakışı olmak üzere hayatını KOLAY OLMADI deydi. Türkiye’nin barış çağrısını fark Yine yazarın bu konudaki çalışmalarla değiştirdi, hayatını yeniden biçimlendirdi. “Türk dostluğu” çizgisine bu dönemde edemedikleri gibi Toynbee’nin yaklaşımı- ilgili altını çizdiği gerçek ise çalışmaların, Öyle ki, ülkesine dönüş yolunda, sonra- girmeye başlamıştı. Bu dönüşüm başlamıştı nı da doğru algılayamadılar. İngiliz klasik eğitimine ve Yunan dostlu- dan 12 cilt halinde yayımlanacak olan ama öncesindeki çalışmaları sebebiyle hâlâ Kendisini “Britanya’daki Türk milliyet- ğunu merkeze koyan yanlı anlatımı… “A Study of History” eserini yazma fikri Yunanlar için önemli bir figürdü. çi hareketine yakınlık duyan oldukça az Katz’ın da dediği gibi “Yunan ha- aklına geldi. Bu seri kendisine dünya ça- sayıdaki kişilerden birisi” olarak tanımla- BEŞ FARKLI KARAKTERİ pında ün kazandırdı ve Time dergisi ken- yırseverlerin hiç anlayamadığı şey ise yan Toynbee, bu tercihinin bedelini ödedi. KESİŞTİREN DOĞRU disini kapağa taşıdı. Toynbee’nin kendini asla siyasal efendile- Dışlandı, bir dönem işsiz kaldı. İngilizlerin Gözünde Türkiye, Edward rinin talebi üzerine eften püften akademik Ancak sonrasında düşüncelerinden ödün Gibbon’ın Roma İmparatorluğu’nun çö- ‘TÜRK DOSTU’NA EVRİLME yazılar üretecek aşağılık bir araç gibi gör- vermedi ve kendini kabul ettirdi. Hak etti- küşüne ilişkin eserini ortaya koyuşundan Toynbee’nin hayatındaki sıradışı deği- mediğiydi”. ği saygınlığa ulaştı. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilanına kadar şim ise Türkler konusundaki yaklaşımın- “Daha Büyük Savaş’ın bitişinden önce, David S. Katz’ın bu çalışması, ken- olan zaman dilimini kapsamakta. da oldu. Birinci Dünya Savaşı döneminde kızışmasında bizzat payı olan vahşi ve di yaklaşımı ve tercih ettiği karakterle- Yazar bu çalışmasıyla, tarihçi Gibbon İngiltere, Ermeni konusu üzerinden propa- insanlıktan çıkmış Türkler” imajıyla rin “Britanya’daki önyargılı Türk algısını ile beraber, İngiliz politikasının şekillen- ganda yaparak Türkleri barbar ve insanlık yetinmek yerine, “Yaşayan Türk erkekle- dengeleme” çabasıyla örtüşmekte ve aynı mesinde pay sahibi olan önemli kişilerden düşmanı göstermek istiyordu. ri ve kadınlarını” tanımak için Türkçe öğ- şair Lord Byron, Başbakan Benjamin Dis- Bu sayede Almanya’yı da “azgın mütte- renmeye karar verdi. Ancak sicilinde ha- gerçekçi amaca katkı sunmaktadır. n 6 KITAP 12 Ağustos 2021