Catalog

MERHABA Kara ten, ağır yürek Kara Tenli Şiirler başlıklı seçki, çeviri şiir yazınımızın üst düzey bir ürünüdür. Özcan Özbilge’nin İngilizce yazan zenci şairlerin şiirlerinden seçerek yaptığı çevirileri içermektedir. Yazko 1983 Çeviri Şiir Büyük Ödülü’nün verildiği yapıttır. Ç eviriler gerçekten başarılı. Şiirler çeviri koymuyor, Türkçe yazılmış gibi okunuyorlar. George Floyd olayı nedeniyle bir kez daha uzandım bu kitaba. Şiirler, sanatsal değerlerinin kalıcılığı bir yana, içerik bakımından da güncel. İnsanlık ten ırkçılığıyla savaşım konusunda ilerledi ama hâlâ gidecek o kadar uzun bir yol var ki! Bu arada kültürel ırkçılık damarı kalınlaştı. Kendi kavmini, dinini, dilini üstün görüp gerisini aşağılayanlar dünyanın hemen her yerinde. İnsan hakları evrenselmiş, hikâye! Yerkürede olan bitene bakınca, insanlığın bir gün “çeşitlilik içinde birlik” durağına varması gökkuşağının altından geçmesi kadar olanaksız görünebiliyor. Neyse ki şiir insanlığın özeleştiri yoluyla kendini aşıp değiştirme gizilgücünü anımsatıyor bize. Güveneceğiz bu gizilgüce, insana şiir söyleten güce. Güzelliğe ve eşitliğe giden başka yol var mı? Fenton Johnson “Uygarlık bize o kadar çok şey verdi ki / ölmek yeğdir / Büyüyüp de renkli olduğumu görmekten / (...) / Bıktım, usandım uygarlıktan” diyor. “İpekli bir kumaşla sardım düşlerimi / Bir kenara koydum altın bir kutu içinde; / Uzun süre oyalayacaklar güvenin dişlerini, / (...) / Kin beslemiyorum hiç, kızgın bile değilim kimseye Yeryüzünün nefesini böyle acı ve soğuk kıldı diye” dizeleri Countee Cullen’den. Ünlü Langston Hughes pes etmiyor: “Ne kadar güzel olduğumu da görecekler / Ve utanacaklar / Ben de varım, Amerika.” Martin Luther King Jr. o gür sesiyle sarsıyor insan kubbeyi: “Bir düşüm var benim / öyle bir düş ki...” MAYA ANGELOU Çevirmenin şair, şiir seçimine karışılmaz, ama bu güldestede Maya Angelou’dan birkaç dize aradı gözlerim. Kafesteki Kuşların Neden Şarkı Söylediğini Bilen bu Kibele misali efsane kadının “Gene de Yükseliyorum” (Still i rise) şiirini bütün dünya bilir. “Tarihin utanç kulübelerinin üstünden yükseliyorum / Acıya kök salmış geçmişin içinden yükseliyorum / Siyah bir okyanusum ben, kabarıyorum...” derken kara tenlilerin eşitlik istencini, direncini, yarına inancını dile getirir Maya Hatun. Maya Angelou Kara tenli şairler İngilizce yazarak İngilizce yazına katkı yapar, Fransızca yazanları da Fransız yazınına. Tarihin onları sürüklediği Batı kültürlerin parçası olmuşlardır. O kültürlerin dışında değil, içindedirler. Eksik, yanlış olanı dile getirir, Batı kültürünün yarasının içinden konuşurlar. Dolayısıyla sadece sanat zevki alarak değil, canları acıyarak okur onları beyaz kişiler. Bakarlar ki, en büyük yapıtları onların elinde içyüzü gösteren birer ayna olmuş. Örneğin Santa Lucia’lı büyük şair Derek Walcott, Nobel almadan iki yıl önce 1990’da Omeros’u yayımlamıştı. Santa Lucia adasına Helen derlermiş. İngilizlerle Fransızlar epey kapışmışlar adayı ele geçirmek için. Sonunda İngilizler kazanmış. Omeros’da, bakıyorsunuz, Akhileus ve Hector adlı iki zenci balıkçı paylaşamıyorlar Helen adlı güzeli. Omeros üç yüzü aşkın sayfalı bir destan. Karmaşık yapısı yüzünden postmodern diyorlar. Santa Lucia’da yaşayan beyazlar destanın ayrı bir damarı. Bir de destan söyleyicinin bütün batıyı dolaşması var, Boston’dan İstanbul’a kadar. Bir kimlik araştırması sanki. Santa Lucia’da Avrupa’dan gelen beyazlarla Afrika’dan gelen karaların kültürleri birbirine karışmıştır. Tarihin zokasını yutup ortadan kalkanlar da adanın yerli halkı aruaklar olmuştur, ABD’deki gibi. (1823’te ABD yüce yargısı “keşiften gelen tanrısal hakkın” yerli halkın toprak haklarından daha üstün olduğu kararına varmıştır. Bu da Amerikan usulü kılıç hakkı. Yerlilerin kökü kurutuldu ama zencilerin gelecekleri var.) Ne yazık ki tarihin akışı içinde geriye dönüp yeniden başlamak olanağı bulunmamaktadır. Santa Lucia zenci, yerli, beyaz kökenlerin birbirine karışıp yeni bir kimlik halinde yaşamasıyla yoluna devam etmek zorundadır. Karayipler’in tümüne açık olan tek yol. Böyle diyor çağdaş Homeros. AIME CESARE Frans(ızc)anın büyük şairlerinden Martinikli Aimé Césaire elbette aklımıza gelir bu bağlamda. Césaire 1969 yılında Bir Fırtına başlıklı bir tiyatro oyunu ortaya çıkarmıştır. Shakespeare’in ünlü Fırtına’sına naziredir bu yapıt. Gene Prospero ile Caliban kafa kafaya gelirler. İkisi de şiddete eğilimlidir. Ariel biraz arada kalır. Caliban’a, beyaz adamı yok etmeye değil bilinçlendirmeye çalışmak gerektiğini anlatmaya çalışır. Yorumlara göre, Ariel Martin Luther King Jr.’dır, Caliban ise Malcolm X. Oyunun sonunda, Fırtına’dan ayrımlı olarak, Prospero adada kalır. Césaire, “Benim coğrafyam insandır” der. Kendini Batı kültürünün dışında görmez ama bu kültür içinde zenciliğine sahip çıkar. Fransızcanın bir başka büyük şairi Leopold Sedar Senghor ile birlikte zencilik (négritude) akımını kurmuştur. Senghor Senegallidir. Fransız Akademisi üyesi olmuştur. Fransa’da bakanlık yapmıştır. 1960 yılında ülkesi bağımsızlığa kavuşunca cumhurbaşkanı olmuş, bu görevinde yirmi yıl kalmıştır. Bir şiirinde “Hep doğru yoldan söz edip yanlış yollardan giden Fransa’yı bağışla, Tanrım” der; “Belleğimden sök al Fransa olmayan Fransa’yı, Fransa’nın yüzündeki şu küçüklük ve kin maskesini.” Fransız kültürünün evrensel yönünden ve Fransızcadan kopmadan kara tenlilerin kimlik, eşitlik uğraşını ilerletmiştir Senghor. Clint Eastwood’in Beyaz Avcı, Kara Yürek başlıklı filmini bilirsiniz. Yukarıda saydığımız şairlerin hepsi kara tenli ama ak yürekli. Gelgelelim, ten ve kültür ırkçılığını aşmak için yeryüzündeki insanların çoğunluğunun ak yürekli olması gerekli. Yolumuz uzun. n G eorge Floyd’un boğazını sıkan polis memuruna, “Nefes alamıyorum” dedikten sonra son nefesini vermesi ABD’yi ve bütün insanlığı ayağa kaldırdı. Siyah tenli insanların yüzyıllara varan hak ve eşitlik mücadelesi yeniden alevlendi. Siyah edebiyatın ve mücadelenin 20. yüzyıldaki simge isimlerinden James Baldwin’in tasarladığı ama yazmaya zaman bulamadığı için Raoul Peck tarafından tamamlanan ve aynı adla sinemaya da uyarlanan Ben Senin Zencin Değilim de aynı günlerde ülkemizde yayımlandı. 1960’ların başında ülkemizi ziyaret eden, Yaşar Kemal, Engin Cezzar, Cevat Çapan gibi pek çok kültür insanımızla da yakın dostluk kuran Baldwin’le İstanbul’da genç bir öğrenciyken tanışan Sevin Okyay kitabı dilimize çevirdi, arkadaşımız Gamze Akdemir de onunla kitap ve yazarı üstüne söyleşti. Oğuz Demiralp, siyah şairleri ve düşünce dünyalarını konu edindi. Siyah edebiyatın bir başka efsane adı Maya Angelou’nun özyaşamöyküsünü anlattığı kitapların üçüncüsü olan Bir Kadının Yüreği de bu yıl dilimizde yayımlandı. Bu kitap üzerine de bir tanıtım yazısı okuyacaksınız. Yeryüzünün doğal ve tarihsel kültür mirasının en önemli halkalarından İstanbul’a karşı son yıllarda işlenen rant amaçlı ihanetleri arkadaşımız Hazal Ocak İhanet adlı kitabında belgeledi. Kitabı Çağdaş Bayraktar inceledi. * Bu sayımızdan başlayarak çok farklı yazınsal türlerde ürün verse de günümüz eleştiri yazarları arasında özel bir yeri olan Feridun Andaç iki haftada bir kitaplar üstüne yazılarıyla sayfalarımızda olacak. İyi okumalar. KITAP l İmtiyaz Sahibi: Cumhuriyet Vakfı adına: Alev Coşkun l Genel Yayın Yönetmeni: Aykut Küçükkaya l Yayın Yönetmeni: Turgay Fişekçi l Editör: Gamze Akdemir l Tasarım: Bahadır Aktaş l Sorumlu Müdür: Olcay Büyüktaş Akça l Yayımlayan: Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş. l İdare Merkezi: Prof. Nurettin Mazhar Öktel Sok. No: 2, 34381 Şişli İstanbul l Tel: 0 (212) 343 72 74 (20 hat) Faks: 0 (212) 343 72 64 l Cumhuriyet Reklam: Reklam Genel Müdürü: Ayla Atamer l Tel: 0 (212) 343 72 74 l Baskı: İleri Basım Mat. Amb. Reklam Tanıtım Yay. ve Teknik Hiz. Tic. Aş., Yenibosna Mah. 29 Ekim Cad. No: 11A/41 Bahçelievler İSTANBUL. l Yerel süreli yayın l Cumhuriyet gazetesinin ücretsiz ekidir. turgay.fisekci@cumhuriyet.com.tr cumkitap@cumhuriyet.com.tr twitter: www.twitter.com/CumKitap