Catalog

Halil Berktay'ın "Bir Dönem Kapamrken" yazdıkları derlendi G E Ç M İ Ş İ N MEÜHCEVDETMHMV Salim Rıza'dan anılar 6 E L E C E 6 1 Dünyanın büyük dönemeci Uostum SaJim Rıza Kırkpınar, tadına doyulmaz bir söyleşi eridir; derin edcbiyat bilgisi, zengin anı dağarcığı ve eşsiz belleği ile bulunduğu toplantıyı her zaman şeneltir, yüceltir. Yalçın Yayınları arasında basılan "Salim Rıza'dan Anılar" adlı kitabı aldığımda ne denli sevindiğimi anlatamam. Hele "Sayın şairim Melih Cevdet Adnay'a sevgi ile" ithafıru görünce sevincim bir kat daha arttı. Bir solukta okudurn bu anıları ve Kırkpınar'ın, söylediklerini, anlattıklarını bunca kısa tutması yüzünden bir eksiklik duygusu ile tedirgin oldum. Üstadım, bizi daha duyurucu bir yeni kitaptan yoksun bırakmayacağını ummak isterim. Anılarda adı geçen ünlülerimizin başlıcaları şunlar: Yahya Kemal, Ahmet Haşim, Tevfik Fikret, Nurullah Ataç, Sabahattin Eyuboğlu... ve daha başkaları. Bu tür kitaplarda öğreticilikten kaçıntldığını herkes bilir. Bense biraz farkh düşündüğümü söyleyeceğim. Diyelim Yahya Kemal'in mcclislerde dostlarına, sofralarda arkadaşlarına ve hayranlarına nasıl davrandığı konusu, onun şiirini anlamak için de gerekli ve bu bakımdan öğreticidir. Şunu da söylersem yadırgatıcı mı olur? Sanatçı, ürününden daha önemlidir. "Lâedri" bizi boşlukta bırakır. Bu bakımdan, ilerde günümüz şair ve yazarlarını inceleyecek olanlar, bu anılardan çok şey öğreneceklerdir kanısını taşıyorum: İşte bir am: "Yahya Kemal sofralannda şairin şiirlerini okumakla görevli dostlardan biri de felsefe üğretmeni İhsan Kongar idi. Kongar konuksever bir ağabeyimizdi. Onun Çengelköyü'nde Vahidettin'in Veliaht iken köşkü olan yazlık evindeyiz. Köşk, Çengelköy sırtlarında. Vapur iskelesi kahvelerinde dostlar buluştuk. Yahya Kemal, ancak araba ile çıkabilir. Şair faytonla, bizler tırmanarak köşke ıılaştık." Yazının tümünü almıyorum, söylemek istediğime buncası yeter. Büyük şair, bilindiği gibi şişmandır, yokuşu yürüyerek çıkacak değil ya! Fakat görünüyü canlandırabiliyor musunuz gözlerinizin önünde: Arabada tek başın şişman bir adam ve yayalar... Herhalde arabadaki ile yayalar arasında konuşmalar da oluyordu. Düşündüklerimi daha da açmak istemiyorum. Tanrı Diyonisos ile arkadaşlarının, fsa ile öğrencilerinin ilişkisi böyle değildi. Salim Rıza üstadımızın anlattığı bu olayı, rahmetli İhsan Kongar'ın oğlu, dostum Prof. Emre Kongar'dan da okumuştum. Işin başjangıcı da var: Yahya Kemal'i karşı kıyıdan alıp sandalla Çengelköyü'ne getiren evsahibi îhsan Kongar, iskeleye yanaşırken denize düşer. Yüzme de bilmeyen adamcağızı boğulmaktan zar zor kurtarırlar. Onun sınlsıklam, arabanın yanı sıra yürüdüğünü düşünmek tuhafıma gidiyor, ne diyeceğimi bilemiyorum. Sofrada kemençesi Laika Karabey, yaylı tambur Ercüment Batanay ve klasik beste okuyucusu Ekrem Kongar bulunuyor. Elbet Yahya Kemal'in şiirieri dinlenecektir, ama ne zaman? Müzikten önce mi, sonra mı? Ve şu soru: Bir şiirgecesi düzenlenmiş olduğuna göre müziğe ne gerek var? Niçin alaturka? Yahya Kemal'in şiiri Üe bu müziğin uygunluğundan mı? Bir Dönem Kapamrken / Halil Berktay / Pencere Yayınları, İst. 1991 / 248 s. / 20.000 TL. / CKK Kod No: 177.012 Marksist hareketin yakın tarihini didik didik eden bir kitaba neden ilgi duyulur? Belki yalnızca, "bir insanın kendi kendisini ve yirmi yıl süreyle içinde yer aldığı siyasi hareketin teorik lemellerini danışıksız biçimde sorgulaması' ilginç olduğu için. Ya da eğer bu yetmiyorsa, müthiş derinlikli bir bilgi birikiminden, bir siyasi kültiir panoramasından yararlanmak için. Halil Berktay'ın 19881989 yıllarındaki "özeleştirel düşünce" serüveninin "Bir Dönem Kapamrken" adıyla yayınlanması, bu serüveni başka mekân ve tarzlarda da olsa bir şekilde yaşayanlar için çuk önemli. Bence, kitapta yer alan yazılar, bugün çeşitli sol parti ve örgütlerde bulunan ya da bu örgütlerle ilişkisi olmasa da Marksizmin dünkü sorunları ve geleceği konusunda kafa patlatan herkesi yakından ilgilendiriyor Halil Berktay'ın görüşlerini "reformist" bulanlar da dahil. Kimse bu kadar bilgiyi ve tartışmayı, bir arada başka yerde bulamaz. Hele dünya siyaset sahne sinde son yıllarda yaşananları "aktüel" sayıyorsanız kitabın önemi bu açıdan da artıyor. Kitabın okuruna bir tavsiye: Uzun demeyin, üşenmeyin, dipnotlan mutlaka okııyun. Ben kendi hesabıma Berktay'ın Halll Berktay, kltabında yaptığı aynntılı analizlerle bir çauın kapandığını düşünüyor. dipnotlarından, uydım. Gorbaçov reformlarının, sosyalizm perspektifi gun ara başlıklar koymak kaydıyla çok canlı yazılar çıiçinde kalan bir çoğulculuğu yerleştirmeye yeteceğini kacağınıdüşünüyorum. Bir kısa örnek: sanmakla. Ama yeryüzündeki sosyalizm deneylerinin "Tekrar edeyim: Bilirbilmez rivayetler bir yana; ilk dalgasınm sona erişine kesinlik kazandırmış da olKızıl Muhafız. Müfrezeleri esas olarak emekçilerden sa glasnost ve perestroykanın tarihi ilerlettiğini sadeğil, yarımyamalak eğitim görmüş, gençlik sektavunmaya devam ediyorum. însanlığın en güzel özrizmi içindeki öğrencilerden oluşuyordu..." lemleri iflah olmaz bir kamburdan kurtuldu böylece. Birbaşkası: Bir dönem, hatta çağ kapandı; bir başka çağ açıldı" "Sosyalist inançları ve eylemleri yüzünden, savundiye yazıyor Halil Berktay. • ma hakları diye bir şeyin kalmadığı koşullarda yargı lanan genç inbanlar, bu tecrübe sonunda hâlâ sosyalist devletin karşıtlarına şimdiki devletin kendilerine davrandığı gibi davranması gerektiğini düşiineceklerse, yani sosyalizm kapitalizmin aynadaki aksinden ibaret olacaksaonlar için, vay sosyalizmin haline!" Eğer Lenin ve Mao sizin için birer Rus ve Çinli isim lerinden ibaretse; birincinin emperyalizm analizinin bııgünü açıklamaktaki yetersizliği, diğerinin üç dünya teorisinin gelişmeler tarafından doğrulanmaması size hiçbir şey ifade etmiyorsa; ya da "bana ne Stalin, kültür devrimi eleştirilerinden; Kuruşçev, Brejnev, Gorbaçov, yeniden yapılanma ve glasnost tartışmalarından " diye düşünüyorsanız bu kiıap size göre değil kuşkusuz. Çünkü Berktay başka bir koordinat ekseninde bu lunuyor. Oldukça derinlemesine, ayrıntılı analizlerle bir çağın kapandığını, henüz ismi konmamış olsa da yenisinin açıldığını düşünüyor. Bu yeni çağı doğru tanımlayabilmek için geçmişin sıkı bir muhasebesiui yapıyor. Yine de olaylar kimsenin öngördüğü biçimde ve hızda gelişmiyor; "Dünyanın dönemeci, benim 1988 başında sandığımdan da çok büyükmüş. Bir noktada ben de yanıl C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 80 S A Y F A 7