Catalog

Büyük kentler ve enteller Manhattan / Yazanlar: Woody AllenMarshall Bricman / Çeviren:îhsan Woody Allen vc Amerikalı Yahudimizahının ilginç örnegi: Manhattan Hannah ve Kızkardeşjeri (1986), Radyo Günleri (1987) gibi Hlmler Allen'ın ününü pckiştirdi. Suyu İçme (1966), TekrarÇal, Sam (1969), Yüzen Ampul (1981) gibi oyunların, ölüm Kapıda (1971), ölüm ( 1975), Tann (1975) gibi tek perdelik oyunların, Ödeşme (1971), TüyMursaloglu/HilYayınjst. 1990/146s./ süz (1975), Yan Etkilerf 1980) adlı kitaplann da yazarıdır Allen. 9.000TL./CKK.KodNo:061.059 Annie Hall vc Manhattan, Woody Allen'la Marshall SUAT KMANTAY Brickman'ın iıu/alarını taşir; ne var ki ö/.ellikle Manhattan, özyaşamöyküsel öğcleri, özgül ınizahıyla Woody Al(!az klarnetçisi, oyuncu, yünetlen'ın varlığını dııyurur her satırında. Kaygıları, bunamcn, scnaryo ve oyun yazarı Woody lımları, ruh doktoruna bağımlılığı, Yahudiliği, ilişkilerinAllen (d. 1955), uzun yıllar TV kodeki başarısızlığı, cinsel açmazları, duygıısal açıdan olgunmedyenlerine malzeme iirettikten laşmamış.benmerkezci, narsist sanatçı kişiliği, kendine sonra 1961'de New York'un dönük parodileriyle senaryonun başkişisi İsaac, Woody (lreenwich Village kafelerinde kenAllen'ın ta kendisidir. İzlek ve hiçcm bütünlüğüne, düdi şovlarını sunmaya başladı, kısa süğüm, gelişmc, çözüm gibi dramatik evrelere yer vermeyen, rcdc ünlendi, 1965'te senaryo yaDonald Barthelme'nin "kolaj"ın günümüzün temel sazarı ve oyuncu olarak sinemaya geçnat biçimi olduğu görüşünü destekler nitelikteki çokli. 1970li yılların başlarında yönettiği bir dizi başarılı tablolu başıboş yapısiyla, makineli tiifek gibi ardı ardına güldürünün ardından, en iyi tilm, yönetmen ve senaryo patlayan (bir noktadan sonra bıktırıcı olmaya başlayan) Oscar'larıyla ödüllendiriion Annie Hall ile ilk ticari başaesprileriyle Manhattan'ı, salt Woody Allen'ın kalcrısını kazandı. 1979da Manhattan'ı çevirdi. 80li minden çıkmış bir yapıt gibi değerlendirmek olasıdır. yıllarda senaryolannı yazdığı ve yönettiği Broadway Woody Allen'ın vazgeçilnıez mekânı New York iizeriDanny Rose (1984), Kahire'nin Mor Gülü (1985), ne tsaac Davis'in (tke) teybe kaydettiğı gözlemleriyle başlayan kitap, kentin rengini, ruhunu yansıtmaya çalışan sözsüz sekanslarla sık sık bölünür. tke için New York "... güzel kadınlar ve her şeyi bildiklerini iddia eden kafalı insanlar demekti... Onun için bu kent, çağdaş kültiir bozukluğunun bir simgesiydi..?'Ama Ike da "Sevdiği kent gibi, duygusal ve acımasızdı." Gene de "Uyuşturucudan, ardına kadar yükselmiş müzik sesinden, televizyondan, suçlardan, çöplerden dolayı duyarsızlaşmış bu kentte varlığını sürdürmek ne kadar zor", diye yakınır tke. Parklar, sokaklar, sinema önleri gibi birkaç açık mekân dışında, entel takımının boy gösterdiği şık lokantalar, kafeler, barlar, sanat galerileri, müzeler, kitabevleri gibi kapalı ınekânlarda geçen sekanslar aracılığıyla dünyaca bilinen Manhattan'ın okura özgül bir biçimde duyurulduğu pek de söylenemez. Manhattan'ın başkişisi 42 yaşındaki New York Yahudisi tke, başarılı bir I"V güldürüsünün metin yazarıdır; ya/arlık düşlerini tatminden uzak kalan, ama ona ekonomik güvence sağleyan işinden, New York'un kaybolmakta olan değerlerini konu alan ciddi bir kitap yazmak iizere ayrılır. Yürekli bir davranıştır bu, zira tke, eski karılarına, oğluna, anasına ve babasına para yctistirmek zorundadır. tkintikarısıjill.evlilikleri ve bojannıaları üzerine yazdığı kitapta Ikc'ı şoyle tanıtır: "...Yahudiliberal bir paranoyak, nmskilist, mizantrop, mitoman, nihilist unHiısuzlukların adamıydı... Bir sanatçı olmayı düşünüyordu, ama olmak için bir gayret sarfetmiyordu. En mahrem saallerimizde bile öliimden suz ediyor, ölüm korkusunu anlatıyor, WoodyAllen Cazklarnetcısı.oyuntu,yönetmen,senaryoveovunvazarı,iovrnen kendisini narsisizmin batağına atacak C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 5 6 trajik bir sahte tavır takınıyordu." Kişiliğinin oluınlu van ları da vardır tke ın; 17 yaşındaki liseli sevgilisı l'ra cey'ye arada sırada sağduyu aşılamaktan gerı kalınjz: "...Yaşıtın olan biriyle birlikte olmak istemez tnisin? IHiyüleyici, çok erotik olıır (boğazını temizler). Bizimkisi de öyle... Tabii polis basmazsa... Biz seninle neredeyse rekorlar kitabına geçeccğiz, ama artık yapmamalısın, yaşaının otoyolunda, beni bir anlık yoldan çıkına gibi görmelisin." tkinci evliliğinde \izgidışı ilişkiler yaşayan Ikc, gene de geleneksel değerleri savurıur: "...Ben antikayım biraz. Evlilik dışı ilişkilerc pek inanmıyorum. Bence iki insan Katolikler ve giivercinlcr gibi yaşamlarını birleştirmcli." Yeni sevgilisi Mary: "Sen, çocuk sahibi olmayı düşüncbileceğim bir insansın..." demekle tke'ı Manhattan'ın yoz dünyasında özel bir konuma oturtur. Tracey'ye: "Askın ne olduğunu bilmiyorsun. Ben dc bilmiyorum. Aslında kimse bilmiyor ya..." dediğinde, Manhatlanlil.it "Evrcndeki çözümlenmesi zor ve korkunç sorunları göğüslemek için kendi kendine gereksiz nevrotik sorunlar yaratan" kişiler olarak tanımladığında espri patlatmadan da konu$abildiğini kanıtlar tke. Manhattan'daki kişilerin çoğu düzenli olarak bir ruh doktoruna görünürler; ondan sık sık aileden biri gibi söz ederler. tke'ın doktoru kızınca onu cetvelle döver; Mary'ninki hastasından beter durumdadır uyuşturucu kullanır, vb. Jşler bazen grotesk boyutlara varır ikinci karısıyla evlenmesine karşı çıkınca tke, doktorunu değiştirmeyi tercih eder. Cinselliğe Manhattan'da geniş yer verilir. İke, cinsel gücüyle övünüp durur. Çığdaş Sanat Müzesi'nde karşılaştığı Polly ona, "En nihayet ben de orgazma ulaştım, ama doktoruma göre yanlış bir orgazmmış" haberini verince, tke: "Ben hiçbir zaman yanlış bir orgazm yaşamadım... En kötii orgazmlarımla bile, sigortaları attırdım..." diye yanıtlar onu. Mary oldukc,a tutucu bir kadındır, ama birçok erkekle birlikte olmuştur. Dengeli ilişkiler kuramamaktan yakınır: "Beninı sorunum erkeklik organını aynı zamanda herr çekici hem korkutucu bulmam", diyerek gerekçelendirir bu sorununu. Liseli Tracey bile ateşli, deneyimli bir sevgilidir. Manhattan'ın önemli kişilerinden Yale, tke'ın ya kın arkadaşı ve sırdaşıdır, Üniversitede eleştiri dersleri okutur. Eugene O'Neill'in yaşamöyküsünü yazmakta olduğundan söz eder durur, ama bunda pek aşama kaydettiği Söylenemez. Karısı ne zaman çocuk yapmayı önerse kitabını bahane eder. Bir de dergi çıkarmayı düşler, ama günün birinde tüm parasını bir Porsche'ye yatırıverir. Yale'in gazeteciyazar sevgilisi Mary, evli bir erkekten fazlasını hak ettiğine karar verip tke'ın kollarına atılır, kitabın sonunda tekrar Yale'e döner. Ortada kalan îke da eski sevgilisi Tracey'yi yeniden kazanmaya çalışır. Yale ve Mary "Değeri Abartılmışlar Akademisi"nin mucitleridir; Kierkegaard, Gustav Mahler, Carl Jung, Lenny Bruce, Heinrich Böll, Scott Fitzgerald, Ingmar r3ergman gibi tke'ın (ve Woody Allen'ın) çok sevdiği düşünür, bilim adamı ve sanatçıları akademilcrine katarlar. tke bu konuda feveran edince Mary'nin yanıtı şu olur: "Biitün bunların ruhsal ve cinsel sorunlara, evrcnsel ve felsefi bir ukalalıkla yaklaştıklannı görmüyor musunuz? Sorun bu..." Olmadık kişileri "dâhi" ilan eden Mary kendisi ukalanın daniskasıdır. Noel Coward, Kafka, Nabokov, Hitler ve Eva Braun, August Strindbcrg, Zelda Fitzgerald gibi birçok ünlü Manhattan'da entel esprilerine hedef olur. Yale ve Mary gibi yoz, kaypak, güvenliksiz kişilerin oluşturduğu bir çevrede, olumlu tek şey yoktur neredeyse. Woody Allen'ın bir yazar olarak önemi, günümü/.tle geniş okur kitlelerinin tiryakisi oldukları Amerikan mizahınıo (daha doğrusu, Amerikalı Yahudi mizahının) ilginı, örneklenni sunmasında yatar. Yüzeysel de kalsa, kitle kiiltürüne bir eleştiri getirir Allen. Büyük bir güldürü ustasi denemcz Allen için; yeteneklidir, ama kolaya kaçmayı sıver. En olgun yapıtlarından biri sayılan Manhattan cspri ağırlıklı, derinliksiz, tipik bir Allen güldiiriisü divi' o/eıic ncbilir. • S A Y F A 11