Catalog

PSİKOLOJJ Çekinmey in, esneyebilirsiniz! Sadece insanlar değil, kuşlar, fareler, hatta ev kedileri de esniyor. Niçin? En güzel, gergedan esniyor. Esneme, bulaşıcı. En çok matematik sınıf ı öğrencileri esnedi. Çeviri: GülşatAygen erkes esner Hepımız doğumdan beş dakıka sonra esnemeye başlar ve yaşamımız boyunca tuhaf zamanlarda esnemeyı surdururuz Esnemek o kadar yaygın ve sıradandır kı, araştırmacılar bu konuyla uzun yıllar boyunca hemen hemen hıç ılgılenmedıler Hıç kımse bu ışe para ve zaman harcadıktan sonra komık duruma düşme rıskinı göze almadı yor Bu doğruysa, ışlevını sezgıyle çözmeye çalışabılırız Gerinme gıbı esnemenın de bır dızı sonucu var örneğın kalp hızını ve kan basıncını yukseltır, kan dolaşımını etkıier Bu etkıler bıreyı harekete hazırlıyor olabılır Elbette ınsan esneyen tek canlı değıl Baennınger'e gore kedıler, fareler, kuşlar hatta amtıbıkler bıle esnerken gorulmuş Pekçok karnıvo (etobur) esner "Herbıvorlar (otobur) nadıren esner, tabıı bazı ıstısnalar var" dıyor Baennınger "Gergedanlar harika esnlyorlar. Troplkal balıklar da esniyor." En azından Baennınger balığın hareketını böyle yorumluyor ' Balık ağzını 5 sn ıçın yavaşça açıp hızla kapatırken, bunun gerçek bır esneme olduğundan emın olamam, çunku balık bunu anlatamaz " Değışık turden canlılarda görulen benzer davranışlar aynı ışleve sahıp olmayabılıyor "Örneğın insanlarda dudakları geri çeklp dişlerı gostermek, gulumsemektlr Oysa primatlarda bu hareket korkuyu ifade eder." Zaten dıkkatle ıncelendığınde, ınsan esnemesının balıklar ve dığer hayvanlarınkıyle pek az ortaklık taşıdığı fark edılıyor Baennınger kavgacı slyam balıklarının yalnızken nadıren esnedıklerını saptamış Kendı turunden bır başka hayvanla beraber olunca esneme oranları 3000 kez artıyor Kavga sırasında ıse bır kez daha katlanıyor Baennınger en azından bu balıklarda, esnemenın kavgacı davranışa denk duştuğune ınanıyor Dığer yandan Phıladelphıa Hayvanat Bahçesı'nde gozlemlenen aslanlar yemek vaktı yaklaşmca esnıyorlardı Baennınger bunu hayvanın yaşamındakı en önemlı olay olmasına bağlıyor Anlaşılan hayvanlar dıkkat ve eylem gerektırecek önemlı bır olay oncesınde esnıyorlar H Fakat her şeye rağmen ıstısnalar vardı Temple Unıversıtesı'nden Konald Baennınger ve Maryland Unıversıtesı'nden Robert Provlne adlı ıkı psıkolog, 10 yıl önce, bırbırlennden habersız olarak esnemeyı araştırmanın zamanının geldığıne karar verdıler Provıne ıse, konuya ılışkın temel varsayımlarımızı soruşturmakla başladt Genellıkle esnemenın, sıkıldığımızda veya yorulduğumuzda ortaya çıkan oksıjen talebıne yonelık sessız bır çığlık olduğuna ınanılır Ama bu sadece basıt, derın bır soluktan ibaret mı? Esnemenın kandakı 0? mıktarını arttırmak veya fazla CO?'den kurtulmak ıçın yapılan bır solunum manevrası olması, Provıne'e her zaman "akılcı bır hıpotez" gıbı geldı Ama kımse bunu sınamamıştı Provıne sınadı Psıkolojı okuyan 1 sınıf öğrencılerıne değışık oranlarda O2 ve CO2 soluttuktan sonra esnemelerını saydı Normalden fazla CO2alanların solunum hızı artmasınâ karşın esneme oranları artmadı Ustelık saf 0? soluyanlar da her zamankı kadar esnedıler Buadan hareketle Provıne, "Esneme her ne kadar soluk alıp vermeyi içeriyoraa da blrincll Işlevl solunum değlldlr," sonucuna vardı Soluk alıp verme burundan veya ağızdan yapılabılır, ama kapalı ağızla esneme hemen hemen olanaksızdır Hatta insanlar esnemeyı önlemek ıçın dışlerını sıkarlar Provıne çenenın lyıce açılmasının olayda önemlı yert olduğunu ve esnemenın solunumdan çok gennmeyle ılgısı olduğunu duşundu Hınt kaplanı da biraz dehşet verıcı, ama guzel esniyor açıklıyor Bu hıpotezle ılgılı tek sorun ınsanların bzellıkle uyarılmışken hatta stres altındayken de esnemelerı Örneğın, oğrenciler sınav öncesınde atletler yarış oncesınde çok esnedıklerını belırtıyorlar Esnemek yatıştırıcı mı, uyarıcı mı? Provıne de, Baennınger de her ıkı etkının rol oynayabıleceğını duşunuyorlar Esnemek . homeostatık bır mekanızma olabılır Psıkologların kesınlıkle kabul ettıklerı bır gerçek var Esneme bulaşıcıdır. Bu ozellık sadece insanlar ıçın geçerlıdır Başka hıçbır hayvan karşısında esneyen bır dığerınden etkılemıyor Oysa Provıne, sadece esnemeyi duşunmenln blle ınsanları harekete geçıreceğını kanıtladı Yaptığı denemelerde oğrencılerını özel kabınlere yerleştırdı Esnemeyı duşunmelerını ve her esnemelerınde duğmeye basmalarını ıstedı Sonuç olarak oğrenciler 1/2 saat ıçınde ortalama 28 kere esnedılerl Esnemeyle ılgılı bır yazı okumak da önemlı bır uyarıdır (Çekınmeyın, esneyebılırsınız') Provıne'ın deneyınde konuyla ılgılı yazıyı okuyanların <M>75'I yoğun olarak esnedl. Esneyen bır ınsanın vıdeo kaydının da aynı etkıyı yaptığı kanıtladı Araştırmacılar tam bu noktada çalışmalarını yoğunlaştırıyorlar Insanı esnetecek ısteğı doğuran nedır? Karşımızdakı ağzın aldığı şekıl mı? önce açılıp sonra daralan gözler mı 7 Provıne elındekı esneme bandını bırınde gozlerı, dığennde ağzı golgelendırerek bazılarında başın yönunu değıştırerek denek gruplarına ızlettı Sonuçta en çok esneyen, butun yuzu ızleyen grup oldu Insanların tam olarak neye tepkı verdığını saptamak ıçın Provıne bılgısayarda kontrol edebıldığı bır ınsan esneme modelı oluşturdu Ağzın açılış ve kapanışını değışık hızlarda uygulayabılıyor Hayvanların esneme çeşıtlerıyle ılgılı vıdeo kayıtları da tamamlanmış durumda Ancak bu konuda denemelere geçmeden once goz hareketlerı de eklenecek Bu kayıtlara ınsanların gostereceğı tepkılerle esnemenın ardındakı sır tamamen çözulecek Bu konudakı araştırmalar yavaş ılerlese de en azından esnemeye neden olan fızyolojık durumları bılıyoruz Oysa ılgılı bıyolojık mekanızmayı bılmıyoruz Bazı hastalıkların alışılmışın dışında esnemelerle ılışkısı ortaya konmasına rağmen nedenı henuz çözulemedı Neden beyınde lezyonu, tumöru olan, ensefalıt geçırmış veya epıleptık hastalar çok esniyor'' Neden şızofrenler az esniyor'' (Discover) Rekor matematik öğrencilerinde Oysa insanlar uyaran eksıklığınde esnıyorlar Bır araştırmada Baennınger'ın ekıbı değışık faalıyetler ıçındekı ınsanların esnemelerını saydılar Gunun geç saatlerınde tenha yollarda araba kullananların, unıversıte kutuphanesınde ders çalışan veya televizyon seyrederken bira ıçen oğrencllerin çok es nedıklerını saptadı Esneme rekoru Temple Unıversıtesı yuksek matematik sınrfında kırıldı, her oğrencı saatte ortalama 24,6 kez esnedı' Baennınger,' Matematik Bölumu'ndekı arkadaşlar artık benımle konuşmuyorlar," dıyor İnsanlar sıkılınca esnıyorlar, ama Baennınger bunun oykunun sadece yarısını ıfade ettığını soyluyor Çunku sıkıntılanna rağmen insanlar kendılerını uyanık kalmaya zorunlu hıssedıyorlar "Esneme uyanık olunması gereken durumlarda vucudun uyanıklığı teşvlk etme yontemidlr" dıyor araştırmacımız Bu saptama gece araba kullananların fazla, yatan ınsanların az esnemesını Gerinme ve esneme Bılındığı gıbı gerinme, özellıkle uyandıktan sonra esnemeye eşlık eder (Uyandıktan sonrakı bır saat en çok esnenen zamandır, ıkıncı en yoğun sureyse, uykudan öncekı bır saattır) Farmakolojık çalışmalar da esnemeyle gerinme arasında bır bağlantının ıpuçlarını verıyor Doğumu sağlayan oksıtostn gıbı bazı ılaçlann hayvanlarda esnemeye ve gerınmeye neden olduğu bılınıyor Ancak bu konudakı en çarpıcı kanıt hemıplejıklerde göruluyor Vucutlarının bır tarafı felç olan bu insanlar genellıkle çarpma sonucu esnedıklerı zaman felçlı kol ve bacaklarını gerebılıyorlar Bu da her ıkı hareketı kontrol eden noral akımlar arasında yakın bır bağı duşunduruyor Provıne esnemenln yuzu ilgilendlren, yerel bır çeşıt gerinme olabıleceğını duşunu Esneme isteği