Katalog

7 HAZİRAN 2021 4 ‘ABD VE ÇİN’DEN OLUŞAN YENİ BİR İKİ KUTUPLU DÜNYAYA GEÇİŞE TANIK OLUYORUZ...’ Atlantik İttifakı Asya’da zemin yokluyor Amerikan Kongresi Araştırma Dairesi, 23-24 Mart’ta bilinen bir şey: İnsan haklarına verilen önem, ABD’nin MARTINE BULARD Brüksel’deki Dışişleri Bakanları Zirvesi öncesinde müttefiki ya da düşmanı olmanıza göre değişiyor. yayımladığı bir raporda, içine “Çin ve Çin’in Avrupa’da Avustralya Curtin Üniversitesi’nde öğretim görevlisi Rumley’in Baştarafı 1. sayfada artan yatırımlarının yarattığı olası güvenlik zorluklarına yanıt de belirttiği gibi, aslında Hint-Pasifik’in ahlaki değerler ile verme” gerekliliğini eklediği NATO’nun “temel öncelikler” ilgisi oldukça düşük,“mevcut küresel geçiş” ile yakından listesini hazırladı. Ekonomi, balistik füzelerle aynı zamanda ilişkili... Bölgedeki çok sayıda ülkenin karşı karşıya olduğu boy göstermeye başladı ve her ikisini saran özgürlük bayrağı ikilem ise Çin ile ekonomik olarak işbirliği yapmaya devam int-Pasifik kavramı Amerikalıların sloga- nına dönüşmeden önce de çok kullanılan örgütün destekçileri tarafından sallanıyor... Aslında oldukça etmek öte yandan da ABD ile stratejik işbirliğini sürdürmek... H bir kavramdı. İlk kez 2006 yılında Natio- nal Maritime Foundation (Ulusal Denizcilik Vak- fı) isimli düşünce kuruluşunun yöneticisi Albay Gurpreet S. Khurana tarafından kullanıldı. Pekin-Washington mücadelesi uzaya da yansıyor. Khurana, bu kavramı “Pasifik ile Hint Okyanusu ABD’den sonra Mars’ın yüzeyinde çalışma yapmak arasındaki deniz alanını” (5) tanımlamak için kul- üzere uzay aracı indiren ikinci ülke Çin oldu. lanıyordu. Daha sonrasında bu fikir, o dönemin Ja- ponya Başbakanı olan Abe Şinzo ve halefleri tara- fından kullanılarak siyaset sahnesine taşınmış ol- du. Zira Japonya, o dönem Çin’in dünya ekono- mi sahnesinde kendi önüne geçmesinden ve Çin’in ABD’nin ilk müşterisine dönüşerek mükemmel aş- kı bulmasından endişe duyuyordu. En çok da “Çin- Amerika” ikilisinin onları arka planda bırakacağın- dan kaygılıydı. Japonya, Washington’ın Asya’da- ki köprübaşı mevzii olmak istediğinden, 2007 yı- lında Bengal Körfezi’nde ABD, Hindistan, Japon- ya, Avustralya ve Singapur ortak askeri tatbikatını coşkuyla kabul etmişti. Bu tarihte bir ilk! Öte yan- dan Tokyo’nun tanımladığı kelimelerle bu “özgür- lük yayı” ortadan yok oluverdi. Dörtlü Güvenlik Diyaloğu “Hint-Pasifik ekseninin” Donald Trump saye- sinde unutulanlar tozlu rafından çıkarılması için on yıl beklemek gerekecekti. Trump, kendi ileti- şim yaklaşımı ile bölgede bulunan Amerikan as- keri teşkilatını denetleyen kurum olan ABD Pa- sifik Komutanlığı’nın adını (US Pacific Com- mand, Pacom), 2018 yılında, Hint-Pasifik Komu- tanlığı (Indopacom) olarak değiştirdi. Aynı sü- reçte, QUAD olarak anılan ve Avustralya, ABD, Hindistan ve Japonya’yı askeri içerikli gayri res- mi bir ittifak bünyesinde toplayan Dörtlü Güven- lik Diyaloğu’nu yeniden hayata geçirdi. 2019 yı- lında Amerikan Kongresi tarafından kabul edilen ve “ABD’nin başlıca önceliği Çin’in etkisine karşı koymaktır” cümlesinin yer aldığı Savunma Yasası nen bir şey: İnsan haklarına verilen önem, ABD’nin da, 2014 yılında Amerikan donanmasından bir ko- rişen Sovyetler Birliği örneği Çinli liderlerin unut- konu hakkındaki yaklaşımı gösteriyor. (6) müttefiki ya da düşmanı olmanıza göre değişiyor. mutanın kendisi, ABD Donanma Enstititüsü’nde madığı bir örnek. Çin şu an için Sovyetlerin zama- Bu hedef, ittifakın Asya’daki üç ülkesinin şu an- yayımlanan bir raporda, Çin’in limanları ve ticaret nında izlediği yolu izlemek istemiyor: Stockholm da başında olan neo-liberal ve aşırı milliyetçi yö- ‘Yeni iki kutuplu dünyaya geçiş’ yollarının ‘çok açık ve kesilmesinin kolay’ olduğu- Uluslararası Barış Araştırma Enstitüsü (SIPRI) ve- neticilerin hoşuna giden bir hedef. Avusturalya’da na değinmişti. Kıyılarımız boyunca ihtiyaç halinde rilerine göre, Çin gayrisafi yurtiçi hasılasının yüz- Avustralya Curtin Üniversitesi’nde öğretim gö- açılan İşçi Partisi parantezi kapandı. QUAD’ın ülkeyi abluka altına alabilmek için ‘deniz altı ma- de 1.7’sini askeri bütçesine ayırıyorken ABD yüz- revlisi, “Hint-Pasifik’in Yükselişi ve Dönüşü” güçlü savunucusu Abe, Japonya’da yeniden ikti- yınlar’ döşemeyi teklif ediyordu.” Bu akla yatkın de 3.7’sini ayırıyor. (13) (10) kitabının yazarlarından Dennis Rumley’in de dara geldi. Hindistan’da ise milliyetçi Narendra bir senaryo, Çinli diplomat da zaten bize bunun ka- Pentagon ne derse desin, dünyadaki askeri büt- belirttiği gibi aslında Hint-Pasifik’in ahlaki değer- Modi iktidara geldi hatta Trump’ın seçimleri kay- nıtını yolluyor. (11) Öte yandan korkudan iyi tav- çenin yüzde 39’u ek kredi peşinde olan ABD’ye ler ile ilgisi oldukça düşük, “mevcut küresel ge- betmesinden sadece birkaç ay öncesinde kendisini siye çıkmaz. Çin’in açık denize erişimi ABD’nin ait ve bu anlamda epey fark atmış durumda. Çin çiş” ile yakından ilişkili. Rumley’e göre “ABD ve eşi görülmemiş bir törenle ağırladı. Trump’ın ve müttefikleri ve onların birlikleri tarafından kapatıl- uzmanı Barthelemy Courmont’un da belirttiği gibi Çin’den oluşan yeni bir iki kutuplu dünyaya ge- ekibinin hareketleri bu dönüm noktasının etkisini sa da bu Pekin’in komşu ülkelerin bir kısmı ile za- deneyim açısından da ABD oldukça ileride: “Ame- çişe tanık oluyoruz”. ABD ve etki alanında bulu- azaltsa da plan baki. ten arasını açan bir oldubitti politikası ile güvenliği rikan güçleri sürekli askeri operasyonlar gerçek- nanların çoğu “tam anlamı ile bundan korkuyor. 2021 yılının başında, Biden hemen selefinin artıracağına dair bir gösterge yok. leştiriyor, oysa aynı şey Çin ordusu için geçerli de- Çin’de ise çok sayıda kişi bunun olmasını istiyor adımlarını takip etmeye başladı ancak bu adımlar Tayvan açısından bakıldığında saldırganlığın et- ğil.” (14) Amerikalılar her yerde savaşırken savaş- ve küresel kararlarda bunun dikkate alınmasını ta- ajitasyondan arınmış, insan haklarını savunmaya kili olduğunu söylemek zor. Pekin, 1970 yılında çı hedefleri olmakla suçlanan ise Çinliler. lep ediyor. Birbirine taban tabana zıt olan bu pers- ve tutarlı eylemlere odaklı adımlardı. Çin’i “stra- BM ve gezegendeki ülkelerin tamamına yakını ta- pektiflerin etkileşimi her iki tarafı da bazı davra- tejik rakip”, QUAD’ı ise stratejisinin ana siya- Biden’ın ilk yabancı rafından kabul edilmiş olan “tek Çin” ilkesi çerçe- nışlara yöneltiyor, buna Çin’in tavrının saldırgan si ve askeri kolu olarak tanımladı. Göreve gelme- vesinde, ada ülkeyi kendi eyaletlerinden biri olarak algılanması da dahil”. konuğu Suga oldu sinden iki ay gibi kısa bir süre sonra, bölgedeki li- görüyor. Çinli diplomat, “Ayrılma imkânsız ancak Uzun yıllar devam eden itidale son veren ve ba- Hint-Pasifik bölgesi ABD ve Çin’in ye- derlerle ikili görüşmelerden önce, ABD’nin yeni entegrasyon da aciliyet içermiyor” açıklamasını ya- zı Çinli diplomatların başvurdukları, oldukça sal- ni oyun alanı. Bölgenin sınırları Batı Pasifik’ten başkanı, 12 Mart 2021 tarihinde ittifakın üç hükü- pıyor. Diplomatın görüşünün Çin’in resmi görüşü- dırgan olan “savaşçı kurt diplomasisi” mevcut du- Afrika’nın doğu kıyısına kadar uzanırken Barack met ve devlet lideri ile bir video konferans gerçek- nü yansıttığını söylemek zor. Her halükârda, ada- ruma pek fayda sağlamıyor. Daha da önemlisi, Çin Obama döneminde ABD’yi dışlamış ve Trump leştirdi. Böylesine üst düzeyde yapılan bu ilk gö- nın hava sahası etrafındaki ihlallerin sayısı giderek 1980-2000 yılları arasında başvurduğu sessiz ey- yönetiminde tekrar entegre etmişti. “Hint-Pasifik, rüşme ortak basın bildirisi ile memnuniyetle karşı- artıyor. Pekin’in emri ile kıyının iki tarafındaki ha- lemine son verdi. Çin, her yıl askeri bütçesini ar- ABD’nin mahallesinin bir parçası” yorumunu ya- landı. Her ne kadar bildiri genel ifadelere yer ver- va ve deniz alanlarını ayıran resmi hattı tehlikeli bir tırmakla kalmıyor aynı zamanda donanmasını da pan Rumley, Pekin’in de taklit ettiği düşünülen se de dört lider “özgür, açık, kapsayıcı, sağlıklı ve şekilde zorlayan ve hatta zaman zaman aşan binler- modernize ediyor. Pekin aynı zamanda, Güney Çin bu geleneksel Amerikan doktrinine göre, bu ye- tüm kısıtlamalardan arınmış, demokratik değerleri ce sorti yapıldı. Ve tabii -her ne kadar çok daha az Denizi’nde Paracel adaları ve sivil ve askeri amaçlı ni mahalle diğer arka bahçelerle aynı derecede sa- savunan bir bölge” geliştirmeyi, bir başka deyişle, bahsi geçse de- kendini denizlerin koruyucusu ilan kullanacağı altyapılar inşa etmek üzere yedi kaya- vunulmalı diyor. Rumley, “Çin’in, Çin Denizi gü- bildiride ifade edildiği gibi “özgür ve açık Hint- eden Washington’ın emri ile de sorti gerçekleştiril- lık bölgesini doldurduğu Spratley Takımadası’na neyindeki tavrı bu görüş ile yorumlanabilir. Ne Pasifik” (7) taahhüt ediyordu. di. Araştırmacı Daniel Schaeffer, 2020 yılının ilk yönelik taleplerini yüksek sesle duyurmaktan da de olsa Karayipler’de Çin varlığı ABD tarafın- Bu konferansın hemen ardından Dışişleri ve Sa- üç ayı içinde Amerikan havacılığına ait iki binden çekinmiyor. Geçen şubat ayında kabul edilen ye- dan kabul edilemez” diye devam ediyor ve başka vunma Bakanları, Anthony Blinken ve Lloyd Aus- fazla ve aynı yılın yaz aylarında günde birden faz- ni denizcilik yasası ile Çin, sahil güvenliğin baskı tür uluslararası ilişkiler üzerinde (en sonunda) dü- tin, bölgeyi ziyaret ettiler. Bu ziyarete Güney la operasyon yapıldığını not etmiş. (12) ABD, Pes- yetkilerini de genişletti. Japonya, Vietnam ve Fili- şünmek varken böyle bir büyük güç davranışını Kore’yi de ekleyerek diğer Asya ülkelerinin yanı sı- cadores adalarına, Çin anakarasına 150 km mesafe- pinler ile yaşanan olayların sayısı artış gösterdi... onaylamadığını söylüyor. ra Fransa, İngiltere ya da Almanya’yı da kapsayabi- de mobil radar sistemi kurdu. ABD’yi ilgilendire- Dahası Amerikan Hint-Pasifik bölgesinde yer lecek bir tür “QUAD +” formatını getirmiş oldular. Güvenlik kaygısı nin sadece Tayvan’ın koruma altına alınması oldu- alan ülkeler konu ile ilgili tek bir vizyona sa- Güney Kore Ulusal Kangwon Üniversitesi’nde ğunu söylemek saflık olur... Avrupa’da bulunan Çinli bir diplomat, bölgede hip değiller. Tokyo’daki Çağdaş Asya Çalışma- araştırmacı olan Chung Kuyoun’a göre, “burada “Çin’in tarihi hakları” resmi tezini de hatırlatarak ları Enstititüsü (ICAS) müdürü Robert Dujarric’e söz konusu olan ABD liderliğinde yıldız ittifak sis- ABD’den yeni üs planı “Çin Denizi’nde kayalıklar ile ilgili anlaşmazlıklar göre, Avustralya ABD’nin şerifi (15) pozisyonu- teminin çok taraflı kılınması”. (8) Diğer uzmanlara Çin’in benimsemiş olduğu strateji komşularını var. Bu üzücü bir durum” yorumunu yapıyor ve de- na yeniden gelmiş olsa da Japonya, Canberra’dan göre ise Soğuk Savaş sonrası kurulan ve hâlâ var- endişelendirirken Washington da bundan istifade vam ediyor: “Bizim Çin Denizi’nde dayanak nok- farklı olarak “Amerikan birlikleri ile ortak bir as- lığını sürdüren Kuzey Atlantik Örgütü NATO’ya ediyor. Bunu öncelikle Indopacom’un mevcut yö- talarına kendimizi korumak için ihtiyacımız var, keri komutanlık” olmaksızın “ikinci grubun müt- doğrudan atıfta bulunarak coğrafi bölgesinin geniş- neticisi Amiral Philip Davidson’un orantısız olarak komşularımıza saldırmak için değil. Yakın zaman- tefik ortağı”. Dujarric, “Japonya’nın seçmenlerin- letilmesi ya da Çin diktatörlüğüne karşı bir tür “As- değerlendirdiği askeri imkânları güçlendirmek den kaynaklı çekincelerden dolayı dışarıda silah- ya NATO’sunun” kurulması söz konusu. için yapıyor. 1946 ila 1973 yılları arasında böl- lı operasyon yürütmesi oldukça zor” diyor. Baş- Bu varsayım öyle çok da ihtimal dışı değil. gede bulunan ABD’nin ilk filosunu yeniden in- bakan Yoshihide Suga, akıl hocası Abe Şinzo gi- Amerikan Kongresi Araştırma Dairesi, 23-24 şa etme vakti geldi denebilir. Trump dönemin- bi, Hint-Pasifik’i, düşman Çin’e engel olabilecek Mart 2021 tarihlerinde Brüksel’deki Dışişleri Ba- de Donanma Bakanı Kenneth Braithwaite tara- “bölgede işleri yürüten Japon-Amerikalı çift” ha- kanları Zirvesi öncesinde yayımladığı bir raporda, fından başlatılan proje, amiralin katıldığı Kong- yalini gerçekleştirmek için fırsat olarak görüyor. içine “Çin ve Çin’in Avrupa’da artan yatırımları- re’deki oturumda kabul edilmişti. Yeni Ameri- 17 Nisan 2021’de yayımlanan ortak bildiriye gö- nın yarattığı olası güvenlik zorluklarına yanıt ver- kan üssünün Palaos adalarında olması planlanı- re, iç politikada sıkıntılar yaşayan Başbakan Su- me” gerekliliğini eklediği NATO’nun “temel ön- yor. Bölgede şu anda zaten yüzlerce üs yer alı- ga, yeni ABD Başkanı tarafından kabul edilen ilk celikler” listesini hazırladı. (9) Ekonomi, balistik yor. Japonya’da konuşlandırılmış 55 bin asker, yabancı lider olmanın ve “Tayvan Boğazı geçişi füzelerle aynı zamanda boy göstermeye başladı ve Güney Kore’de 28 bin 500, Hawaii de ise 42 ile ilgili sorunların barışçıl çözümünün” fiili eşyö- her ikisini saran özgürlük bayrağı örgütün destek- bin asker bulunuyor. Guam, Avustralya ve Yeni neticisi olarak atanmasının gururunu yaşıyor. 52 çileri tarafından sallanıyor. Zelanda’yı da unutmamak lazım. yıl boyunca hiçbir Japon lider, 1895-1945 yılları Oysa özgürlük söz konusu olduğunda Hindis- Öte yandan 2020 yılında ABD’nin aske- arasında işgal ettiği ve katı yönetimi altında tuttu- tan Başbakanı’nın kurtarıcı olduğunu söylemek zor. ri harcamaları 778 milyar dolar idi, bu Çin’in ğu adanın adını anmaya cesaret etmemişti. Bu du- Özerkliğini kaldırdığı Keşmir bölgesi askeri yöne- harcamalarının üç katı kadar (252 milyar). rum komşu ülkelerde özellikle de sömürge geç- tim altında, muhalifler hapsediliyor, işkence görüyor Çin’in harcamaları dünyanın en büyük ikinci mişi nedeniyle Tokyo ile hassas bir ilişkisi olan ya da öldürülüyor, başbakanın vatandaşlık yasası askeri bütçesi olsa da Washington’a karşı va- ABD Başkanı Biden’ın Beyaz Saray’daki ilk konuğu Güney Kore’de güven telkin etmiyor. Müslümanlara ayrımcılık yapıyor, göstericilere kar- roluş riski altında iken silahlanma yarışına gi- Japonya Başbakanı Suga oldu. Bu arada, Yeni Delhi ile gerçekleştirilen itti- şı baskıda ise bir azalma yok... Aslında oldukça bili-