Katalog

3 MAYIS 2021 4 WASHINGTON, RUSYA’NIN ETKINLIĞINI KIRMA YÖNÜNDE BRÜKSEL’E BASKI UYGULADI Doğalgaz hatları için kıyasıya mücadele M R ATHIAS EYMOND * Baş tarafı 1. sayfada R usya gaz üretiminde durgunluk yaşarken ve Avrupa üretimini yarı yarıya düşürmüşken, dünyanın en büyük gaz üreticisi olan ABD on beş yıl öncesine nazaran yüzde 88 daha fazla doğalgaz üretiyor. Nedeni ise 2000’li yılların başında yüksek seviyede kirletici ve eski yöntemlere göre alışılmadık bir yöntem olan hidrolik kırma yöntemiyle kaya gazı çıkartma keşfi (4). 2008’den beri bu tekniğin kullanımı “federal hükümetin enerji bağımsızlığına erişme hedefi” ve özellikle “doğalgaz aramaüretim yasal rejimi” doğrultusunda kolaylaştırıldı. ABD’de arazi mülkiyeti toprak altında bulunanları da kapsıyor. (5) Böylece her Amerikan malik, devlet iznine ihtiyaç duymadan arazisinin yeraltını işletebiliyor. ABD, doğalgaz üretiminin çoğunu iç pazarında tüketse bile artan pay önemli bir değere tekabül ediyor. Dünyanın en büyük üç pazarı arasında yer alan Avrupa, ABD için en cazip pazar. Böylece Washington, Rusya’nın Avrupa’daki doğalgaz arzını azaltması için Brüksel’e çeşitli baskılar uyguladı. Temmuz 2017’de Trump, Üç Deniz Girişimi’ne (TSI) yatırım yaptı. 2016’da ilk kez toplanan bu forum, Baltık Denizi, Karadeniz ve Adriyatik Denizi kıyılarında yer alan on iki ülkeyi (6) “enerji, ulaşım ve dijital sektörlerde altyapının geliştirilmesi için işbirliğine teşvik etmek” amacıyla her yıl bir araya getiriyor. (7) ABD hedefini gizlemiyor. Swinoujscie’deki (Polonya) LNG terminalinden Orta Avrupa’nın geri kalanına doğalgaz tedarik ederek Polonya’nın konumunu sağlamlaştırmak ve Almanya’nın karşı görüşlerine rağmen, Avrupa’nın kuzeygüney arzını güçlendirerek doğudan Rus doğalgaz boru hatları ile rekabet etmek istiyor. (8) Kuzey Akım 2 gerilimi ABD, 20052011 arasında henüz Avrupa’ya doğalgaz ihraç etmezken Rusya ile Almanya arasında Kuzey Akım 1 doğalgaz boru hattının inşasına karşı çıkmamıştı. Şimdilerde, Kuzey Akım 2 hattının tamamlanmasını önlemek için her şeyi göze alarak bu hattın inşasını bir takıntı haline getirdi. Ancak bu yeni hat üzerinde doğalgaz savaşını gölgede bırakan başka bir uluslararası skandal var. 2014’ten beri çatışma içinde olduğu komşusu Ukrayna’yı pas geçmek isteyen Rusya, Kuzey Akım’ı sollamakla kalmadı. Vladimir Putin, 8 Ocak 2020’de Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Avrupa’ya güneyden, Türkiye üzerinden tedarik sağlamayı amaçlayan Türk Akımı doğalgaz boru hattının açılışını yaptı. Hat üzerindeki Tesla adlı başka bir bölüm doğalgazı Yunanistan ve Kuzey Makedonya üzerinden halihazırda müşterisi olan Sırbistan, Macaristan, Bulgaristan ve Avusturya’ya tedarik edecek. (9) ‘Sibirya’nın Gücü’ Bu uzantı, Brüksel’in uyguladığı baskı nedeniyle 2014 yılında Moskova tarafından rafa kaldırılan benzer bir rotaya sahip eski bir Rus projesi olan Güney Akım’ı yeniden gündeme taşıyor. (10) Avrupa pazarındaki engeller ve Batı’nın Rus boru hatlarına artan düşmanlığı ile karşı karşıya kalan Moskova, LNG ihracat kapasitesini geliştiriyor ve Doğu’ya yöneliyor. Aralık 2019’da açılışı yapılan “Sibirya’nın Gücü” doğalgaz boru hattı Çin’e otuz yıl boyunca her sene 38 milyar metreküp sağlayacak. ABD, Polonya’dan daha güçlü bir müttefike güvenebileceğini biliyor: Brüksel’in liberal dogmatizmi. Sektörün rekabete açılmasıyla birlikte, gaz boru hatları artık bağımsız şirketler tarafından yönetiliyor, böylece özel şirketlerin kendi doğalgazlarına öncelik vermelerinin önüne geçiliyor. Bu durumda doğalgaz üreten, dağıtımını sağlayan ve boruhatlarını yöneten Rus şirketi Gazprom, kendisini Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanan ve Washington tarafından desteklenen yeni kuralların tuzağına düşmüş buluyor. Amerikan doğalgazı hakkında Juncker ve Trump arasında imzalanan anlaşmadan birkaç ay sonra Avrupa Parlamentosu, 17 Nisan 2019’da üçüncü enerji iklim paketinde yer alan ve 2009’da yürürlüğe giren doğalgaz yönetmeliğini bir kalemde revize ederek yeni yönetmeliği alelacele onayladı. Fransız Enerji Düzenleme Komisyonu, onaylanan bu revizyonu şu sözlerle destekledi: “AB’nin enerji alanındaki doğalgaz ağına üçüncü tarafların erişimi, fiyatlandırma kuralları, mülkiyet yapılarının ayrılması, şeffaflık gibi temel ilkelerinin dış ülkelerden ve AB sınırına kadar tüm gaz hatlarına genişletilmesi amaçlanmaktadır.” Danışman Philippe SébilleLopez’in belirttiği gibi “Bu revizyon, LNG’yi bürokratik ve düzenleyici AB kuralları kapsamından çıkararak LNG’nin ABD’den veya başka bir ülkeden ithal edilmesine yönelik projeleri açıkça destekliyor”. (12) ABD, Rus ve Norveçli rakiplerine göre hacim ABD hedefini gizlemiyor: Swinoujscie’deki (Polonya) LNG terminalinden Orta Avrupa’nın geri kalanına doğalgaz tedarik ederek Polonya’nın konumunu sağlamlaştırmak ve Almanya’nın karşı görüşlerine rağmen, Avrupa’nın kuzeygüney arzını güçlendirerek doğudan Rus doğalgaz boru hatları ile rekabet etmek istiyor... ABD, 20052011 arasında henüz Avrupa’ya doğalgaz ihraç etmezken Rusya ile Almanya arasında Kuzey Akım 1 doğalgaz boru hattının inşasına karşı çıkmamıştı. Şimdilerde, Kuzey Akım 2 hattının tamamlanmasını önlemek için her şeyi göze alarak bu hattın inşasını bir takıntı haline getirdi... 2014’ten beri çatışma içinde olduğu komşusu Ukrayna’yı pas geçmek isteyen Rusya, Kuzey Akım’ı sollamakla kalmadı. Putin, 8 Ocak 2020’de Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Avrupa’ya güneyden, Türkiye üzerinden tedarik sağlamayı amaçlayan Türk Akımı doğalgaz boru hattının açılışını yaptı. Hat üzerindeki Tesla adlı başka bir bölüm, doğalgazı Yunanistan ve Kuzey Makedonya üzerinden halihazırda müşterisi olan Sırbistan, Macaristan, Bulgaristan ve Avusturya’ya tedarik edecek. Yenilenebilir enerjiler tek çare gibi görünse de unutmamak gerekir ki bu enerjilerin geliştirilmesi, sadece birkaç ülkede bulunan madenlerin (kobalt, lityum, çinko, nikel, alüminyum) kirletici teknikler aracılığıyla çıkarılması ve beraberinde yeni bir bağımlılık getireceği anlamına geliyor. olarak karşılık veremese bile, Avrupa Komisyonu tarafından belirlenen yeni kurallardan yararlanacak. Komisyona göre “Transatlantik işbirliğinin devam etmesi için Amerikan doğalgaz ihracatı hızlandırılmalı ve LNG lisansları verilmesinin önündeki gereksiz engeller kaldırılmalı”. Danışman Philippe SébilleLopez’e göre asıl amaç “Piyasa operatörleri ile düzenli istişareler ve tanıtım faaliyetleriyle ABD’yi Avrupa’da ana doğalgaz tedarikçisi yapmak”. (13) Orta Avrupa ülkeleri tarafından açıkça sergilenen ve Brüksel tarafından desteklenen bu hedef, yine de bazı engellere takılabilir. Bir yandan, Rusya bu hedefin gerçekleşmesini izlemekle kalmayıp elbette tepki verecektir. Amerikan LNG’si Rus gazından daha ucuza alınıyorsa (eşit enerji performansı için yüzde 22 fiyat farkıyla) da art arda gerçekleşen sıvılaştırma, nakliye ve yeniden gazlaştırma süreçleri sonunda daha az rekabetçi hale geliyor. Dolayısıyla Gazprom mevcut baskın konumunu güçlendirmek için fiyat belirlemede daha fazla alana sahip. Gazprom, “bazı bağlayıcı hükümlerden feragat ederek Avrupalı ?m? üşterilerine petrol fiyatına endeksli sözleşmeli fiyatlara ilişkin indirimler uygulayabilir”. (14) Öte yandan AB’nin gaz ithalatının kaynaklarını çeşitlendirme isteği üye ülkelerin doğalgaz kullanmaya devam edeceklerini doğruluyor. Ancak AB, 2030’a kadar sera gazı emisyonlarını yüzde 20 azaltmayı ve 2050’ye kadar karbon nötrlüğünü sağlamayı hedefliyor. Bu hedeflere ulaşmak için hidrolik veya nükleer enerjiler başta olmak üzere yenilenebilir enerjilere geçiş yapılması gerekiyor. Ancak 2011’de Japonya’da, Fukuşima’da meydana gelen kazadan bu yana nükleer enerji popülerliğini kaybetti. Ekolojik denklem... Yenilenebilir enerjiler tek çare gibi görünse de unutmamak gerekir ki bu enerjilerin geliştirilmesi, sadece birkaç ülkede (Bolivya, Brezilya, Şili, Çin, Kongo) bulunan madenlerin (kobalt, lityum, çinko, nikel, alüminyum) kirletici teknikler aracılığıyla çıkarılması ve beraberinde yeni bir bağımlılık getireceği anlamına geliyor. (15) Dolayısıyla ekonominin büyük bir kısmı nihayetinde elektriğe dayanmalı. Bu da rüzgâr enerji santrallerinin, elektrik santrallerinin, yüksek gerilim hatlarının, elektrik transformatörlerin, kondansatörlerin, dağıtım anahtarlarının ve devre kesicilerin çoğalmasına işaret ediyor. Fakat şu an, ana elektrik yalıtkanı olarak kullanılan kükürt hekzaflorür (SF6), karbondioksitten 22.800 kat daha güçlü bir sera etkisi yaratıyor. 2030’a kadar kükürt hekzaflorürün kullanımının yüzde 75 artması bekleniyor. (16) Yenilenebilir kaynakların çoğalması ve en çok sera gazı yayan enerji kaynaklarının azaltılması en mantıklı çözüm gibi görünse de ekolojik denklem enerji talebinin üzerine yoğunlaşmadan çözülemeyecek. Bunun için enerji kullanımını bilinçli bir şekilde azaltarak tedarik zincirlerini radikal bir şekilde değiştirmek, üretimi yeniden düzenleyerek nakliye faaliyetlerini büyük ölçüde düşürmek gerekiyor. (*) Ekonomist Çeviri: Elvan Akansu Kara (1) “Juncker’in Beyaz Saray ziyaretinden sonra ABABD ortak açıklaması”, Avrupa Komisyonu, Brüksel, 25 Temmuz 2018. (2) “Avrupa Enerjisi rekabet ve bağımlılık arasında”, Le Monde diplomatique, Aralık 2008. (3) Mathilde Godard, “LNG: Yarının fosil yakıtı mı?” Forbes, 23 Haziran 2020, www.forbes.fr (4) Maxime Robin, “Kuzey Dakota’da inekler kuyruklarını kaybediyor”, Le Monde diplomatique, Ağustos 2013. (5) JeanPierre Hansen ve Jacques Percebois, Enerji, Ekonomi ve Politikalar, 3. baskı, De Boeck, Paris, 2019. (6) Avusturya, Bulgaristan, Hırvatistan, Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Polonya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Slovenya ve Romanya. (7) www.3seas.eu (8) Reuters, 4 Temmuz 2017. (9) “ErdoğanPutin görüşmesi: Yeni doğalgaz boruhattı, Libya ve Suriye masada”, Le Figaro (AFP ile), Paris, 8 Ocak 2020. (10) JeanMichel Bezat, “Güney Akım doğalgaz boruhattı: Rusya neden havlu atmaya karar verdi?”, Le Monde, 2 Aralık 2014. (11) “Gaz ve elektrik. Avrupa yasal çerçeve”, Enerji Düzenleme Komisyonu, 29 Nisan 2020, www.cre.fr (12) Philippe SébilleLopez, “Avrupa’da doğalgaz: Hangi enerji ve jeopolitik zorluklar söz konusu? Birinci bölüm”, Diploweb, 25 Ekim 2020, www.diploweb.com (13) Philippe SébilleLopez tarafından alıntılanan “Avrupa’da doğalgaz”. (14) Philippe A. Charlez, “Amerikan sıvılaştırılmış doğalgazı nihayetinde Rus gaz piyasalarıyla rekabet edecek mi?”, La Revue de l’énergie, No. 633, Paris, EylülEkim 2016. (15) Lorène Lavocat, “Madenler: yeşil enerjilerin çok karanlık resmi”, Reporterre, 29 Ekim 2020, https://reporterre.net (16) Hubert Mary, “Elektrik endüstrisinde kullanılan ve en fazla güçlü sera etkisi olan kükürt heksaflorüre hangi alternatifler var?”, L’Usine nouvelle, Antony, 25 Temmuz 2020