Katalog

22 Çiğdem ERMAN TUSAM Çalışma Hayatı ve Türkiye Araştırmaları Masası elişmekte olan ülke veya gelişmiş ülke olsun, hiç fark etmez; çocuk işçiliği tüm dünya ülkelerinin engelleyemediği ortak sorunu. ILO Bildirgesinin İzlenmesi Çerçevesindeki 2006 Küresel Raporu’na göre, 2004 yılında dünyada 517 yaş grubunda 218 milyon çocuk işçi mevcut olup, bunun 126 milyonu tehlikeli işlerde; 514 yaş grubunda ise 166 milyon çocuk işçiden 74 milyonu tehlikeli işlerde çalışmaktadır. Bu korkunç rakamlar göstermektedir ki, her türlü yasağa, geliştirilen uluslararası projelere rağmen çocuklar, hala tüm dünyada çalışma hayatındaki sömürünün önemli bir parçası durumundalar. Çocukları çalışmaya iten nedenlerin başında yoksulluk gelmektedir. Yoksulluk, en genel ifadeyle, asgari yaşam standardının gerektirdiği gıda, giyecek, barınma gibi temel gereksinimlerin karşılanabilmesi için yeterli miktarda gelirin elde edilememesi olarak tanımlanabilir. Yoksul ailelerde çocuk, eve gelir getiren hatta evin geçimini üstlenen kişidir. Büyük kentlere yönelik göç de çocukların, özellikle sokakta çalışmalarına neden olmaktadır. Bundan başka ailelerin bilinçsizliği, eğitimsizliği çocukları sokakta çalışmaya yönlendirdiği gibi, eğitime devamı da azaltmaktadır. Önlemlerin işlemediği küresel sorun… C S TRATEJİ uygulanacak ulusal stratejiler, yasal düzenlemeler ve sosyoekonomik önlemler olarak iki ana başlık altında incelenebilir. 1982 Anayasası küçüklerin korunması gerektiğini düzenleyerek, bu hususta çocuk işçileri de kapsayacak biçimde yasal düzenlemenin zeminini oluşturmuştur. İş Kanunu, 15 yaşından küçük çocukların çalışmasını yasaklamış, bedensel, zihinsel ve ahlaki gelişmelerine ve eğitimlerine engel olmayacak hafif işlerde 13 olan çalışma yaşını, 8 yıllık temel eğitime geçilmesiyle birlikte 14 olarak değiştirmiştir. 1995’te BM Çocuk Haklarına Dair Sözleşme kabul edilmiş, 2001 yılında Çocuk Haklarının Kullanılmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi onaylanmış, iç hukukta bunlara uygun olarak düzenlemeler yapılmış, Çocuk Koruma Kanunu çıkarılmıştır. Ayrıca Türkiye Kötü Şartlardaki Çocuk İşçiliğinin Yasaklanması ve Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Acil Önlemler ILO Sözleşmesi’ni onaylayarak, bu sözleşme çerçevesinde tüm dünyada uygulanan Çocuk İşçiliğinin Sona Erdirilmesi Uluslararası Programı’nı (IPEC) uygulamaya koymuş olup, programı başarıyla devam ettirmektedir. Görüldüğü gibi yasal düzenleme çalışan çocuklarla ilgili olarak eksiklik içermemektedir. Çocuk işçilikle mücadelede oluşturulacak ulusal stratejinin ikinci grubunu oluşturan sosyoekonomik önlemlerin başında yoksulluğun önlenmesi, en aza indirgenmesi gelmektedir. Yoksulluğu yaratan başlıca etken ise gelir dağılımındaki adaletsizliktir. Yoksul ailelerin ekonomik açıdan güçlendirilmesi, çocuğun evi geçindirme sorumluluğundan kurtarılarak, okula devamını sağlayacaktır. Bu konuda zorunlu temel eğitimin 8 yıla çıkarılması çocuk işçiliğini tamamen ortadan kaldırmamakla beraber yüzde 50 oranında azaltmıştır. Bu nedenle çocukların tamamını eğitim sistemine dâhil edecek eğitim stratejilerine yer vermek gerekir. Zorunlu eğitim 12 yıla çıkarılmalı, yoksul aile çocukları için yatılı bölge okulları açılmalıdır. Devlet parasız yatılı okulları ihtiyacı karşılayacak düzeyde değildir. Bu konuda özel sektörün de parasız yatılı okul projelerine doğrudan katılarak yardımda bulunması sağlanmalıdır. G Kapitalizm çocukları sömürüyor Kapitalizmin, ‘düşük maliyetyüksek kar’ hedefi sınır tanımıyor. Parlak vitrinleri süsleyen pahalı ürünlerin bir kısmı çocuk işçilerin ucuz emeğiyle üretiliyor. Hindistan, Pakistan, Çin çocuk işçiliğinin yoğun olduğu ülkeler. Bu konuda öncü olan AB bile çocuk işçiliğini önleyemiyor. kadar ucuza ve sosyal haklardan mahrum bırakarak üstelik de çocukları çalıştırmalarına en başta yasaları izin vermez. Bu durumdan hem ABD hem de Hindistan ekonomisi kârlı çıkmaktadır. Ezilen, yine hakkını arayamayacak kadar küçük ve savunmasız olan çocuklardır. Çocuk sömürüsünün yaşandığı bir başka yer de Pakistan’ın Sialkot kenti. Dünyada piyasaya sürülen, FİFA kurallarına göre dikilmiş futbol toplarının yüzde 80’i bu şehirde üretiliyor. Topların dikimini yaşları çoğunlukla 1112’yi geçmeyen küçük çocuklar yapmaktadır. Emeğin karşılığı ise boğaz tokluğunu bile karşılayamayacak kadar az. Son yıllarda Çin'de son derece kötü şartlarda, sosyal haklardan mahrum bırakılarak çalıştırılan çocuk işçi sömürüsü patlak verdi. FairPlay adlı grubun düzenlediği raporda 2008’de Çin’de düzenlenecek Olimpiyatlarda satılmak üzere hazırlanan ve oldukça yüksek gelir getirmesi beklenen hediyelik eşya yapımında Guangdong bölgesinde bir fabrikada 12 yaşında çocukların okul tatillerinde işçi olarak çalıştırıldıklarına dikkat çekiliyor. ÇOCUK SÖMÜRÜSÜ Çocuk işçiliği kavramı sanayi devrimi ile birlikte ortaya çıkmış olmasına rağmen, aslında çocukların çalıştırılmaya başlanması sanayi devriminden de öncedir. Bu dönemde çocuklar sıklıkla tarlalarda uzun sürelerle çalıştırılmaktaydı. Günümüzde ucuz işgücü olan çocuk emeğinin her ne kadar az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde yaygın olduğu düşünülse de küreselleşme kıskacında gelişmiş ülkeler ucuz işgücü olan çocuk emeğinden vazgeçemiyorlar. Bu sömürü aslında uluslararası alanda haksız rekabeti de beraberinde getiriyor. İhracatçı firma ucuz çocuk emeği sayesinde maliyeti azalttığından malını ucuza satıp uluslararası piyasada kendine pazar yaratmış oluyor. Bunu yapan her firma veya ülke dolaylı yoldan da olsa diğer firma veya ülkeleri çocuk işgücüne yönlendirmiş oluyor. AB ülkelerinde istatistiki veriler olmamasına rağmen çocuk işçi sayısının yüz binleri aştığı söylenmektedir. Oysaki tüm AB üyesi ülkeleri bağlayan, Türkiye’nin de onayladığı ‘Çocuk Haklarının Kullanılmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi’ AB tarafından hazırlanmıştır. Buna rağmen AB LUSAL STRATEJİ ülkelerinde çocuk işçi çalıştırılmasına göz yumulmuş, çocuk emeğini önleyecek ciddi çalışmalar Türkiye’de çocuk işçiliği ile mücadelede yapılmamıştır. ILO uzmanları da AB’nin, bu konuda istatistiki veri tabanları oluşturmasını, Çocuk sömürüsü önlenemiyor... dünyada çocuk işçiliğinin özellikle de tehlikeli çocuk işçiliğinin önlenmesinde proaktif rol oynaması gerektiğini belirtmektedir.(1) ABD’de durum biraz daha iyi gözükse de bu konuda tam anlamıyla istikrar sağlanabilmiş değildir. Nitekim İngiltere’de yayımlanan "The Observer’’ gazetesi ABD’nin ünlü bir markasının Hindistan’daki fabrikalarının birinde 10 yaşındaki çocukların çok kötü şartlarda çalıştırdığını ortaya çıkarmıştı. Çocukların bu fabrikada saatlerce ücretsiz çalıştığı bildirildi. Zira Hindistan ekonomisi, yüzde 20 oranında çocuk sömürüsüyle işliyor. Ülkede 14 yaşın altında çalışan çocuk sayısı 55 milyonu buluyor. Yoksulluk onları ülkelerine gelen ABD firmalarının fabrikalarında çalışmaya mahkum ediyor. Aynı fabrikayı ülkelerinde kursalar, bu SÖMÜRÜNÜN SONLANDIRILMASI Çocuk işçiliği tüm dünyada sanayi devriminden bu yana hızla yayılmış ve dünya devletlerinin ciddi bir sorunu haline gelmiştir. Bir sorun olarak görülse de maliyetleri düşürerek, uluslararası alanda rekabet gücünü artırdığı için ciddi anlamda mücadele konusu da olmamıştır. Sanayileşme, ardından getirdiği kapitalizm ile birlikte bir yandan fabrikalar kurup yaşam kalitesini yükselterek toplumsal refahı sağlarken, diğer yandan da tüm dünyada kendi amacına (düşük maliyet, yüksek kâr) hizmet edebilecek yoksul ve muhtaç bir kesim yaratarak belli kesimin eriştiği hayat standardını korumak amacındadır. Son yıllarda ILO’nun Türkiye dâhil 75 ülkede uygulamaya koyduğu Çocuk İşçiliğinin Ortadan Kaldırılması Programı, çocuk işçiliğinin azaltılmasında önemli rol oynamaktadır. Yine de sorunu çözmede yeterli değildir. Asıl çözüm yoksulluğun önlenmesidir. Bu sağlandığında aileler çocuklarının küçük yaşta sömürülerek çalışmasını değil, eğitimlerine devam edip meslek sahibi olduktan sonra çalışmalarını tercih edeceklerdir. Bu durumda çocuklar, sanayileşmede kapitalizme hizmet ederek sömürü aracı olmaktan kurtulacaktır. Dipnot: 1 Peter Hurst ‘Tehlikeli Çocuk İşçiliği’, tr.osha.europa.eu U