Katalog

Blllşim dünyasımn efsanevi kişisi ALAN TURİNG'İN GİZEMİ Q f \ A yılının 7 haziranında 42 ya7%J*+ şındakı bir adam öimeye karar verlr. Bir elma alır. içine slyanür enjekte eder ve yer. Boylece yapay zekinın ve evrensel programlanablhr bılgisayarın temellerini atan yüzyılımızın en parlak zekAlanndan btrı kaybolur. Alan Turlng, uzun süre bîr ujız ofarak kaldı. 30 yıf boyunca İkıncı Dunya Savaşı'nda oynadıQı rolun saklı tuiulmast ve olağanustü kısillğı nedeniyle konformisi oimavan. peşin yargıTarın huküm sürdüfiü Ingıttere'de. eşcınael olan Turıng, resmı özgeçmışlenyle uyuşmayan bir görunüm sunuyor Andrew Hodges'un "Alan Turtng ya 4a Zfcfcâ BJhnecesT adlı yapıtı, bılışımin doğuşuna kesın bir katkısı olan bu dahı matematikçının değisik yunlerını anlatıyor. uzetleyelım: 1922 de lyiliksever bır kişi. 10 yaşındaki Alan Turing'e bilimsel macerasının çtfcış noklaaını baslatan "Mer Çocuuun Bllmesl Gereken Ooftanın Harlkalan>Tadlı kıiabı verir. Bllim ıçin dinsel ınancın dolu oldufiu dönemde bu kiiap ağa sulandınr Alan. burada "Vücut, gerçekte Ur maklnedlr. Karmaaık bir makJne, Inaanın ürettfğl maklnelenn Wn kez karmaşık, fakai ylne de bir maklne" lumcelerinı okur. Bu duşünce Turlng 'ı füm yaaamı boyunca meşgul eder Nedlr zekâ? Dueunce, mekanlk hale geleblllr ml? NaM I doftar? Bu tur sorular mesleki yaaamını, programlanan evrensel hesap makine&i bukışundan bori yânhmdirır Nereye kadar? Öümünden önce çaltştığı blyotojm yapi oluşumu kuramına kadar Alan Maihtison Turıng, 23 Haziran 1912'de Londradan pek uzakta olmayan Paddıngion'tfa dogdu Yaşamının ılk yılları sönüktur ve Güney İngiltero'nın Mlerinde kaybolur. SUflırv mış ikı aıle arasında dofaarnıs. sevgıden yokaun yıllar Annebaba somürge memuru olarak Hındıstan'da çahşırtar ve arasıra Avrupa'ya geltrler Marakh, ama düşçü. bulueu ama kapalı olan Alan Turlng, 13 yaaında Sherborne'da ozel koleıe yatılı olarak gırer YaJnız ve karısiıncıdır. ama pek baaarılı olmaz. Nedenı ofiıiıme olan ilgl ekaıkliglnden değll, kendİBine uygun galmeyen pedagoıik nalemdff. Ama. Turıng kendı kendine. ödünç kiiaplarfla ya da kendisine aunulan kıiaplarla çok şey Ağrenır Saf matematlk onu çekar. Bu atanı ihmal edenve "yararh" bilimlere ayrıcalık veren (flzik, kımya, doftal bıhrnler) bir efih tim 5islemınde yine konlormisl olmayan bir harekei Genç çocuğun bu da<|an yaşamına pek az olay kanşır Yalnız dığerlerlnden biraz luhafiır Sadece tapacak dereceye ulaşan bir dosiu. arkadaşı olur. Ztfcftunın baOımsızlıÛını takdır eden bırkaç öflretmenı sayesinde. Alan Turıng eğıtımine devam eder. ig yaşında Cambridge'ie Klng'e College'e gırer. Burada matematik tuikusu •ngel lanımaksızın gelı^ir. Sa! matematlk ılgisinı çekmeye devam ederken. bunun gerçek dünyayla ilişkılerlni göreceUk ya da kuvanium mekanlgl gıbi devrımci bukışlar aracılıöıyla araşiırır. 1935'ten rtıbaren manlık1la ifgllenir Yaşına göre büyuk bir 19e giriçir; Hlkbert'ın önerılehni cürütmek. 1020 yıllarında. Alman matematıkçısı Davld Hllbert, bılım&el dünyaya meydan okur: Maiefnatıflın "karar verttebılmeliHfiini" kanıllamak. Yanı maiematiuin dauiçik dallannı (sayılar kuramı. mantrk vb) "guvenilir" (çelışkibrden yoksun) ve "bıiiüncuT (her gerçek savm. sıstemın kendı ıçınde kanıtianabfelmesı) bir elstemde bırte^iifmek Hllbert bdyle bir şeyın olabıleoeğine inanı 1 Bugünkü bilgisayarlann temel özelliklerini bildirdi, "Afan Turıng makinesini", kâğıt üzerine çizdi Yapay zekântn bahası sayılan Turing'in duhiliği uzun sure ortayo çıkmadı. Eşcinselliği yüzünden yargılandı, hormon tedavhine dayanamadi ve sıyonur/e intihar ettL yordu Ama I93i'de Avusluryalı mantıkçı Kurt Oödel. "Eksiklik Teoremf' ile bu yaph nın an önemll taşını yıkar Hıçbır iiksiyomatık slstemın aynı anda çelışkı çıkarmaksızın sayılar kuramının tum garçeklerlnl yaratamayacağını kanıtlar Bu aoruya Alan Turlng i936 ( da yayımladtğı bir maater belgesınde olumsuz yanıi getirir. Hılbert'ln önerileri üzerinde çalışan ve onlan çuruten tek kkşı deOHdir artık Tanıtlaması tumüyle yenı bir kavrama dayanır Tunng, karar verfiebilîr ya da verılmeyebılır öneriler arasında aeçlmln mekanlkleşUrilmaal düşOnceslnl harfı haıfıne alır. Turing maklnesi # Bu da onu kuramsai şokılde bir Insanın yapabıleceQı hBthang* bir hesabı yapabilen bir maklnenln tasanmma gdtürur Eblışim tarıhının "Turlng maklnesi" dıye bHdıği bu evransel hesaplayıa çok çaşırtıcı bir basttliğe sahıpcır ve gelecektekl büglsayarlann tsmel özelllktorini onceden bıldirJr. Makıne Oç dfteden oluşur, Mdkınemn bırçokfcuramsaldurumunu tanımiamayı aayayan denerim btrirrH. eşıt buyüklükfe bölümlere ayrılmıy. lanımsız uzunlukta kâgıt bandı. deneilm binminın yönlondırdıft. her bulumdeki karakierlerl okuyan, yazan ve sılen ve şeht üzerinde hareket eden bir harekeilı koi Okunan ya da yazılan karakterler sistemln atts deftarcıfttnı olu^lurur ve en baslt btçımınde ıb sozcukten oluçur O ve 1. Turıng makineai su ilkeden harakel edor Her hesaba denk duşen bir algontma vartfır wt bu basrt ıçlemler duisınebottnebiHr Bu zinorleme harekai bir karar taUosuyla programlanaMlir, yanı ıkı gırtşü bir tablo. Belirli bir anda makinenın durumuna g&re ve bulmede okunan karaktere gOre gerçekleştırilecek komuuı verır. BAylece içsel 7durumlu ve ıkı stecüklü bir Turıng makinestyle, 21 komullu bir takım lammlamak olanaOı vardır (BtAmoda bw 1 varsa 7.0 'sılır' ıcın 7. bölme bofsa 7) Bir komui bırçok basıi eylam ıçerebıllr: 1 ynz mak. 9u yönde şu kadar bölme llerlemek. denetim bınmını fu duruma gelırmek luründe Karar labtosu gerçek bir programdır. Hareketfı kol, hsr bolmede yazılan karakferı okudukça. program sekansiyel şekllde komut komui gerçekleşır. Alan Turlng maklneslnln hlçMr zaman bk Arnetlnl yapmadı. Amacı bu de0lldl Bir kâflıl ve katecn yeteriiydı. tabıı daha yavaşça. Alan Tunngin bu başansı ün aagramaaa da 1936 yıhnda ABD'tfe Princelon ÛrnvarsHssi'ntn kapılarını açar Burada ünlu bırçok matamailkçı vardır Elnaleln, Covrani. Poet, Von Meumann, Alonao. Church, Ottdal. Genç bir araştırmacı ıçın düşsel olan bir çevreye karstn. Turıng tam anlamıyla gellşemaz. Eşdnsel oMıığundan sapmaları kovalayan bir toplumla anlaşmak zorundadır. Korriormıst dmachğından ve bağımsız olduOundan, kendine uygun olmayan unıversitenin aQır makanızmalarıyla anlaşmak zorundadır Blrden çok yüksek duzayde temal araştırma çalifmalanna kendını verir. Fakat gerçek dünya yıne onu rahat bırakmaz. Ogretıci olduOu Cambrldge'e dundüflıinde. inglllz gUII servUsrt onu 1038'de buluriar Satehlıkeleri belırgmieşmekledir ve Almanla nn radyo lletılannde kullandıklan fifreleme yöntemlsrlnden IngiHzler korkmaktadır Bu şıfrolome mekanlk bir kodlama aygm olan Enlgma'dır Turlng, ayn glzll frfre çözme merkcriMirı yaralılmasına davat sdilır Bu da Blr* yakınında Radyo Oparaiorltıri Efliiim M>, 1 ..«.1 .<Jı allında 1939'da kurulur Turıng, oomba denıten Ilk şlfre tV • '^ünu yapar. gelecok kuşatyn hasaplay:: • .. •>. İanlar ve Ameıikanlngılız çali|malaııııııı •:.:!^ 'umünü saOlar Bletchley ParkgUerek büyür: W savas »onunda 10 000 kışı çah$ma* tematikçltor. dHMNmcller, «Ifre çözi. t" rada Alman dllbılımcıtorle. satıarıç vo 1 şampiyonlarıylabirlktedirier TabliAlan Kunry In makinelerın zekâsı üzennıfekı dOşüncelorim de besler. Aynı anda şHra çozme tvz yanşına duner. Almanlar kodlama sıslemlorinı sürekll geHstlrdikço, Ingilizler de daha güçlü ve daha hızlı hesapteyıcılar yapmak zorunda kalırlar. Bu dflnemde tasarlanan çoQu aorunlar savas sonunda. Amerıkan bılgîsayarlarından çoğu alanda ilerı olan Ingllız bllgısayarlarının ortaya çıkmasını satyar Hahsı/otarakdaAmerikantann önce yaptıMarı söylenir Savaa sırasında eikınliklerı uzanndeki gız to njnlutufiu Alan Turing'ın sonrakı meslekı ve ö/nt yaşamını etkıler. Ö/ol y;işamını eikiler. çünkü askeri gizlore sahlp oJdufiundan, her hareketl polls ve glzll servte tarafmdan ıztonir Mesleki yaşamını etkiler. çunku buyük projesıne goreklı sermayeyl bıılmak ıgin bu ulaQanustu deneylmlnden yarartanamaz; projesi ACE'nin (Automalte Computfng Englne) yapımıdır Birçok yonüyle. ACE o dönemdekı projelerırı en modem bHgtaayandır ve zamanma göre çok ileridedır. IngılızUlusalFızıkLaboratuvanmnsıpansiyle ACE'ye başlanır. ama teknlk, polHîk. ekonomlk nedanlorle proje aksar Cesareiı kırılan Turlng. 1947'de projeyi terfc edm ve gozden duamedönemıbaalar Çünkutuhafdavramşlarıylaçokklşlyıaınıriendtrmışlır Ve yapay zekA alanına el atar. Düşuncetorlnl 1950 yrfında yayımladı^ bir makalede dila getinr ve yapay zekAnın araştifm» dalı olarak temelıni alar Bu yazıda Alan Turing, takJH oyununu açıktar. Yanı hangı andan riıberen bir makınenln akıllı okduğunu belirlemek ıçın bıt yöntem. Baaıt olarak, lanımlanmış bir proiokol aracılıfiıyla, ikı ınsanı ve bir makıneyı lelesknpiörle konuşturmak söz konusudur Kışılerden bın. sorgucu. makınenln kım oldu&unu belırlomefc zorundadır. Eğnr makıno onu kandmraa. makınaye akıllı dîyebılırız. Sadscetesiin dP riiealnde, Turlng'm yazısının yararı kendi önen ve onların çürıjirnelerine getlrdf0i duşuncelerdir Ama Alan Turıng, ıjuJurı,»k dogan bllışım tuj * lulugundan dışlarur. Ve yenı bir alan ılgısını çe*.meye başlar; bryolo)Jk yapı ohışumu, yanl ya* «ayan vucullann kendl buyOmelerinl nasıl örguHedlMerlnln araaiınlmaaı. Neden denizyıMızlarının bea kolu vardır? Nadan koi bacak yerinde buyumez?. Inoan hücralerinln basıt bölümrerînde amacı, dOaünceyi kovalamak tutkusu Fakal yıne gorçek dunya cmu yukalar. 1952<de IngMare'de sfdnselHtl ytaiınden punton (açırı llkeci) mahkemeierın önurte çıkar. 8uç ve haslalık olarak gorülsn cinselliOı bîr seçım yapmasına zorlar Haptehane ya da hocmonlu Iflneler yohıyla Isdavl. tkıncfryh seçer Bu da 40 yasındaki bir adamın vucudunoa ve düfünceslnde korkunç yaralar bırakır. Hesaplanmayacak sayıda sayı yazan ve okuyan Tımng maklnesi durur, kesın olarak durur. anıden ve beklenms dik aekıkSe. Intthar. karar verılomeven bir one ridir. I , Takllt oyunu