Katalog

12 ADALET CUMHURİYET DERGİ Sansaryan Han'dan geçenler... 1951'debaşlayan soruşturma 1953'e dek sürdü. 400 kişi Birinci Şube'nin tezgâhından geçti. Hakkında dava açılan 167 sanık dava sırasında 184'e çıktı. Mahkemenin kararı Askeri Mahkeme'de 1955 yılında onaylandı. r^|^^^'W|BBfc|»2j!î*" ŞefikHüsnü,ReşatFuat,ZekiBaştımar, Ahmet Fırıncı (Dede Ahmet), Mihri Belli gibi adları çokgeçen ve tanınan, birçok yazıya konu olan kimselerin yanı sıra 1951 Tevkifatı'nda Ulvi Uraz, Ruhi Su, Ahmet Arif, Arif Damar (Barikat), Şükran Kıırdakııl, Vedat Türkali(asıl adı Abdülkadir Demirkan; daha sonra soyadını "Pirhasan" ohmıkdeğiştirdi),Muzaffer Arabulgibisanatçılar, günümüzdekültür ve sanat yaşamımızın öncmli kişileri olarak kitaplarda, antolojilerde, ansiklopedilerdeyerlerini aldılar. Ama adları hiç geçmeyen daha başkaları da vardı. Bunlardan biri Ankara Devlet Konservatııvan'nın en yetenekli keman öğrencisiTurhan Tuna'ydı. Yıllarcahapisyattıktan sonra öğrenimine devam edememiş, sanat yaşamına daha önce hiç tasavvur etmediği bir biçimde değişik bir ortamda, gece kulüplerinde devam etmişti. kazanan, sıcak ve duygulu sesiyle bizlere devrimci şarkıların ve marşların çoğunu öğretmiş olan Kadri Buldu; tanıdığınız her birinin insana bir başka zenginlik ve kültür kazandırdığı Ortaköylü tütün işçileri; hapsegirincekarısının "önemli" kişilerinuyarıları ve tavsiyeleriyle o zamanki yasaya uygun olarak kendisini bir celsede boşadığı, Harbiye Askeri Ceza ve Tutııkevi'nin son derece kıt koşullarında kızı Bar ış'a dökiintü kontrplak,tahta vb parçalarından o zamana kadar gördiiğüm en güzel pedallı kırmızı otomobili yapan 1917 Üsküp doğumlu Mustafa Arhavi ve daha niceleri... Bııgün bu arkadaşların çoğu hayatta değil. Sabık emekçiler, aydınlar, öğrenciler, " 1951 Tevkifatı"nın ardından, sabıkah ve "müseccer'komünistolmanınbirhaftaya kalmadan l.Şube'nin ııyarisıyla işten atılmaya neden olduğu o zor dönemde seyyar satıcıhk, tenekecilik, işportacıhk, manav M. HALİM SPATAR oğıık Savaş'ın en kızgın günleri. Birleşmiş Milletler'de ABD'nin baskısıyla Kore Savaşı kararı alınıyor.Sovyetler Birltği delegesi o oturumanedendirbilinmez,rastlantısonucu katılmıyor; veto hakkını kullanamıyor. BM'nin asker gönderme isteğine ilk yanıt veren iilke, Adnan Menderesbaşkanlığında, 14Mayıs 1950'deoylarınyüzde53'ten fazlasmı alarak iktidara gelen Demokrat Parti'nin ABD hayranı Türkiye'si. Halk arasiiıda"KoreNire" türküleriçığrılırken. Türk Tugayı 19Ekim 1950'deKore'ninPusan limanında karaya çıkıyor. Kıınuri Savaşı'nda Türk erleri, ABD askerlerini korumak için göğüslerini siper ediyor; 1.000'iaşkınkayıpveriyor. 1951 Haziran'ında Berlin'de Dünya 3. Barış veCîençlik Festivaliyapılıyor. Dünyanın her ülkesinden gelen delegasyonların yanı sıra, Festivale katılanlar arasında Türkiye delegasyonu da vardı. TürkiyeKomünistPartisi 1951Tevkifa11, işte bu koşııllarda.îddianame'deki ifadeyle, "Dr. Sevim 'I arı'nın 26 Ekim 951 günü Marsilya'ya hareket etmek üzere limana gitmesi" ve bazı evrak eksiklikleri dolayı sıyla "görülen lüzum üzerineoradan EmniyetMüdürlüğü'nebirtaksiile"götürülürken "bazı hareketlerinin polisin dikkat nazarını çekmesi" üzerine yapılan aramada "üzerindeTürkiyeKomünistPartisiTeşkilat Prensipleri ile Üç Aylık Bülten'in çıkmasıyla" başladı. Oysa 1946'dan başlayarak sola karşı baskı ve amansız takip gitgide yoğunlaşmış, bu tevkifat uzun bir hazırlığın ve olasılıkla uluslararası gizli örgiitlerin yardımıyla hazırlanmıştı. Duruşma sırasında bazı arkadaşlar 1. şubedeki soruşturma ve işkenceleri anlatırken, bazı yabancıların, olasılıkla FBI görevlilerinin olııp bitenleri sessizce izlediklerini söylemişlerdi. 195 l'debaşlayan soruşturma 195Vedeğinsürdü. Aşağıyukarı400kişi l.Şube'nin tezgâhından geçti; hakkında dava açılan 167 sanık,yargılamasırasında 184'eçıktı. 1953'tebaşlayanduruşmalarEkim 1954'te karara bağlandı. Askeri Temyiz Mahkemeside 195 5'tebu kararı onayladı. Savaş sonrasında bütün dünyada solun itibar ve güç kazandığı, biraz da moda olduğu bir ortamda, bu çekici akıma katılan, ama gittikçe sertleşen soğuk savaş ortamında ilerici herkesin hakkından gelmeye girişmiş amansız baskı karşısında şaşkına dönen, teslim olan, topluma yitip gitmiş bir biçimde dönen, sanatkültür alanından giderek yok olup giden başkaları da vardı. Bazıları, devlet katında bambaşka bir ortama göçtüler. Paris'te22 Aralık 1979'da ASALA tarafından öldürülen Türkiye'nin Paris Turizm Müşaviri Yılnıaz Çolpan bunlardan biriydi. Ama kendileri hakkında hiçbirşeybilinmeyen, sözleri hiç edilmemiş, emeği ve alınteri ile yaşamını kazanırken miicadeleye atılarakbununceremesiniçeken,işkenceler, acılar içinde kefaretini ödeyen daha başkaları vardı. Sözgelimi,1933 yılında hüküm giyinceye değin tahliyesinden sonra iş bulamayan.artık seyyar tenekecilikle yaşamını lık.inşaat ameleliği, dizgicilik, serbest mu hasebecilik, boyacılık, badanacılık, tabelü cılık, hamallıkla geçinmek zorunda kalar lar. Büyük çoğunluğu artık unutulmuş ge<; mişte. ( )nlar ansiklopedilerde, kitaplarda hatt anılarda bileolmayacaldar. Keşkeoalarızi manında, pek çok detayı unutmadan yaz; bilecek olanaklarımız olsaydı. Tarih, hukuk, araştırma ile ilgili olanlan ya da meraklı olanlara çok önemli not: Re; mi fırınlarda yalolmamışsa, 1. Şube tahkik; dosyaları, bir dönemi, o dönemin huku anlayışını, polisini, yürekli insanları, yık lanları, yıkılıp ayağa kalkanları, özetl Cumhuriyet 1 ürkiyesi'nin siyaset kültii hukuk ve toplum tarihinin, çok büyii önem veaydınlatıcı olgıı vegeıçekleri içer yordu; bunlar belge olarak en eski, arkeolı jik uygarlık belgelerinden çok daha özgii ve önemli olgııları içeriyordubelki de. Eı şilebilseydi!#