Katalog

CUMHURİYETDERGİ 1900lu yıllarda Harput Sarahatun Camii önünden çarşının genel görünümü. 4 kilise, 8 kütüphane, 9'u yabancı olmak iizere 22 okul ve 10 medrese yer alıyor. Böylesi seçkin bir kültüre, kültürün yedı renginesahipolan Harput, coğrafi konumu nedeniy le /arnan içindc kapıtalızme ve onun getirdiği tekjıolojiyeyeniliyor. önccÇin ve 1 liııt kervan yollan değışiyor, sonra ('elali ısyanları, sonra avarız vergisi... Kent, iııanılmaz bir hızla asağıdaki ovaya, "Mezra"ya iniyor. Kökboyacılığı,sara(;cılık,bakırcılık, ipeklidokumacılıkgıbıelsanatlarıda.. Zamanın ve değişen dünyanm acınıasız koşullarınarağmen, 1 larput'un kültür kimliği günümüzekadarayaktakalabiliyor. Camiler ve türbeler Farklı kültürlerin biraradaolması, zaman içinde farklı tinsel değerlerin kendini ifade etmesını ortayaçıkanyor. I larput, birevlıyalar, din bilginleri, âlimler kenti oluyor; bunun sonucunda da camılere, türbelere, nıedreselerckiliselerekutakavıyor. (îercekten de 1 larput'a daha girer gırmez bu tinsel ağırlığı lıeınen duyumsuyorsunuz. Önce uzun tarihi geçmışe sahıp camiler karşılıyor sizi. Bunlardan en ünlüsü, tuğlaların süsleme aracı olarak kullanıldığı eğri minaresiyle Ulu Cami... 1156 yılında Artuklu hükümdarı Fahrettin Karaaslan tarafından yaptırılan dikdortgenplanlı bu eamıyı, Siu^ahatun, Alacalı, Ağa ve Ahmet Bey Cami'leri izliyor. Gelelim türbelere: İJçüncü (iıyaseddin Keyhüsrev zamanında (11.678) yaptırılan ve emsalsız bir Selçuklıı mımansı olan Arapbaba Meseidi ve Türbesi kara planlı, gerçekten görülmeye değer bir yapıda. Tiirbenin alk kısmında,halkarasında"Arapbaba" olarak bilinen mumyalı bırceset bulunuyor. Arapbaba ile ilgili birçok rivayet anlatılıyor. KiKaleyi ilk olarak 8. yüzyılda Urartular inşa oluyor. MEHMET MADEN llarput'unkültürkimliğidahabinlerceyıl mine göre bu çürümemiş ceset çok eski zaediyor. Kızlar Kalesi güney batı ucıında yer manlarda Arabistan'dan Harput'a ılım ögarput, kendisini ziyaret eden lıer alıyor. Romalılarkaleye "ZiataC'aslellum", öncesinden Mevlâna felsefesini yansıtıyor. renmeye gelen bilge birkişiye ait. Harput'un kcse, ilk bakışta bir dünya kenti Araplar ıse "Hızmı Ziyad" adını verıyorlar. I Iarput, kendıne sığınanın kım olduğuna değil, insan olduğuna bakıyor ve bağnna bası sakinleri, Arapbaba'yı bir munıya olarak kaolduğunu gösteriyor. Onları geç Bizanslılarneredeysebugünküsöyleyişeçok benzeyen "Harpote"adını kullanıyorlar. Har yor. 1 larput'un toprağında ve sert kayaların bul etmiyorlar. Onlara göre bu cesedin sırrımişegötürüyor.tanhbılıncınıokna bugüne kadar kimse ermedi. şuyor, alçakgönüllü bir eski zuman kenti ol put günümüz Türkçe'sinde "Taşkale" anla da el değiştiren kültürler, zaman zanıan bir önceki kültürün kalıntılarını yıkıyor ve yok mınagelıyor. llar'laş, Put:kale. duğunu anımsatıyor. Tabii kalesi de... Meryem Ana Kilisesi I Iarput Kalesi, kuzeydoğudaki tcpelcrden Bir itilafvesınırşehriolan Harput, sürekli etmeye yöneliyorlar, fakat zaman içinde o es1 larput Kalesi'nin solundan aşağı uzanan görkemli yapısı, sağlam ve kararlı dunışuyla eldeğiştiriyor. 1085yılındaTürkler'ineline ki kültürlerin izlerini tanıamen söküp atanıayoldan şöyle bir yüz metre ınersenız, karşınıadetaküçümsergibibakıyorHlâzığ'a... Çün geçiyor. Selçuklular'ınhimayesindekiÇubu yacaklarını anlayınca, bilinendeğişmezgerza Meryem Ana Kilisesi'ni gösteren sac levkü o4000 yıllık birtarihindemirasçısı. Her koğulları, Artukoğulları, derken 1515'te (,'al çeğe boyıın eğiyorlar. taş ında ayrı bir kültürün izleri var. Savaş, lar dıran'daOsmanlılar'ınhâkimıyetınegınyor. l'arklı etnik kökenden, kültürden, dinden hayı göriiyorsunuz. Yol bu noktada çok sert görnıüş, saldırılara direnmiş, yıkjmları yaşa 1834 y ılında, •>Mezra"'ya, yani, bugiüıkü Ela insanları hoşgörüy le karş ılayan Harput, Do bir sola dönüşle Dabakhane'ye, oradan da mış. livliyaÇelebı I7.yüzyıldasadecekale zığ'başlayan göçle, uğruna savaşların ve se gıı Anadolu 'da bir dünya kenti misyonuna sa Fethi Ahmet Baba Türbesi'ne doğru uzanınin i(,'inde bin ev olduğundan söz ediyor. ferlerin yapıldıgı birsınır şehri olmaktan kur hip oluyor. Örneğin 1876'da, Harput'ta 425 yor. İlk bakışta bu yapının kılıse olduğunu Müslüman, 320 Hıristiyan aile yaşıyor. Bu anlamak zor. Kilise sanki bir şeylerden kaç1 Iarput'un eski sakınleri 1 lurriler'den son ruluyorveşinıdikilîlazığ'ınbirnıesıreyerı, rabölgeHititler'inegemenliğialtınagiriyor. bir açık hava müzesi olarak kalmaya mahkum karma toplumun kültür dosyasında; 10 cami, nıış, kalenin bu sert ve dik yamacına sığınmış gibi, pencerelerini görebilmek için ya dereyi geçip karşı yamaea gecmeniz, ya da biraz yorgunluğu göze alıp pencereleri görecek kadar uı;urumdan aşağı inmeniz gerekiyor. Pencereleri karşıdan görecek noktaya indiğinizde, ilgıniz daha da artıyor, sağlam ve diındık duran taş duvarların arkasında nasıl bırmekân olduğunu merak edıyorsıınuz. Dört bin yıllık Harput, bir dünya kenti... Çünkü dinler ve diller orada buluştu... Kültürün yedi rengi... H Eski Harput evleri... Harput'un taşı, türkülere konu olmuş. "Kar mı yağmış şu I larput'un başına/ Kıırbanolamtoprağınataşına!" Harput'unünlü hükümdarları kale vediğeryapıları butaşla yapmışlar. Halkdakeııdikoııutlarındaaynı taşı kullanıyorgenellikle. Misyoner okulları... Harput müzesini ziyaret ettiğimde, 180()'lü yılları yansıtan duvardaki birkaç siyahbeyazfotoğrafilgimi«;ekti...Özellikleo yıllarda son dönenılerini yaşayan misyoner okullannın modern yapısı çok şaşırtıcıydı. Bu okullarla ilgili çok kitap yazıldı, çok şey Harput'ta üç kadın, 1950'UyıUar... Ilarput Müzesi 'nden...