Katalog

25 Aralık 2012 Salı 7 Mamak, geri dönüşümün başkenti oldu ? SERTAÇ EŞ Engelliler ve erişebilirlik Bir 3 Aralık Dünya Engelliler (özürlüler ya da sakatlar?) Günü’nü daha onlar için engelleri kaldıramadığımız bir ortamda kutladık. Engellilere sürdürülebilir yaşam kavramı ışığında bakıldığında en önemli konu erişilebilirlik (kimi zaman eş anlamlı olarak kullanılabilen erişim ya da ulaşılabilirlik) kavramları olmaktadır. Engelliler açısından bakıp erk sahiplerine ‘engel sizsiniz’ desek mi acaba? Engellilerin fiziksel, iktisadi ve toplumekinsel (sosyokültürel) çevre olanaklarına erişebilirlikleri ile temel hak ve özgürlüklerini tam olarak kullanabilmesi gerekliliği kuramsal olarak kimsenin yadsıyamayacağı bir gerçek. Erişilebilirlik, BM Engelli Hakları Sözleşmesi’nde (BMEHS) enel ilke olarak düzenlenmiştir. Öte yandan bu bir hak mıdır, devletlerin yükümlülüğü müdür; hangi içerik ve kapsamda değerlendirilecektir; kuralsal sınırları nasıl çizilecektir; evrensel ya da bölgesel standartların somut uygulanma durumları nasıl olacaktır gibi sorular üzerinde tartışma ve çalışmalar süregitmektedir. BMEHS’nin erişebilirliğe ilişkin özel hükmünde (9.md.) engellilerin kamusal alanda verilen her türlü hizmetten yararlanabilmeleri için devletlerin alacakları gerekli önlemler sıralanmış, engellilerin bina ve kurumlar ile bilgiye kolayca erişebilmelerinin sağlanması ayrıntılı biçimde düzenlenmiştir. Bunun yanı sıra diğer hükümlerde de bu hak / yükümlülük yer almıştır, örneğin eğitim olanaklarından adli hizmetlere erişime dek. Türkiye’de engellilerle ilgili 5378 sayılı Özürlüler Yasası başta olmak üzere yasal Doç. Dr. düzenlemelere bakıldığında fiziksel erişebilirlik MELİH diğer alanlardaki erişebilirliklere (örnekse bilBAŞ giye erişebilirlik) göre daha fazla önem kazanmaktadır. Özürlüler Yasası’nda her ne hikmetse yollama yapılmayan TSE’nin erişilebilirlikle ilgili standartları (TS 12576Şehir içi yollar vd.) imar hukukunda yer alıyor. Erişilebilirliğin tanımı M amak, Ankara’nın ilk çöplüklerinin kurulduğu ilçe. Uzun süre adı “çöplük”le ve 12 Eylül sonrası Askeri Cezaevi ile anıldı, “Şirin mi şirin gecekondu evleri” sözleriyle belleklerde yer eden “Mamak Türküsü” bile yakılmıştı. Cumhuriyet Ankarası’nın ilk çöplüğünün üzerine daha sonra gecekondular yapıldı, patlama oldu ve haber bültenlerinde, Mamak’tan ölüm haberleri geldi. Ankara’nın Mamak’taki son çöplüğü, yarattığı görüntü kirliliği, yaydığı pis koku ve köpek itlaflarıyla da hafızalara kazındı. Daha sonra çöplüğün kapatılması ve 2002 yılından sonra başlatılan geri dönüşüm çalışmaları çok farklı görüntüleri beraberinde getirdi. Artık çöplükte domates, çilek yetiştiriliyor, elektrik Firmanın alanda çalışmaya başlamasıyla çöplükten “güzel üretiliyor. ODTÜ’den kokular gelmeye” başladı. Çöplük çevreyi kirletmiyor, gelen akademisyenlere aksine değer kazandı. Mamak Çöplüğü’nde yeraltında araştırma olanakları atıkların çürümesi ile oluşan Metan gazı döşenen dikey ve sağlanıyor, çevre bilinci yatay borularla tanklarda toplanıyor. Biriktirilen Metan, gaz kazanması amacıyla motorları aracılığıyla enerjiye dönüştürülüyor. Çöplüğe öğrenciler için ziyaret kurulan tesis şu aşamada Ankara’nın elektriğinin yüzde turları düzenleniyor... 2.25’ini üretiyor. Elektrik üretiminin, Ankara’nın ihtiyacının Mamak Ankara’nın yüzde 8’ine çıkarılması hedefleniyor. Doğu girişinde kurulmuş Tesislerde elektrik üretimi işlemi bir ilçe. Ankara’nın sırasında oluşan “atık ısı” ile, doğusundaki kurulan seralar ısıtılıyor ve Yozgat, Kırıkkale bu seralarda domates ve Kuzey üretimi yapılıyor. Doğusu’ndaki ODTÜ’den araştırmacılar Çorum’dan çilek üretimi göçenlerin yoğun gerçekleştiriyorlar. olarak yaşadığı bir Ayrıca, kozmetik ve bölge. Başkentin en biyoyakıt amacıyla yosun yoksul ilçelerinden. üretimi de başladı. Üzeri örtülen Henüz yeni yeni imarlı çöplük alanına çok sayıda ağaç dikildi. Sırada üzüm yapılar yükselmeye başladı yetiştirciliği var. Mamak Çöplüğü’ndeki dönüşümü anlatıp, Çöplük ise ilçenin ITC Yönetim Kurulu Başkanı Ali Kantur’u anmamak olmaz. güneyinde. 26.6 hektarlık Kantur, çöplüğü “Endüstri Parkuru”na dönüştürmek için alana 25 yıl boyunca, 25 yalnızca iş deneyimini aktarmıyor, tesiste kullanılacak milyon ton civarında çöp birçok ekipmanın yerli üretimle sağlanması için yoğun çaba dökülmüş. Çevre yolunun gösteriyor. Yapılanlar çok sayıda ödüle layık görülmüş çöplüğe yakın durumda. Ülkeye gelen konuklardan geri dönüşümle bölümünden geçenler ilgilenenler, hemen “çöplüğe” götürülüyor, gezdiriliyor. kesif bir kokuyla Yalnızca 2011 yılında tesisleri 14 bin kişi ziyaret etmiş, burunlarını tıkar, bunlardan 1000’ini yabancılar oluşturuyor. Dünya Bankası, bölgeden bir an önce uygulamaları Hindistan benzeri ülkelere örnek gösteriyor. uzaklaşmaya çalışırlardı. Çöplükten hurda toplayanlar, tüm hastalık risklerine karşı sağlıksız ortamda çalışır, tepelerinde karınlarını doyurmak isteyen kuşlar uçuşurdu. Çöplük 2000’li yıllara kadar “vahşi depolama” nedeniyle sızıntı suyunun yeraltı sularını kirletmesi, çıkan metan gazı nedeniyle atmosferi kirletmesi, tıbbi atıkların aynı bölgeye dökülmesi, kent içinde kalması, kapatılması için alınması gereken önlemler boyutuyla tartışıldı. Derken 2000’in sonlarında alana çöp dökümü durduruldu. Ankara’nın tüm metropol ilçeleri, düzgün depolamanın yapıldığı Sincan çöplüğüne atıklarını götürmeye başladı. 2002 yılına kadar çöp dökülmedi ancak, bölge kaderine terk edildi. 2002’de yapılan ihaleyi İsviçreli ortağı bulunan ITC firması aldı ve çalışmaya başladı. Çöplükten güzel kokular geliyor Çevresine değer kattı Pis kokuların giderilmesi, alanın yeşillendirilmesi bölgeye bir soluk getirdi. Eski çöplüğün yakınına içerisinde uluslararası markaların mağazalarının bulunduğu dev iş merkezleri ve eğlence merkezleri kuruldu. Çöplüğün ıslahıyla başlayan süreç, bölgeyi kentin yeni gelişim alanlarından biri yapmış durumda. Emlak fiyatları Ankara’nın en pahalı bölgeleriyle yarışıyor. Ankaralıların haftasonu bölgedeki iş ve eğlence merkezlerine yönelmesi, bölgeye giden yollarda ciddi bir trafik sorununu beraberinde getirdi. ITC Yönetim Kurulu Başkanı Kantur da, artık daha iddialı. Tesislerin çevresine kurulan iş ve eğlence merkezlerini, hatta tüm Mamak'ı ısıtmaya talip. Yani Mamak’taki son çöplük, artık o eski çöplük değil... Erişebilirliğe sürdürülebilirlikten bakış a) İktisadi boyut Acaba iktisadi açıdan bakıldığında bunun adını nasıl koyabiliriz? Belki şöyle; yatırım projelerinde sosyalçevresel etki değerlendirme. Ulaştırma kesiminde (sektöründe) yaptığımız yol, araç vb. yatırım projelerinden tutun da tüm iktisadi kesimlerde yapılacak yatırım projelerine dek, örnekse son zamanların en janti ve de rantî kesimi inşaat yatırımları. Her iktisadi gerçek yatırımın yatırım evresinde düzgünce hazırlanan (ülkemizde çok su götürür) yapılabilirlik raporunun iktisaditeknikmali bölümleri gibi bir de sosyalçevresel etki değerlendirme bölümü olması gerekir. b) Toplumsal boyut Sosyokültürel olarak konuya baktığımızda ayrımcılık ve erişebilirlik ilişkisi gündeme geliyor. Oysaki engellilere yaklaşımda kullanılan üç modelden ( (a)tıbbi, (b)sosyal,(c) biyopsikososyal model) en kapsayıcı olan üçüncüsü ile konuya yaklaşırsak, kaynaştırıcı bir çizgi izlememiz gerekir. Somutta, trafiği engelliler için kullanılamaz durumda tasarlamak veya kullanım sırasında o duruma getirmek örneğini anımsatmak yeterli olacaktır. c) Çevresel boyut Fiziksel erişim, bilgiye erişim vd. erişimler için kullanılması gereken standart ve kılavuzların uygulamaya geçirilmesi yaşamsal önemde iken, yerel yönetimlere ve kamu birimlerine bu sorunu çözmeleri için tanınan süreler tekrar tekrar uzatılmaktadır. Erişilebilirlik yalnızca engellileri değil, yaşlıları ve hastaları da ilgilendiriyor. Bu bağlamda çevre tasarımı engelliler için ayrı tasarımlara açılım yerine kaynaştırıcı biçimde herkes için tasarım kavramına doğru evrilmiştir. Sonsöz yerine bir öneri: Bir engelli(leştirilemeyen)den bir müzik ziyafeti için aşağıdaki örütbağdan karavana erişebilirsiniz: http://www.youtube.com/watch?v=zWmz5NoFzk.