Katalog

Okuma! Bilim insanı olacak çocuk.... “Kuşlar solucan yer ve uçar, bir insana solucan yedirsem o da uçar mı?” ? Mavisel YENER “K uşlar solucan yer ve uçar, bir insana solucan yedirsem o da uçar mı?” Bu sorunun yanıtını merak edip arkadaşlarından birine solucan yediren ve sonuçlarını anlayabilmek için gözlem yapan çocuk hangi büyük buluşu yapan bilim adamı dersiniz? Ya, deniz tutmasına karşın, beş senelik gemi yolculuğuyla dünyayı gezen seyyah kim? On iki yaşındayken okulu bırakan ve yaşamı boyunca duyma zorluğu çeken çocuk hangi icadı yaptı? Küçük çocuklar da, tıpkı bilim adamları gibi, düşünür, gözler, kuramlar oluşturur, kestirimlerde bulunur ve deneyler yapar. Çocuğa doğru yanıtı vermek bir işe yaramaz, kendinin deneyimlemesidir esas olan. Çocuklar, bilim adamları gibi, karşıt ipuçlarına önce şiddetle direnirler. Onlar da kestirimlerine ters düşen kanıtlar elde ettiklerinde kuramlarını değiştirirler. Bütün bunları bize düşündüren bir diziden söz etmek istiyorum. 2000’de yayın hayatına başlayan Beyaz Balina Yayınları daha çok çocuklara yönelik kitaplar çıkaran bir yayınevi. Yayın yelpazesini geniş tutan yayınevinin “Çocuklara Bilgi Dizisi” adı altında yayımladığı altı kitap: Albert Einstein Kimdi?, Ferdinand Macellan Kimdi?,Leonardo Da Vinci Kimdi?, Wolfgang Amadeus Mozart Kimdi?, Thomas Alva Edison Kimdi?, Charles Darwin Kimdi? “Kimdi?” dizisinin orijinalinde yirmi beş isim, yirmi beş kitap var. Altı kitaptan sonrası Türkçeleştirilecek mi, bunu bilemiyoruz. Ama aralarında bazı isimler var ki, çocuklarla buluşmasını çok isterim; bunların başında da “Who was Helen Keller,” geliyor. Bilimsel düşüncenin eski uygarlıklardan günümüze ulaşan tarihine imzasını atmış bilim adamları ve sanatçıların tanıtıldığı kitaplardaki siyah beyaz illüstrasyonlarla, eğlenceli bir sayfa tasarımı yaratılmış. Dizinin her kitabını başka yazar kaleme almış, diziyi Türkçeye kazandıran çevirmen Ahmet Karabulut. Kitapların kolayca okunabilmesinde çevirmen ve editörün kullandığı arı dilin de payı var. Kitaplarda kullanılan dil ve kurgu dokuz yaş ve üstü için düşünülmüş. Dizinin hazırlanma amacı özgün metinler aracılığı ile çocuğu bilimin ve biyografi türünün ağırlığı ile sıkmadan bilim adamı ve sanatçılarla tanıştırmak. Bunun bir dizi olması da önemli. Altı farklı ismin çocukluğunu, gençliğini okumanın farklı ve yararlı yanları var. Özellikle 9+ yaş grubu için bir bilim/sanat insanının yaşam ve düşüncelerinin derinliğine inmek yoğun ve uzun bir çaba gerektirebilir; sıkıcı olabilir. Oysa böyle bir diziyle türe bir giriş ya da genel bir bakış sağlanabilir kanısındayım. Kuşbakışı da olsa bu tür kitaplar çocuğu bilim ve sanatın eleştirel bakış açısına hazırlar ve bir başlangıç yapmasını sağlar. Ayrıca bu tür çalışmalar bilim ve sanatı kitlelere yaymanın önemli bir yoludur. Modern zamanların en ünlü bilim insanı; uzay, mekân ve zaman kavramlarını deCUMHURİYET KİTAP SAYI ğiştiren bir fizikçi. Dağınık saçları ve çorapsız giydiği ayakkabılarıyla hep göze batan bu çok yönlü bilim insanının “zayıf bir öğrenci olduğunu ve okuldan atıldığını biliyor muydunuz?” (s, 9). Einstein’ın gizli kalmış dünyasında yolculuk yaparken Einstein’ın çocukluğuna tanık oluyoruz. Albert Einstein dört yaşına değin konuşmaz, ailesi çözüm arar, doktorlara başvurur, çare yoktur. Ve bir gece… “Akşam yemeğinde birdenbire ‘çorba çok sıcak’ dedi. Anne ve babası çok sevinmişti. Neden daha önce bir şey söylemediğini sordular. ‘Çünkü” diye yanıtlar küçük Albert, “bu zamana kadar her şey güzeldi.” (s, 11). Kitapta Einsten’ın kuramlarını ortaya koyma, kanıtlama ve kabul ettirme süreçlerinde yaşadıklarını okuyan geleceğin bilim insanları, bilinmeyenlerin bilinenlerden daha önemli olduğunun ayırdına varacaklar. Bilim adamlarının yaşamını okurken aynı zamanda bilim tarihine de eğlenceli bir yolculuk yapan okur, bilimin her zaman bir değişim süreci içinde olduğunu ve bu değişimlerin çoğu kez gelişme yönünde sürüp gittiğini fark edecektir. Bu alanların taşıyıcısı olan “insan”ın küçük yaşlarda bu farkındalığa ulaşması etkili ve kalıcıdır. Araştırmacı, tarihsel kişilik ve tanıklıklara dayanarak Amerika’nın keşfini anlatan pek çok kitap biliyoruz. Pek çok kişi, Kristof Kolomb’un, Amerika’ya ayak basan ilk kişi olmasına karşın, hakkının yendiğini, sonraki yıllarda ortaya çıkan entrikacılar tarafından keşfinin gasp edildiğini savunur. Bu bir yana, 1492’de Kolomb, Yeni Dünya’yı keşfeden ilk Amerikalı iken, aynı tarihte Macellan neredeydi, ne yapıyordu? “Ferdinand Magellan Kimdi?” isimli kitabın arkasındaki dizgeden bunu hemen görebilmek olası. Dizinin her kita938 bının arkasına bilim adamı/ sanatçının “yaşamının zaman çizgisi” listelenmiş, hemen yanındaki sayfada da “Dünyanın Zaman Çizgisi” verilmiş. Böylece aynı zaman dilimindeki olayları karşılaştırma oyununu da oynayabiliyoruz. “Okulda öğretmeni, Al’ın dikkatli olmamasından şikâyetçiydi. Derse ilgisi kaybolacaktı. Belki sıkılıyor ya da her şeyi duymuyordu. Sekiz yaşındaki Al bir gün öğretmenin birine, kendisinin ‘sersem’ olduğunu söylediğini duydu. Al’ın beyninin talan edildiğini söylemek istemişti. Al, bu durumu annesine söylediğinde annesi öfkelendi. Onu okuldan aldı ve evde kendisi eğitim vermeye başladı. Al, annesinin ona verdiği doğa ve bilim üzerine olan kitapları hızla okumaya başlamıştı, bundan zevk alıyordu.” (s, 14) Al’ın Thomas Alva Edison’dan başkası olmadığını söylersek şaşırır mısınız? Margaret Frith’in kaleme aldığı, “Thomas Alva Edison Kimdi?”, Edison hakkında bilmediğimiz ilginç ayrıntılara dokunuyor, çocuklar için eğlenceli bir okumanın kapılarını aralıyor. Bahçenizde pek çok çiçek var, peki kaç tür? Bunu saymış kaç çocuk vardır bilemiyoruz ama Darwin 8 yaşındayken bahçelerinde 384 farklı çeşit çiçek ve ot saymış. “Peki, gerçekte insanın kökeni nerededir?” sorusunu sormak için Charles Darwin’in hangi yolculukları yapmış olması gerekirdi? O yolculukları yapmamış olsaydı, bu soruyu sorma noktasına gelebilir miydi? Dizinin Charles Darwin Kimdi? adlı kitabı bu sorunun şaşırtıcı yanıtını veriyor. Diziye yaşamı alınan tek müzisyen Mozart, tek ressam Leonardo Da Vinci. Bu iki örnek, sanat ve sanatçı konusunda çocuklara çok farklı pencereler açacak nitelikte. Leonardo’nun on üç bin defter sayfası tutan notlarını niçin ters yazdığı (ayna yazması) konusundan tutun da, kimi yapıtlarını niçin tamamlamadığı sorusunun yanıtına kadar pek çok sorunun yanıtı aranıyor kitapta. “Temmuz 1791’de çok ilginç bir şey oldu. Mozart evinde yalnızdı. Siyah elbiseli ve cüppeli bir yabancı kapıya geldi. Yabancı imzasız bir mektup getirdi. Mektupta Mozart’tan ölülerin ruhlarına yapılacak ayin (ağıt) için müzik bestelemesi isteniyordu. Müziğin yazılmasını kim istemişti? Kimin içindi? Mozart bilmiyordu. Mozart birkaç ay ağıt üzerinde çalıştı. Hep onun hakkında düşündü. Sağlığı giderek bozuldu…” (s, 104) Yarım kalmış bu ağıtı Mozart kimin ölümü için hazırlamıştı dersiniz? Onu da Wolfgang Amadeus Mozart Kimdi? adlı kitabın sayfaları arasında gezinenler öğrenecek. Yirminci yüzyılın başından bu yana sanat eğitimi, genel olarak sanatın tüm alanlarını ve biçimlerini içine alan yaratıcı sanatsal eğitim olarak anlaşılmaktadır. Yetişmekte olan insanın yaratıcı sanatsal eğitimini, gelişim içinde bulunan bir dizge olarak ele alan bilim dalı ise sanat eğitbilimidir (sanat pedagojisi). Sanat eğitbilimi kuramsal, yöntemsel ve tarihsel boyutları göz önüne alınarak üç ana bölüme ayrılmaktadır. Sanat eğitimi kuramları ve sanat eğitimi yöntem biliminin yanında, sanat eğitimi tarihi de yer almaktadır (İnci San, Sanat Eğitimi Kuramları, Tan Yayınları, 1983). Sanat eğitbilimi eğitim sistemimiz içinde yeterince yerini alamıyor, çocukların ilgisi ortaya çıkarılamıyorsa, çocukları bu alandaki iyi kitaplarla buluşturma görevi kimindir? Eğitim bilimleri tarihine baktığımızda Türkiye’de sanat eğitiminin tarihsel gelişim süreci incelenirse, (son yıllarda) değişimin her zaman “gelişim” yönünde olmadığı gibi üzücü bir sonuç da çıkarılabilir. Çocuk okurlar, bilim adamı ve sanatçıların yaşam serüveninde coşku, umut ve çalışmayla birleşen bilgeliğin eşsiz örneğini bulacaklar. Beyaz Balina’nın Bilgi Dizisi’ndeki kitapların “ses”i, geleceğin biliminsanı ve geleceğin sanatçısının iç dünyasını kurmasına yardımcı dost “ses”ler olacak. Hepsinin ortak noktasını bulmak, dikkatli okurun işi! ? *Albert Einstein Kimdi? Jess Brallier / Türkçeleştiren: Ahmet Karabulut / Beyaz Balina Yayınları / 111 s. *Ferdinand Macellan Kimdi? Sydelle Kramer/ Türkçeleştiren: Ahmet Karabulut / Beyaz Balina Yayınları / *Leonardo Da Vinci Kimdi? Roberta Edwards / Türkçeleştiren: Ahmet Karabulut / Beyaz Balina Yayınları / 111 s *Wolfgang Amadeus Mozart Kimdi? Y. Zeldis Mcdonough / Türkçeleştiren: Ahmet Karabulut / Beyaz Balina Yayınları / 111 s. *Charles Darwin Kimdi? Deborah Hopkinson/ Türkçeleştiren: Ahmet Karabulut / Beyaz Balina Yayınları / 111 s. *Thomas Alva Edison Kimdi? Margaret Frith / Türkçeleştiren: Ahmet Karabulut / Beyaz Balina Yayınları / 111 s. SAYFA 3