Katalog

25 MAYIS 2025 4 Borcu nasıl ŞADUMAN HALICI ödeyeceğiz? sadumankaragozhalici@gmail.com iliyorum pek çoğunuzun Ödeme yüreği ağrıdı. Nefes zamanı gelen borç da yüklüdür, bütçe almakta zorlandınız giderlerinin yüzde 14’ü. Amerika belki benim gibi. Lozan Başkanı Hoover 1931’de Hoover Byerine Sevr’i, 1924 Moratoryumunu ilan eder ve borçların Anayasası yerine 1921 Anayasası’nı ödenmesini geciktirme olanağını düşleyenlerle dolu günler yaşıyoruz. dünya gündemine sokar. Türkiye İnsanlar hayal kurabilir. Sıkmayın fırsatı değerlendirir, 25 Kasım 1930’da canınızı. Aç tavukla buğday Osmanlı Bankası’na 6 milyon lira ilişkisidir çoğu hayal. Ben size yatırılır ve ödemeler durdurulur. bugün gerçeklerden söz edeceğim. Mayıs 1931’de Paris’te başlayan Lozan’da kurulan masada konuşulan görüşmeler sonunda daha uygun Halil Dikmen - Portakal Bahçeleri ama Türkün 100 yılını kuşatan tek ödeme koşullarıyla 22 Nisan 1933’te bir sorunun öyküsünü anlatacağım. yeni anlaşma imzalanır. 1928 O öykü milletinin haklarını anlaşmasına göre tahvillerde yüzde 4 emperyalizme kurban etmeyenlerin olan faiz haddi bu anlaşmayla yüzde öyküsü. Osmanlı borçları olacak 7.5’e çıkarılır. Ancak faiz artışına konumuz. Çünkü bugün 25 Mayıs. karşılık olmak üzere alacaklılar borcun Mektepten Osmanlı Devleti ilk dış borcunu ana parasından 28 milyon 163 bin 540 Kırım Savaşı nedeniyle İngiltere liralık indirim yapar. 78 milyon 349 ve Fransa’dan alır. Mali iflasını bin 417 liraya düşen borç 50 yılda ilan ettiği 1875 yılına değin 15 dış ödenecek, ödemeler her yıl 25 Mayıs borç alır. Paralar savaş giderlerine ve 25 Kasım olmak üzere iki seferde harcanır, bütçe yapılacaktır. memlekete açıklarını kapatılır, ART ARDA YENİ kağıt ve bakır paralar ANLAŞMALAR 1938-1943 yılları arasında düzenlenen “Yurt Gezileri”, yalnızca dolaşımdan kaldırılır, Türkiye, iç ve dış borç taksitleri sanat değil, genç bir ülkenin kendine ayna tutma arzusuydu. yükümlülüklerini ödenir. İhtişamdan da Ressamlar Anadolu’nun sesini, rengini ve ruhunu tuvallere taşıdı. 1933, 1934 ve tasarruf etmez (Şeşen: 1935’te yerine 157). Abdülmecid’in getirir. 1936 yılında gözbebeği stanbul’dan yola çıkan bir fırça, Maden ocağına inmek isteyen sanatçıya önce dünyada olduğu Dolmabahçe sarayının Anadolu’ya iniyorsa yalnızca boya tereddütle yaklaşıldı: “Hanımefendi için uygun gibi Türkiye’de de maliyeti 5 milyon taşımaz yanında. Rengini bulmaya çalışan değil” dediler. Fakat Bozcalı’nın yanıtı netti: döviz kıtlığı yaşanır. Osmanlı altın lirasıdır bir cumhuriyetin, halkına ayna tutmaya “Sizi güzelleştirmeye değil, anlamaya geldim.” Türkiye ödemeyi ve çoğu borçla İçalışan sanatın, yolunu arayan bir ülkenin İşçilerle birlikte yemek yedi, dinlendi, izledi lirayla yapmak ödenir (Ortaylı: yükünü sırtlanır. “Yurt Gezileri” adıyla 1938- ve sonunda “Maden Ocağı” yapıtıyla yalnızca amacındadır. Taraflar 82). İçindeki kristal 1943 yılları arasında yapılan bu sessiz ama bir tablo değil emeğin ve alın terinin resmini yeniden masaya avizeler, mobilyalar derin sanat seferberliği, yalnızca resim değil bir yaptı. oturur. 29 Nisan GÜVEN padişahın Batılılığının milletin kendine bakma arzusudur aslında. 1938’de başlayan ve 1943’e dek süren bu 1936’da imzalanan yansımasıdır (Batur: 45- Erken Cumhuriyetin kültür politikaları BAYKAN altı yıllık sanat seferberliğine 50 ila 63 ressam yeni anlaşma ödemelerin 60). Yıldız Sarayı yetmez içinde belki de en anlamlı ama en az bilinen katıldı. Resmi kayıtlara göre 675 civarında yarısının Fransız Frangı, padişaha. 1877’de Malta, girişimlerinden biri olan bu geziler, “Köylüyü tablo üretildi. Bu tablolar her 29 Ekim Cumhuriyet yarısının Türk Lirası Çadır ve Şale köşkleri kente çekemiyorsak sanatçıyı köye göndeririz” Bayramı’nda Ankara Sergievi Salonu’nda sergilendi. üzerinden yapılmasını eklenir saraya. Maliye düşüncesiyle doğdu. 1938 yılında Cumhuriyet Halk Devlet, yol ve konaklama masraflarını üstlendiği öngörür. Fakat döviz iflas etmişken, 93 Harbi Partisi yönetimi tarafından alınan kararla ressamlarımızın sanatçılara ödüller verdi, bazı eserleri satın alarak devlet sıkıntısı sürer. 18 günlerinde. Padişahlar, yurdun güzelliklerini yerinde gözlemlemeleri ve dairelerine astı. Amaç yalnızca sanat üretmek değil Temmuz 1938’de padişah anaları, eşleri, memleket üzerinde çalışmaları maksadıyla yurtiçinde sanatın halka ayna tutmasını sağlamaktı. yapılan ikinci anlaşma kardeşleri birbirleriyle bir sanat seyahati düzenlendi. Türk plastik ile taksitlerin Türk Lirası yarışır, saraylarla, sanatlarının gelişiminde etkin olan bu ile ödenmesini kabul kasırlarla, yalılarla süslerler uygulamaya “Yurt Gezileri” ismi verildi. ettirilir. İki yıl düzenli boğazı. Ava gidilecek yap Uygulama kapsamında, her türlü masrafları öder borcunu Türkiye. bir saray, pikniğe çıkılacak devlet tarafından karşılanan sanatçılar değişik Sonra II. Dünya Savaşı yap bir köşk ama hepsi illere gönderildi. Üç ayı aşmayacak bir kasıp kavurur insanlığı. borç. Borcu da ödeyemez sürede, sanatçılardan gittikleri yörelere ilişkin Cumhurbaşkanı İnönü ve koca Osmanlı Devleti. gözlemler yapmaları ve bu gözlemleri görsel “tek parti” hükümetleri Düyunu Umumiye böyle olarak belgelemeleri istendi. yalnızca tarafsız kalmak kurulur 1881’de. Osmanlı’nın Maliye 1930’ların ikinci yarısında, bir yandan için diplomasi oyunu oynamaz Nezareti’nden daha örgütlüdür. Vergi D Grubu’nun aşırı biçimciliğe kayan o günlerde. Tam bağımsızlığının toplar, önce alacaklılara dağıtır sonra yerellik anlayışı ile Müstakil Ressamlar engeli bütün kayıtlardan kurtulmanın memuruna kalırsa hazineye öder. Bu ve Heykeltıraşlar Birliği ve Leopold fırsatlarını da kollar. 30 Eylül döngüye 42 yıl ardından son veren Lévy bağlantısı ile plastik değerleri 1940’ta Bakanlar Kurulu önemli Lozan Antlaşması’dır. Emperyalizm gözeten gerçekçi ifadeyi temsil eden bir karar alır. Alman işgaline nasıl hoşlansın şimdi? resim anlayışının yarattığı bir dinamizm uğrayan Paris’teki Osmanlı Borçları Lozan’a gidecek heyete 14 söz konusuydu. Cumhuriyetin yarattığı Meclisi’ni tanımadığını açıklar. maddeden oluşan yönerge verir Aydınlanma heyecanıyla birleşen bu Meclis’e ödediği komisyonu keser TBMM. 10. madde “Düyunu canlılık, Yurt Gezileri ile kendini yenileme ve borçların ödenmesi işini bizzat Umumiye kalkacaktır” der. Borçlar Mahmut Cuda - Trabzon ve değerlendirme olanağı bulup Türk resim yükümlendiğini duyurur. Osmanlı ya Türkiye ve ondan ayrılan sanatının hem bireysel hem toplumsal Borçları Meclisi bu kararı protesto memleketler arasında üleşilecek ya düzeyde gelişimine katkı sağladı. etmişmiş, Lozan Antlaşması’nı onarım bedeli karşılığı Yunanlara Bu projelerin fikir öncüsü ve uygulayıcısı imzalayan devletleri müdahale etmeye devredilecektir. Olmazsa 20 yıl olan isimlerden biri de Nafi Atuf Kansu idi. çağırmışmış Türkiye’nin umurunda ertelenecektir. Lozan’da Türk tezi Kansu, sanatı yalnızca bir estetik uğraş değil olmaz. CHP hükümetiyle alacaklılar kabul edilir. Osmanlı borçlarının aynı zamanda ulusal kimliğin inşasında etkin bir yeniden masaya oturur. Türkiye 25 Türkiye ile birlikte onun mirasına araç olarak görürdü. Yurt Gezileri programlarını Nisan 1944’ten itibaren 10 yıl içinde oturan 14 devlet arasında üleşilmesi organize ederken sanatçılardan bu çalışmaları bütün borçların tasfiyesi amacıyla kabul edilir. Üleştirmeyi Paris’teki milli bir görev bilinciyle yürütmelerini istemiş, her alacaklıların elinde bulunan tahvilleri Osmanlı Borçları Meclisi yapar. bir geziyi “mektepten memlekete dönüş” olarak daha yüksek fiyattan satın alır. Türkiye’nin payına düşen miktar adlandırmıştı. Ödemeler için 25 Mayıs 1954 tarihini ve ödeme şekli 1928’de belirlenir. Sanatçılar yalnızca doğayı değil insanların de son başvuru günü olarak belirler. Türkiye, 1912 öncesi borçların yüzde bakışlarını, yüklerini, düğünlerini, gündelik Gerçekten Türkiye o gün son borç 62.54’ünü, 1912 sonrası alınanlar hayatlarını resmettiler. Elif Naci’nin ödemesini yapar. Üstelik borcunu için yüzde 73.59’unu ödemeyi kabul “Çarşamba’nın Çarşambası”, Halil Dikmen’in 1933’te yükümlendiği süreden 29 eder. Böylece 1854-1914 arasındaki “Tarla Dönüşü”, Malik Aksel’in “Denizlili yıl önce ödediği için dünya mali 42 dış borç anlaşmasından doğan 161 Gelin” eserleri yalnızca manzara değil bir çevrelerinde itibar kazanır. (Yılmaz: milyon 303 bin 833 liralık borcun 107 Sabiha Rüştü Bozcalı - Kömür Madeni, Zonguldak. ruh halidir. Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun 207 vd) milyon 528 bin 461 liralık kısmını “Muradiye’de Kahve” tablosu, Anadolu’nun Bugün hâlâ Osmanlı borcu ödemek Türkiye Cumhuriyeti’ne gündelik yaşamına duyduğu hayranlığın fırça izlerine Ne var ki bu çaba, II. Dünya Savaşı’nın getirdiği ödemiyorsak bunu “tek parti”ye, CHP düşer. Borç 99 yılda ödenecektir yani dönüşmüş halidir. Cevat Dereli’nin “Gümüşhane”, Turgut ekonomik yük ve siyasi dönüşümle 1943’te son hükümetlerine, çocukları torunları son taksit 2027 yılındadır. (Küçük; Zaim’in “Erciyes”, Mahmut Cüda’nın “Trabzon”, Hamit buldu. Bugün o tablolardan birçoğunun nerede olduğu borç ödemesin, bolluk ve huzur Ertüzün:58-62) Görele’nin “Çankırı’da Düğün”, Zeki Kocamemi’nin bilinmiyor. içinde yaşasın diye fedakârlık yapan 1928 anlaşmasına göre faiz ve ana “Rize”, Nurullah Berk’in “Amasya” yorumları ise sanatın Yurt Gezileri, sanatçının yalnızca gözünü değil dedelerimize, ninelerimize borçluyuz. para ödemelerinin tahvil üzerinde coğrafya ile kurduğu içli dışlı ilişkinin canlı örnekleridir. kalbini de Anadolu’ya döndürdü. Ressamlar sadece Nasıl ödeyeceğiz bu borcu? Buğday yazılı para birimiyle yapılması resim yapmadılar. Bir ülkenin yüzünü, sesini, bakışını ambarını teslim ederek mi? zorunludur. Osmanlı tahvilleri YURT GEZİSİNDE İLK KADIN resmettiler. Sanat ile halk arasında kurulan bu bağ üzerinde Türk Lirası, Fransız Frangı Yurt Gezileri’ne katılan ilk kadın sanatçı olan Sabiha belki de Cumhuriyet tarihinin en romantik, en umutlu veya İngiliz Sterlini yazılıdır. Türkiye Bozcalı, Zonguldak’ta bir buçuk ay boyunca ağır Kaynakça çabalarından biriydi. ilk taksit ödemesini 1929 yılında - Cevdet Küçük ve Tevfik Ertüzün, sanayinin kalbine indi. Sömikok Fabrikası, elektrik yapar. Lozan Barış Antlaşması’nın “Düyûn-ı Umûmiye”, c. 10, TDV İslam santrali, asansör makinesi, varageller ve Karabük Demir- Ansiklopedisi, 1994. gümrük kısıtlaması da o yıl sona Kaynakça Çelik Fabrikası gibi teknik yapıları gözlemledi. Suluboya - İlber Ortaylı, Osmanlı Sarayları, Timaş, - Candaş Keskin, Yurdu Gezen Ressamlar, SDÜ Sosyal Bilimler erer. 6 Ağustos 1929’da yeni gümrük ve yağlıboya tekniklerinde ürettiği dokuz tabloyla İstanbul, 1997. Dergisi, Aralık 2012, Sayı:27, ss.141-151. düzenine geçilir. İthal mallarına endüstriyel üretimi konu aldı. Malik Aksel, onun bu cesur - Ramazan Şeşen, Osmanlı Mali Tarihi, - Sezer Tansuğ, Çağdaş Türk Sanatı, Remzi Kitabevi, İstanbul, uygulanan ortalama gümrük vergisi Kitabevi Y., 1997. yaklaşımını şöyle anlatır: 1986. yüzde 13’ten yüzde 46’ya çıkarılır. - Afife Batur, “Dolmabahçe Sarayı ve Batı “Cumhuriyetin genç kadın ressamı, Karabük - Burcu Pehlivanoğlu, “Cumhuriyet İdeolojisi ve Yurt Gezileri”, Etkisi”, Sanat Tarih Dergisi, 1991. Hükümet ekonomide büyük rahatlama Fabrikası’nda çalışan ağır işçilerin yanına gitmekle, MSGSÜ Fen-Edebiyat Dergisi, 2006, S.6. - Faruk Yılmaz, Hukuki-İktisadî-Malî beklemektedir. Ancak dünyayı kuşatan - Nurullah Berk & Kaya Özsezgin, Cumhuriyet Dönemi Türk yüksek hararetli fırınlar karşısında bir kahraman gibi Yönleriyle Osmanlı Borçlarının (Düyun-u Resmi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1983. ekonomik bunalım Türkiye’ye de çalışmakla, resmi bir süs gibi gösteren telâkkiye ne güzel Umumiye-i Osmaniye’nin) Tasfiye Meselesi, - Refik Epikman, “Türk Ressamlarının Yurt Gezisi”, Ülkü Dergisi, sıçrar. Türk Lirası değer yitirir. 1930’a İ. Ü.-Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul, bir cevap veriyor.” Cilt 13, Sayı 67, 1940. girerken Türkiye ekonomisi zordadır. 1995. Bozcalı’nın Zonguldak maden işçileriyle kurduğu sahici - Başak Katrancı, “Yurt Gezilerinin Kültür ve Sanat Ortamına temas ise bu yaklaşımın en yalın ve en güçlü ifadesidir. Yansıması (1938-1943)”, Yüksek Lisans Tezi, İzmir, 2006. KÖPRÜBAŞI