Katalog

25 MAYIS 2025 3 Atların öğrenme Güven duyma biçimlerinden insan ilişkilerine uzanan bir ihtiyacı PROF. DR. içgörü: Ne zaman üm canlılar güvende yaptırır. ÜSTÜN kızarız, ne zaman olmaya ihtiyaç Söz konusu DÖKMEN duyarlar. Ancak bu değirmen bağ kurarız? ihtiyaç insanlar için sarayın Tçok daha önemlidir. yanında hâlâ çalışmaktadır. Çünkü insan ileride başına Bu olayda ne olmuştur? ATLAR VE gelebilecekleri bir ölçüde tahmin Bir, değirmenci Berlin’deki INSANLARI edebilir, bu yüzden de zihnindeki hâkimlerin adil davranacaklarını, olumsuz senaryolardan ötürü kraldan korkup adaletin dışına kaygıya, mutsuzluğa kapılır. çıkmayacaklarını düşünmüştür. Maslow’un “ihtiyaçlar İki, hâkimler muhtemelen hiyerarşisi”nde barınma, kraldan korkmadan karar beslenme, güvende olmak en vereceklerdi. Hâkimler kralın temel ihtiyaçtır. Sevgi, saygı kendilerine baskı yapmayacağını görme, kendini gerçekleştirme biliyorlardı, yapsa bile ALARA ihtiyacı daha sonra ortaya çıkar. etkilenmeyeceklerdi ve o güne BAYKENT Güven duyma ihtiyacı üç kadar adaletli davranmakla temel boyuttan oluşur kanımca. ünlenmişlerdi. Birincisi yakınlarımıza güven Bazen adaletsizlik bir toplumu duymadır. Çocuğunuza güya örümcek ağı gibi sarar bazen de onun iyiliği için küçük beyaz adalet bir güneş gibi, gökkuşağı yalanlar söylerseniz, yalanınız gibi bir toplumu sarıp sarmalar. ortaya çıkınca çocuğunuzun Atlar nasıl öğrenir, TAHMİN VE KONTROL size olan güveni sarsılır. ETME İkincisi genelde insanlara Tüm canlılar az sonra güven duymadır. Tüccar olacakları tahmin etmeye ve müşterisine, siyasetçi vatandaşa kontrol etmeye çabalarlar. Aslan onların iyiliği için küçük beyaz insan ne zaman değişir? geyiklerin ne zaman su içmeye yalanlar söylerse yetişkinlerin geldiklerini öğrenmiştir, o saatte güveni sarsılır. Vatandaş adalet pusuya yatar, tahminde isabetli, erler ya, “Ne yaptığından daha çok nasıl Hangi yöntem kullanılırsa kullanılsın en önemli nokta önce sistemine güvenmezse tutunacak kontrolde başarılı olmaya yaptığın önemli.” Konu at ve onların öğrenmesi kendimizin farkında olmak: Niyetimiz ne? Yaklaşımımız dalı kalmaz, belirsizlik yaşar. çalışır. olduğunda da neyi, nasıl ve ne zaman yaptığımız yapıcı mı, yıkıcı mı? Verdiğimiz tepki, o anki duruma mı ait Vatandaş sınavlarda ve terfilerde İnsanlar olacakları tahmin çok önemli. Atlar, insanlardan aldıkları geri yoksa içimizde bir duygunun tetiklenmesiyle verdiğimiz bir liyakate bakılmadığına inanırsa ve kontrol etmek isterler, bu Dbildirimleri çok hassas biçimde algılar. Geri tepki mi? güvensizlik yaşar. Üçüncüsü ise gerçekleşmezse belirsizlik içine bildirimin zamanlaması ve uygulanması öğrenme süreçlerini Bir gün atımı manejde (atların egzersiz, eğitim için insan dünyaya güven duymak girerler. Belirsizlik büyük kaygı doğrudan etkiler. İlginç olanı ise atların öğrenme şekillerinin kullandığı alan) çalıştırırken, geri geri yürümesini istedim. Her ister. Tarlasında obruk açılma yaratır. Bu kaygıdan kurtulmak insan ilişkilerine de ışık tutabilmesi ve bizi daha yapıcı, daha zamanki gibi göğüs kısmına hafifçe bastırdım ve ona doğru bir ihtimali veya deprem olma için akıldışı, mantıkdışı yollara farkında, daha objektif duruma getirebilmesidir. Atların adım attım. Biraz direnir gibi oldu sonra üzerime doğru birkaç ihtimali kişiye güvensiz bir başvururlar, örneğin tahmin dört temel öğrenme şekli vardır: Pozitif pekiştirme, negatif adım geldi ve hareketi yapmaktan kaçındı. Başta sinirlendim, dünyada yaşadığı duygusunu edebilmek için falcılara, pekiştirme, pozitif ceza ve negatif ceza. “Saygısızlık bu!” dedim içimden. Daha sert biçimde tekrar verir. astrologlara, kontrol edebilmek Pozitif pekiştirme: İstenen bir davranışın ardından at için yapmasını istedim. Sonradan düşününce fark ettim ki bir at bir Çocuklar bir masal kitabını için de büyücülere giderler. hoş bir şeyin verilmesi o davranışın tekrarlanma olasılığını davranışı asla “saygısızlık” olsun diye yapmaz. Bu, insanlara size 40 defa okuturlar; bir Önemli bir gerçeği ortaya artırır. Örneğin, at doğru bir hareket yaptığında ona havuç özgü bir davranıştır. O anki algımın attan değil tamamen kelime atlasanız itiraz ederler çıkaran bir deney yapılmıştı gibi sevdiği bir ödül verilir. Bu ödül, atın aynı davranışı tekrar içimde tetiklenen başka bir duygudan kaynaklandığını çünkü ezberlemişlerdir. Peki geçmişte. Üç grup öğrenci etme isteğini pekiştirir. Bu öğrenme şekli, güven duygusuyla anladım. niçin defalarca okuturlar? Bu huzurevindeki yaşlılara ziyarete beslenen bir iletişim kurar. Ancak pozitif pekiştirme bazen İlginçtir ki bu durumu insan ilişkilerinde de sıkça dünyadaki bilgilerin akşamdan gideceklerdi. Birinci gruptaki istenmeyen davranışları da öğretebilir. Diyelim ki elinizde gözlemliyorum. Herkes, karşısındaki kişinin dürüst olmasını sabaha değişmediğini, tutarlı ve öğrenciler yaşlılar tarafından havuçla duruyorsunuz ve atınız onu almak için sizi burnuyla güvenilir bir dünyada olduklarını bekler çünkü yalan, güveni sarsan ve insanı derinden belirlenen bir ziyaret programına itiyor. Siz de bunu tatlı bulup havucu veriyorsunuz. O zaman hissetmek için okuturlar. Anne yaralayan bir şeydir. Düşünelim ki erkek arkadaşım geçmişte göre ziyarete gittiler. Yaşlılar at burnuyla sizi itince havuç almayı öğrendiği için bu davranışı babaların çocuklarına sıklıkla sık sık yalan söylemiş ve ben bir gün bir yalanını yakalıyorum. kendi yaptıkları programa göre pekişmiş olur. tutarsız davranmaları çocukların O an doğal olarak kendimi ihanete uğramış, kandırılmış gençleri bekliyorlardı. Yani Negatif pekiştirme: At için hoş olmayan bir baskının, ruh sağlıklarını olumsuz yönde hissedeceğim. Bu duyguların etkisiyle vereceğim tepki büyük bu gruptaki yaşlıların elinde istenen davranış sonrası kaldırılmasıyla çalışır. Örneğin, bir etkiler. olasılıkla duygusal ve yıkıcı olacaktır çünkü onun yalanını tahmin ve kontrol olanağı vardı. atın ileri gitmesini istediğimizde bacağımızı sıkarız. At ileri kişisel bir saldırı gibi algılarım. ‘BERLİN’DE HÂKİMLER VAR’ İkinci gruptaki öğrenciler kendi gittiğinde ise baskıyı bırakırız. Öğrenme, aslında baskının İNSANLARIN ÇIKARACAĞI DERSLER İnsanlar adil bir dünyada isteklerine göre bir ziyaret yapıldığı anda değil at hareket ettiğinde baskı kaldırıldığında yaşadığımızı zannederler. programı düzenlemişlerdi, Atların öğrenme biçimlerinden yola çıkarsak bu tepki olur. Bu yöntem, atçılık dünyasında en sık kullanılır Adil bir dünyadan uzaklaşmak ziyaret programını yaşlılara -kızmak, bağırmak, öfkeyle tepki vermek- pozitif ceza ve genellikle “baskı ve bırakma” olarak bilinir. Burada kişilerde güvensizlik yaratır. Bir vermişlerdi. Bu grupta yaşlılar olur. Oysa yalanın neden söylendiğini anlamak, duygusal zamanlama çok önemlidir. At, doğru tepki verdiği anda ülkede adalet sistemi ne denli ziyaretleri tahmin edebiliyorlardı tepkilerden önce gelir. Çoğu zaman insanlar yalanı kendilerini baskıyı kaldırmak hem davranışın net öğrenilmesini sağlar güven verici ise vatandaşlar ancak kontrol edemiyorlardı. korumak için ve bazen de karşısındakini üzmemek için hem de atın komutlarımıza daha duyarlı kalmasına yardımcı kendilerini o kadar güvende Üçüncü gruptaki gençler ziyaret söylerler. Böyle bir durumda, asıl hedefim onun bir daha yalan olur. hissederler. Bu konuda hukuk programını kendileri yapıyor söylememesi ve aramızdaki güvenin yeniden inşa edilmesi Pozitif ceza: İsminde olumlu bir anlam olmasına karşın tarihinde ünlü bir örnek var. fakat yaşlılara bu programı at için hoş olmayan bir şeyin verilmesini tanımlar. Amaç, ise yaklaşımımın yapıcı olması gerekir. Yani, yıkıcı bir öfke Prusya Kralı II. Frederick, bildirmiyorlardı. Yani üçüncü istenmeyen bir davranışın tekrarını azaltmaktır. Örneğin, at yerine sakinleşip onun yalan söylemesine neden olan duyguyu Berlin yakınlarındaki gruptaki yaşlıların tahmin ve bir engeli atlamayı reddedip önünde durduğunda, binicisinin anlamaya çalışmam ardından dürüstlüğün ilişkimizde nasıl Postdam’da bir tepeye yazlık kontrol olanakları yoktu, belirsiz sert biçimde kamçı kullanması bu öğrenme türüne girer. Bu bir yer tuttuğunu anlatmam gerekir. Bu, atlarla çalışırken saray yaptırmak ister, araziyi bekleyiş içindeydiler. uyguladığımız negatif pekiştirme yöntemine benzetilebilir: yöntem kısa vadede işe yarar gibi görünse de temelinde korku satın alacaktır. Ancak tepenin Her üç gruptaki gençler İstenilen davranış ortaya çıktığında baskıyı kaldırmak. yatar ve güven kaybına yol açar. At, verilen cezadan daha çok kenarındaki yel değirmeninin yaşlıları toplam olarak eşit Burada baskı kelimesi fiziksel bir şey değil duygusal olarak korktuğu bir durum ile karşı karşıya kalınca yine istenmeyen sahibi değirmenini satmak miktarda ziyaret ettikleri halde hissettirdiğimiz bir yoğunluk. Bir insanın yalan söyledikten davranışı yapacaktır. istemez. Kral fiyatı iki katına birinci gruptaki yaşlıların sonra, dürüst davrandığında daha fazla kabul gördüğünü, Negatif ceza: At için hoş olan bir şey ortamdan kaldırılır ve çıkarır. Değirmenci yine ziyaretlerden kârlı çıktıkları, böylece istenmeyen davranışın tekrarlanması engellenmeye yargılanmadığını, duygusal olarak cezalandırılmadığını fark satmaya yanaşmaz. Bunun ikinci grubun onları izlediği çalışılır. Örneğin, elinizde havuçla atınızın yanında etmesi, onu daha dürüst olmaya teşvik eder. üzerine Frederick değirmenciyi görüldü. Üçüncü gruptakiler duruyorsunuz ve o da havucu almak için sizi burnuyla itiyor. Bu Siz de insan ilişkilerini gözlemlediğinizde, sizce atların çağırıp “Bak ben kralım, ısrar ise fiziksel ve psikolojik açıdan durumda havucu saklayıp yanından uzaklaşmanız bir süre sonra öğrenme şeklinden yola çıkarak tanıdık gelen durumlar edersen hiç para vermeden hiçbir fayda elde etmediler, tam atınıza bu davranışın istenilen sonuca ulaşmadığını öğretir. hangileri? değirmenini elinden alırım” tersi zarar gördüler. (Şimdilerde der. Bunun üzerine değirmenci birinci grup dışındaki yaşlı BERRIN KARADENIZ v Kadın istismarına v Vivaldi’nin ‘Dört cesaretle o ünlü cümleyi söyler, deneklere haksızlık edildiği berrin.karadeniz@cumhuriyet.com.tr “Berlin’de hâkimler var” der. düşüncesiyle bu araştırmayı etik ‘Nokta’ Mevsim’i 300 yaşında Yani “Eğer değirmenimi zorla bulmuyoruz.) düllü oyuncu elimden alırsan seni mahkemeye Tahmin ve kontrol edebilmek, lasik müziğin Kültür rotası ÖÖzge veririm” demiş olur. Kral dolayısıyla dünyaya ve topluma Ken ironik Arslan’ın gerçek düşünür, değirmeni yıktırmaktan güven duymak temel bir insan Konserden tiyatroya, sinemadan yapıtlarından olaylardan esinle vazgeçer, sarayını yan tarafa ihtiyacıdır. “Dört Mevsim”, sergiye, kültür sanat dünyasında öne yazıp yönettiği ve bundan tam 300 çıkan etkinlikler... Karadenizli bilge yıl önce Antonio Nokta Ana’ya Vivaldi tarafından v Mehveş Emeç’ten yaşam verdiği bestelendi. tek kişilik oyun “Nokta”, Baba ‘Piyanoda Ölümsüz yapıt, Galeati Yayıncılık Sahne’de perdelerini açıyor. Nokta 26 Mayıs akşamı Romantizm’ konseri Ana’nın anlatıcılığıyla ilerleyen YENİ YENİ St. Antuan oyun kimi zaman bedeni, kimi luslararası başarıları ve derin Kilisesi’nde zaman sanatı istismar edilen, Umüzikalitesiyle tanınan devlet döneminin çalgılarıyla yeniden hayat töreler, yasalar ve bazen teknoloji sanatçısı, piyanist Mehveş Emeç, buluyor. Konserde Dört Mevsim’in ilk tarafından suistimale uğrayan bu akşam AKM Pazar Resitalleri baskısında yer alan soneler orijinal dili kadınların öykülerini anlatıyor. kapsamında bir konser verecek. Emeç, İtalyanca olarak seslendirilecek. Schubert ve Chopin’in eserlerinin yer aldığı “Piyanoda Romantizm” temalı he Imperial Russian Ballet programın ilk yarısında Schubert’in “TCompany”, Çaykovski’nin “Rosamunde” unutulmaz başyapıtı “Kuğu olarak da bilinen Gölü Balesi’’ ile Ment Event- op.142 no. 3 ve “3 Armoni organizasyonunda KARGO DAHİL 250 ¨ KARGO DAHİL 200 ¨ Piyano Parçası”; Türkiye turnesi kapsamında ikinci yarıda ise ilk kez izleyicisiyle buluşuyor. dört bölümden Rus klasik balesinin doğuşu ¨ 450 oluşan Chopin’in sayılan bale, 19 ve 20 Haziran’da 3. Piyano Sonatı’nı İstanbul’da ardından +90 539 669 60 69 v Kuğu Gölü, dört müzikseverlerle Ankara, İzmir ve Bursa’da www.galeatiyayinevi.com galeatiyayincilik gletiyayincilik galeati2017 buluşturacak. sanatseverlerle buluşacak. kentte sahnede