Katalog

23 ŞUBAT 2025 4 Ankara cinayetinin ANA TANRIÇANIN IZINDE Kadınlığın sırları 1940’lar Türkiye’sinden Ankara Valisi TOLGA Nevzat Tandoğan, TSK Genelkurmay kadim izleri AYDOĞAN Başkanı Kâzım Orbay’ın oğlu Haşmet Tarihöncesinden kadının maddi Orbay ve Agatha Christie’yi buluşturan kültürdeki ilk izleri: Chauvet DOĞA Türk, Rus ve İngiliz istihbaratının karıştığı TAŞLARDAN Mağarası çizimi. söylenen gizemli olaylar silsilesi. ilyonlarca yıllık biyokültürel evrimle soyutlama Cinayetin işlendiği Temmuz 1946 sabahı... Himaye-i Etfal yetisi kazanan “homosapiens sapiens”, düş Apartmanı Güneş, yeni uyanan kentin gücünü kullanıp doğada gördüklerini doğaüstü kaldırımlarını solgun bir güçlere dönüştürerek öyküler yazmaya ve sarıyla boyarken dinginliği Mpaylaşmaya başlamıştı. Nevzat 9bozan bir silah sesi duyulur! Bildiğimiz anlamda “dil” veya “yazı”nın olmadığı çağlarda Tandoğan Yenişehir’deki vali konağında birbirleriyle, doğayla, evrenle, fizik ve metafizik güçlerle iletişim görevli bir kadın korkuyla kendini için sanatı seçmişlerdi. Kemik, boynuz, fildişi, mamut dişi, kil, dışarı atarak “Yetişin! Vali bey kendini mermer, taş... Ellerine ne geçirirlerse çizip, kazıyıp, boyayarak vurdu!” feryadıyla yardım ister. Sözü duygu ve düşüncelerini gerçekçi ve sembolik dille anlatmaya edilen kişi Ankara Valisi Nevzat çalıştılar. Henüz yaşadıkları doğal çevreyi evcilleştiremedikleri Tandoğan’dır. Vali konağının tam üst paleolitik dönemde barındıkları mağaraların duvarlarını karşısında oturan Dr. Siber Göksel ise birer sanat galerisine çeviriyorlardı. Bedenlerini, eşyalarını ve o anı şöyle anlatır: mekânlarını sanatla donattıkları bu yaratıcılık patlamasından geriye sayısız çizim, resim, alçak kabartma, heykelcik ve bütün bu “Valinin evinde uzun süredir gece ışık hiç zengin repertuvarının ardına gizledikleri o sessiz dil kaldı. sönmüyordu. Salondaki perdeler aralıktı. Üst paleolitikteki bu benzersiz sanat ortamı, bilinen en eski kadın Tandoğan’ın gece yarılarına kadar evde dolaştığını figürlerinin defilesine de sahne olmuştu. Üç boyutlu tarihöncesi görüyorduk. Işığın hiç sönmediği, yine valinin bütün kadınlar (paleolitik Venüsler) ağırlıklı Kuzey ve Güney gece dolaştığı o günün sabahı dokuz sıralarında bir idam cezasına mahkûm olur. Mercan ise suça Avrupa ile Rus steplerinden Karadeniz’e inen nehirler boyunca silah sesi duyduk. Fatma Hanım ‘Vali bey kendini iştirak ile 10 yıl hapis cezası alır. Fakat karar bir görülürken çift boyutlu kadınların en erken örneklerinden biri vurdu’ diye feryat ediyordu.” kez daha bozulur. 13 Temmuz 1948’de Orbay 18 Güney Fransa’da dünyanın en eski mağara resim seçkisi ile Peki vali bey neden intihar etmişti? yıl, Mercan ise 9 yıla mahkûm edilir. Ancak bu UNESCO Kültürel Miras Listesi’ndeki Chauvet Mağarası’nın YANITSIZ TELEFON süreyi yatmadan, 1950 affı ile tahliye edilirler. arka odasında ele geçti. Günümüzden yaklaşık 36 bin yıl Cinayetin nedeni yıllar boyu gizemini korur. Bir Birkaç ay önceye gidelim; 16 Ekim 1945 Salı... önce birileri yedi metrelik tavandan sarkan tuhaf bir sarkıtın iddiaya göre Dr. Neşet Naci, Ruslara istihbarat Ulus’ta Anafartalar Caddesi üzerindeki Himaye-i Etfal üzerine, içini boyanıp vurguladıkları pubik üçgeni, vulvası ve sağladığı için öldürülür. Başka bir iddiaya göre Apartmanı. Uzun, karanlık koridorda ayak sesleri ve onu bacaklarıyla sadece belden aşağısı görünen çıplak bir kadın Haşmet Orbay Ruslara bilgi sızdırırken bunu Dr. bastıran tiz bir telefon sesi. figürü çizmişti. Odak noktasındaki vulvadan dolayı sarkıta “vulva Neşet Naci görür ve bu nedenle öldürülür. Diğeri İnsanı huzursuz eden o tiz sesin nereden geldiğini pandandifiismi” verildi. ise para sıkıntısı çeken Orbay’ın Dr. Neşet Bey’den anlamak zor değil. Koridora açılan 5 numaralı odanın Dünyanın en eski kadın çizimlerinden olan “Chauvet Kadını” para alamayınca cinayeti işlediği iddiasıdır. girişinde bir tabela: “Doktor Neşet Naci Arzan Muayenehanesi” beden yapısı, anatomisi, orantıları ve sanatsal üslubu ile üst Aralı kapı ürkütücü bir gıcırtıyla açılınca görülür ki masadaki paleolitikte Orta ve Doğu Avrupa’da rastlanan orinyasiyen ve AGATHA CHRISTIE DEVREYE GİRİYOR telefon uzun uzun çalmakta. Yanıt veren yok. Telefonu açması gravetiyen kültürlerin klasik “Venüs” heykelciklerini andırıyordu. “Bir polis hafiyesi sessizliği içinde Ankara’ya Hiç resmedilmemiş ayakları ve dolgun kalçalarından aşağıya gereken kişi yerde, kanlar içinde. Dr. Neşet Naci Bey kısa bir gelen Bayan Mallowan’la daha doğrusu doğru daralarak inerken dizlerden hafifçe dışa doğru bükülen süre önce vurulduğu için yanıt veremiyor telefona. Evet, bu bir beynelmilel ismiyle Agatha Christie ile bacaklarıyla sanki “Willendorf Venüsü”nün öz ablasıydı. cinayet... 1940’lar Türkiye’sini derinden sarsan, hâlâ tam anlamıyla konuştuk...” aydınlatılamamış o meşhur Ankara cinayeti. MANTIK ÖNCESİ ÇAĞDA CİNSELLİK Bu satırlar gazeteci Suat Nazif CİNAYET NEDEN İŞLENDİ Baydur’un. Ünlü polisiye yazarının Kompozisyonun solunda aslan veya kaplan gibi bir kedigil Ankara’ya “hafiye gibi” geldiğini sağında ise sol ön bacağını Bir gün sonra... 17 Ekim 1945 Çarşamba. Anafartalar Emniyet öğrenen Baydur, Nisan 1948’de Radyo kadının sol bacağına atarak Amirliği’ne Reşit Mercan adında bir genç girerek “Neşet Naci dergisi için Christie ve arkeolog eşi Max adeta üzerine tırmanmaya Bey’i ben öldürdüm” diyecektir. Öldürme gerekçesi ise çok basittir: Mallowan’la bir röportaj yapar. çalışan bir erkek bizon “Verem hastasıyım. Doktordan rapor istedim vermedi, bu yüzden Christie’nin sık sık İstanbul’a gittiği, resmedilmişti. Kimileri için öldürdüm.” Pera Palas’ın 411 numaralı odasında sarkıt bir fallusa benziyordu Ancak incelemede Mercan’ın verem olmadığı anlaşılır. O kaldığı bilinir. Hatta “Şark Ekspresinde ve başlı başına bu biçim bile an akıllarda bir soru belirir: “Peki Reşit Mercan neden yalan üzerindekileri açıklamaya Cinayet” kitabını bu odada yazar. Ancak söylüyor?” Agatha yeterliydi. Herkesin her an dünyaca ünlü bu yazarın Ankara gezisini Savcılık ve Emniyet, Reşit Mercan ile Haşmet Orbay’ın birlikte Christie her şeye dönüşebildiği üst bilenlerin sayısı günümüzde yok yaşadığını tespit eder. Haşmet Orbay, nüfuzlu bir ailenin oğludur. paleolitikin mantık öncesi denecek kadar azdır. Bu konuda Annesi Mediha Hanım, Enver Paşa’nın kardeşidir. Haşmet Orbay’ın dünyası içerisinde belki de yapılan haberlerin çoğu da Christie’nin babası ise Genelkurmay Başkanı Kâzım Orbay’dır. Kendisi ise bir bizonla kadının sevişmesi anlatılmak istenmişti. Ankara’ya bu meşhur cinayeti Vali Tandoğan’ın özel kalem müdürüdür. Yıllar sonra açıklayacağı Vahşi hayvanlarla kadınların cinselliği Chauvet’den binlerce yıl araştırmak için gittiği yönündedir. üzere, o yıllarda MİT için de çalışır. Bu cinayette dikkat çeken sonra 1930’larda, yine Güney Avrupa’da, bu kez İspanyol ressam “Ankara cinayeti” davası sürerken ise maktul Naci’nin Sovyetler Birliği büyükelçiliğinin doktoru Pablo Picasso’nun imgeleminde can buldu. Yarı insan, yarı boğa 16 Nisan 1948’de Mallowan-Christie olmasıdır. biçimli “Minatour”un kadınlarla seviştiği ünlü tablo serisinden çifti Ankara’da Dil, Tarih ve Coğrafya Derinleşen soruşturmada cinayette kullanılan silahın kılıfı bir örnekle kendisiyle aynı çağda kolektif bilinçdışı kuramını Fakültesi’nde, Irak ve Suriye’de Orbay’ın valilikteki odasında bulunur. Orbay’ın cinayette parmağı geliştiren İsviçreli psikiyatrist Carl Gustav Jung’a bir selam yaptıkları kazılara ilişkin bir konferans olup olmadığı sorgulanmaya başlar. Ayrıca Mercan’ın cinayetin yollayalım. verir. ardından Vali Tandoğan ile görüşmesi kafalarda soru işareti yaratır. Vâlâ Nureddin 26 Nisan 1948 tarihli Oklar Haşmet Orbay’a yönelir, cinayeti azmettirdiği yönünde Akşam gazetesinde ülkede işlenen kuşkular artar. Savcı Kemal Bora Mercan’ın cinayetten, Orbay’ın KAYNAKÇA cinayetlerin azaldığını ama yine - James David Lewis Williams - “Mağaradaki Zihin”, 2022. da mahkemeyi yanıltmak, yataklık ve ruhsatsız tabanca bulundurma - RichardJ Johnson - “Obeziteli Kadınları Gösteren Üst Paleolitik Figürinler de Agatha Christie için çok sayıda suçlarından tutuklanmasını talep eder. İklim Değişikliğinin Hayatta Kalma Sembollerini Temsil Edebilir”, 2020. polisiye malzeme olduğunu kaleme - “Grotte Chauvet-Pont d›arc olarak bilinen Pont d›arc Mağarası, Ardèche”, alır. Doğan Nadi ise 24.4.1948 tarihli Cumhuriyet gazetesinde UNESCO Dünya Mirası, 2025. benzer bir yazı yazar: - “The Chauvet-Pont d’arc Cave”, Fransa Kültür Bakanlığı, 2023. - “Venüs ve Büyücü”, Bradshaw Vakfı, 2025 “Unutulmuş Rüyalar “Büyük polis romanları müellifi Agatha Christie, Bolu davasıyla Mağarası”, Werner Herzog, 2010. Haşmet yakından alakadar oluyormuş. Sayın bayana hemen haber verelim ki Orbay bizde çözülmez sırlar ve bitmez davalar pek çoktur. (Orada burada bulunan kafası kopuk cesetler saymakla tükenecek gibi değil. Christie, memleketimizde oturup bunların tafsilatını toplasa kolayca ve kıyamet kadar eser sahibi olur!” Gazeteciler, Ankara cinayetini sorduklarında Christie bu olayın Galeati Yayıncılık “Canlı bir polis romanı olabileceğini” söyleyerek ilgiyle takip ettiğini vurgular. Ünlü yazar İngiliz büyükelçisi Sir Victor David Kelly’nin davetlisi olarak Çankaya sırtlarındaki büyükelçilik binasında iki gece kalır. Ayrıca sefire Kelly, Christie onuruna bir CİNAYETİ KİM İŞLEDİ? çay ziyafeti verir. Bu ziyafete ilk Türk arkeoloğu Ekrem Akurgal da Orbay ile Mercan’ın davaları ağır ceza mahkemesinde birleştirilir. katılarak Christie ve eşiyle sohbet eder. Mahkeme başkanı Reşat Bayramoğlu 13 Kasım 1945 günü kararı Christie’nin Ankara ziyareti araştırılmamış ve gizemini koruyan açıklar. Cinayeti işlediğine hükmedilen Reşit Mercan 20 yıl, bir konu. Yazarın konferans için mi yoksa bu cinayeti araştırmak Orbay ise bir yıl hapis cezası alır ama dava Yargıtay’da bozulur. için mi Ankara’ya gittiği bilinmezken olaydan esinlenerek bir roman Duruşmalar bu kez Bolu’da görülür ve Vali Tandoğan tanık sıfatıyla yazdığını da söylemek zor. Ancak Ankara’da bulunduğu sırada dinlenir. Ancak Tandoğan, kendisine tanık değil, sanıkmış gibi fotoğrafçı Osman Darcan’ın objektifinin karşısına geçerek Ankara davranılmasından rahatsız olur. Yazının başında değindiğimiz gibi günlerini ölümsüzleştirmiştir. Christie, fotoğrafı “Nisan 1948” yaşananlardan dolayı intihar eder. 30 Temmuz’da ise Kâzım Orbay notuyla Darcan’a imzalarken ünlü yazarın şimdiye kadar gün ışığına görevinden ayrılır. çıkarılamayan Ankara günleri ve Ankara cinayeti gizemini hâlâ Olayın karmaşıklığını çözmek için görgü tanıkları da dinlenir. korumaktadır. Cinayetin işlendiği binanın girişinde bulunan Foto Rıfat, cinayet Kaynakça günü Haşmet Orbay’ı apartmandan çıkarken gördüğünü iddia eder. - S. Göksel, Sandviç Nesil, Rekmay Yay., 2014, s.81. Binadaki diğer fotoğrafçı Rıdvan Kırmacı da bu iddiayı destekler. - U. Mumcu, Cumhuriyet, 24 Şubat 1990, s. 6. Bina görevlileri Tevfik Tutar ile Sultan Kara da Orbay’ın cinayeti - Tarih Dergisi, Kasım 2015. işlediğini ileri sürer. Dava 17 Aralık 1946’da sonuçlanır, Orbay - Alison Wolff Wilson, A Feather on the Tide, A. Sutton Publishing, 1985, s.176.