Katalog

20 ŞUBAT 2022 5 Soğuk Savaş dönemini hatırlatan gergin gündeme Oyun Teorisi ile bakın Toplumsal empotans: Samanlık sorunu Senin bildiğini mpotans, diğer adıyla iktidarsız- lık, erkeklerde ortaya çıkan orga- nik ya da psikolojik kökenli bir cin- sel yetersizlik sorunudur. Bu yazıda Esöz konusu kavramdan yola çıkarak bir teşbihte bulunmak ve toplumlarda görülen üretim eksikliğine ve ekonomik bağımlılığa, o da biliyor “toplumsal empotans” demek istiyorum. Samanlık San rye y i re mi? Ülkemizde, aşk olayında maddiyatın, para- İş hayatından, ekonomiye, askeri nın yeri olmadığını iddia eden çok insan var. stratejilerden kişisel seçimlerinize Bu kişiler görüşlerini savunmak için, “İki gö- nül bir olunca samanlık seyran olur” derler. kadar hayatın her alanında olan, Pek çok kişi bunun güzel bir açıklama oldu- ama belki de hiç duymadığınız bir ğunu düşünür. Acaba? kavramla tanışın; Oyun teorisi. Rusya- Bence, aşkta maddiyatın önemli olmadı- ğını ileri süren bu sözde, hiç farkında olma- Ukrayna krizinde yeniden dünyanın dan aşkta maddiyatın çok önemli olduğu ifade karşısına çıkan bu kavramın edilmektedir. Nasıl? Topluma göre erkekle önemini anlatmak için bugüne kadar kadın âşık oldular diyelim. Oyun Teorisi üzerine çalışan tam Fakirler, güzel bir evleri 14 matematikçinin Nobel Ödülü yok, bula bula bir saman- lık buldular. Şimdi onlar kazandığını söylemek yeterli. bu samanlığı saray zanne- derler, mutlu bir şekilde samanların üzerine uzanır- rjantin’in yerel futbol lig- ki, ya oyuncuların sayısı çoğalırsa! lar sonradan oyuna dahil olup, oyuncular lar. Oh, gelecek kuşaklar P. ofr d . r arasındaki denklemi bozabilirdi. lerinde bir maç, hakem John von Neumann, üstün bir mate- garantide. son saniyede penaltı çal- matikçi olmasının yanında sıkı bir po- 1994’te Nobel Ödülü kazanan ve İyi de aşk için, seyran üS tün 2001’de Russell Crowe tarafından can- dığında kızgın bir oyuncu ker oyuncusuydu. Çoklu oyunculu oyun- için, kerpiçten bile olsa bir d neö Atarafından saldırıya uğra- larda en iyi seçimi garanti edecek bir for- landırıldığı, en iyi film başta olmak üze- samanlık, bir dam gerek- re dört dalda Oskar ödüllü “Akıl Oyunla- yınca ertelenmiştir. Futbol Federasyonu, mül arıyordu. 1928’de “Strateji oyunla- liymiş meğer. Öyle ovanın maçın kalan son 20 saniyesinin bir sonra- rında oyun teorisi üzerine” isimli maka- rı” filmiyle, hikâyesi tüm dünyada bilinir ortasında dımdızlak aşk olmaz. Çiftin önce- hale gelen Matematikçi John Nash, So- ki hafta tamamlanmasına karar verir. Bu lesini yayımladığında ise amacı, poker- likle kapalı bir mekâna ihtiyacı vardır. Ya ya- gelişme, herkese penaltıya hazırlanmak de tüm elleri kapatacak bir formül üret- ğuk Savaş’ın, nükleer silahlanma yarışı- pacaklar ya kiralayacaklar. Bitmedi. nın dünyayı tehdit ettiği yıllarda, zamanın için bir hafta süre verir. Penaltı atışından mekten daha fazlasıydı. 1950’lerde me- Aşk için bu çiftin bir de samana ihtiyacı vardır. birkaç akşam önce, yemekte “kedi” la- sele ABD çevresindeki istihbarat ve dü- ruhunu yakalayacak bir önerme ile Oyun Öyle ithal samanla aşk olmaz. Olsa da eğ- Teorisi’ni geliştiriyordu. kaplı kaleci Diaz, rakip takımın penaltıcı- şünce kuruluşlarının ilgi alanına girmişti. reti olur. dz i sıyla ilgili düşüncelere dalmıştır. Merrill Flood ve Melvin Dresher, RAND “Nash Dengesi” olarak adlandırılan Demek ki neymiş? Hem samanlığı yapmak inkteül bu önerme, teorisyenler tarafından bir- “Constantin, sağ tarafa vurur.” isimli düşünce kuruluşu, araştırmaları hem de arpayı, buğdayı üretmek, saman elde “Her zaman” diye cevap verir kulüp kapsamında “mahkûmun ikilemi” adlı de- kaç karar vericinin olduğu bir oyunda ki- etmek gerekliymiş. Hani aşk için hiçbir mad- şiler arasındaki stratejik etkileşimi ana- başkanı. ney üzerine çalışıyordu. Deney kısa- diyata ihtiyaç yoktu? “Ama, bunu bildiğimi, biliyor.” ca şöyleydi; liz etmek için kullanılmaya baş- İthal saman, eğreti saman üzerinde aşk yap- Birlikte suç işleyen landı. Önerme karar verici- “O zaman, mahvolduk.” mak, dışa bağımlı, emanet bir sevişme şekli- “Ama ben de onun bunu bildiğini, bili- iki tutuklunun suç- lerin, seçimlerinin kendi dir. Adam sana ihraç etmezse zürriyetin kurur. lu olduğu kanıtlan- tercihleri kadar diğer- yorum.” “Erkeğim” diye kasım kasım kasılabiliriz Rusya- “O zaman sola atla ve penaltıyı kurtar” mıştır. Araların- lerinin kararlarına da ama ekimde, kasımda tohumu toprağa atmaz- da suç ortaklı- bağlı olduğu prensi- diye sohbete katıldı, yan masadan birisi. sak, eylülde samanı samanlığa yerleştireme- Ukrayna “Hayır, onun bunu bildiğini, bildiğimi, ğı dışında hiç- bine dayanıyordu. yiz. Gerçek ve mecazi anlamda zürriyetimiz krizinin bir güven iliş- Bu durum sosyal o da biliyor” dedi ve yatağa gitmek için kurur, köle çocuklar yetiştiririz. ayağa kalktı... kisi olma- bilimler alanını derinleşmesiyle a şı ve z etiyrür yan bu iki ki- Oyun Teorisi’nin Osvaldo Soriano’nun “En Uzun Penal- tüm dünyayı Dünyada kendi parasını basamayan, kendi ta- tı” isimli kısa hikâyesinde geçen bu di- şiye ayrı ay- felsefi ve psiko- “Savaş hılını yetiştiremeyen, fabrikaları olmayan ülke- rı teklif yapı- lojik yönü hakkın- yalog siyasetten ekonomiye, savaş strate- ler empotans içindedirler, zürriyetleri ipotek al- jilerinden kişisel kariyer hedeflerine ka- lır. İçlerinden da düşünmeye ite- çıkar mı, tındadır. Bir de bazılarımız, “Ben aşı olmam, aşı birisi suçunu iti- cek ve insanların bi- dar hayatın her alanında etkisi olan Oyun çıkmaz mı” yoluyla bizim zürriyetimizi kesecekler” diyor- Teorisi’nin karma stratejisinin kısa bir raf eder, diğeri et- reysel ve kitlesel ter- John lar. Kardeşim, senin zürriyetin, geleceğin za- mezse, itiraf eden cih mekanizmaları hak- özetinden başka bir şey değil. sorusunun Nash ten sırra kadem basmış. Üzülme, senin için so- işbirliği yaptığı için kında yeni sorular ortaya içinde m Ûahk u iknm ilmei run yok. Aşı, olsa olsa virüsün zürriyetini keser. mahkûmiyetten kurtu- koyacaktı. Acaba özgür irade Geçen günlerde Rusya-Ukrayna krizi- bırakan siyasi lacak, diğeri ise 20 yıl hapis gerçekten var mıydı, varsa kolay- y li re t um oh y a Sğıa nin derinleşmesiyle tüm dünyayı “savaş yatacaktır. Eğer her ikisi de itiraf eder- lıkla manipüle edilebilir miydi? İstihbarat gelişmeler Dünyada ilk tarım bulunduğumuz toprak- çıkar mı, çıkmaz mı” sorusunun için- se 10’ar yıl, sessiz kalırlarsa 5’er yıl ha- ve düşünce kuruluşlarının peşinde olduğu Oyun larda yapılmıştır. Ancak atalardan gelen ata de bırakan siyasi gelişmeler, hem Rusya pis cezası alacaklardır. Bu durumda her soru buydu. tohumu ülkemizde şimdilerde yasaklanmış hem de ABD tarafından yapılan açıkla- iki taraf için de en az riskli seçim itiraf et- Günümüze gelirsek, Rusya Teorisi’nin, bulunuyor. Eğer yerli tohum alıp satarsanız, malar, konuşmaların yükselip alçalan üs- mektir. Böylece en fazla 10 yıl hapis ya- Ukrayna’ya saldıracak mı, NATO alanına giren ekerseniz şu andaki kanunlarımıza göre suçlu lubu da aslında Oyun Teorisi’nin alanına tacakları gibi diğer tarafın itiraf etmemesi Ukrayna’ya asker yollayacak mı gi- sayılıyorsunuz. Geniyle oynanmış hibrit tohu- konular. giren konular. Bu kavram bize, oyunları durumunda beraat etme şansları vardır. bi soruların ardında, çıkar-zarar denkle- mu alıp ekerseniz sorun yok. Niçin? Bir ülke- hatırlatsa da etkileşim halindeki çok sa- Deney rekabetçi bir oyunda baskın stra- mi içinde hayatın asimetrik şartlarını da nin bundan ne gibi faydası olabilir? Bu türden yıda insanın karar alma süreçlerinin bir- tejiyi işaret ediyordu. Ancak tarafların hesaba katarak onlarca sayfadan oluşan bir yasaklamayı ancak bir müstemleke ülke- birlerinden etkilenmesine verilen isim. ortak bir hedef için bir araya geldiğin- formüllerle yanıtlara ulaşmaya çalışan sinde görebilirsiniz. Müstemleke valisi, “Be- Bunu en yalın haliyle bir satranç tah- de kendi çıkarlarını maksimize etmek is- matematikçiler olması olası. Siyasetçi- nim ülkemin tohumunu, kumaşını kullanacak- tasında asıl işleri karar vermek olan iki tediği oyunlar da vardı. Gerçek hayatta, lerin açıklamalarını da bu denklemin bir sınız” diyebilir size. Mecburen kullanırsınız. oyuncuyu izlerken fark edebilirsiniz. Pe- oyunlardan farklı olarak değişik oyuncu- parçası olarak okumak gerekiyor. Hibrit buğday, tohumu yeni üretimde kul- lanılamayan, her yıl tohumunun yeniden sa- 27 Ekim 1961’de tın alınması gereken bir buğday türüdür. Bu ABD ve SSCB durumda hibrit tohumun, bir anlamda zür- tanklarının riyetsiz olduğunu düşünebiliriz. Zürriyetsiz Berlin’in ortasın- Kuvvet, meselesi olarak görüyor. ABD’nin bir tohum kullanmak zorunda olan toplumların da burun buruna sıcak çatışmayı göze alamayacağı- gelmesi 16 saatlik empotans toplum olduklarını söylemek abar- nı görüyor. Çünkü birincisi, ABD’nin bir diplomasi tari- tı olur mu? böyle bir gücü yok. İkincisi, Ukray- hi başlatmıştı. Ateş- Bilgisayara ‘hibrit’ yazıyorum, ‘kibrit’ diye na NATO üyesi olmadığından NA- lenecek tek silahın zaman, düzeltiyor, bu kelime henüz sözlüğüne girme- TO Antlaşması çerçevesinde hare- 3, Dünya Savaşı’nı miş. Google’a “Hibrit tohum nedir” diye so- başlatacağı bekle- ket etmek olanaksız. Üçüncüsü, ABD, ruyorum, öve öve göklere çıkarıyor. İnternet- niyordu. Taraflar bu konuda Almanya ve Fransa’yı bi- te, “Hibrit tohum kısır değildir, ilk mahsulü arasındaki gergin- le ikna edebilmiş değil. Dördüncüsü, lik bittiğinde belki ekerseniz ürün alırsınız ancak bu verimsizdir, mekân Rusya’nın Ukrayna ve Gürcistan’ın sıcak savaş tehlike- her yıl yeniden tohum alıp ekmek gerekir” di- NATO üyeliğine ilişkin itirazları, hak- si ortadan kalkmış- yor. Bu ne çelişki? lı itirazlar. ABD ise Rusya’yı şey- Cumhuriyet Gazetesi Yazarı tı, ama yaşananlar Sonra internette hibrit tohumun insan sağlığı- Soğuk Savaş’ın ilk tanlaştırmak için çabalıyor. Sıklık- Uluslararası İlişkiler Uzmanı na hiçbir zararı olmadığı söyleniyor, ayrıca “Bu adımı olarak tarihe la Rusya’nın Ukrayna’ya saldıracağı Prof. Dr. Barış Doster konuda yapılmış araştırma yoktur” diye de ek- geçmişti. yönünde haberler yapıyor ABD med- u Oyun Teorisi ülkeler ve uluslara- leniyor. Araştırma yapılmadıysa sağlığa zara- yası. Bu yolla ABD şunu hesaplıyor. rası ilişkilerde nasıl kullanılıyor? rı olmadığını nereden biliyoruz? Anlaşılan o ki Bu hesabı, Oyun Teorisi açısından da Oyun Teorisi, ticari hayatın, ekono- u Alexander Wendt, 1992 yılında Ben, uluslararası ilişkilerde gerçekçi internette uzun uzun hibriti savunanların bu iş- uygun. Eğer Rusya saldırırsa ABD mik rekabetin yanın- yazdığı “Anarchy Is What States Make ekolü benimseyen bir sosyal bilim öğ- le uğraşanlarla yakın ilişkileri var. dünyaya, öngörülerinde haklı çıktı- da, iç siyasette ve dış of It: The Social Construction of Po- rencisi olarak, güçlü olanın kuralı koy- Dünyada en çok buğday ithal eden ülke sa- ğını ilan edecek, NATO’daki mütte- politikada yaygın ola- wer Politics” isimli makalesinde ulus- duğu, dahası o an geçerli olan kuralları nırım ülkemiz. Bu buğdayın bir kısmı hibrit. fiklerinin sadakatini daha çok isteye - rak kullanılıyor. Bir lararası ilişkilerin, devletler tarafından tanımama hakkını da kendinde gördü- İthal ve hibrit buğdayın samanı üzerinde aşk cek. Yok eğer Rusya saldırmazsa ABD adım atıldığında, so- uluslararası kurumları pasifize ede - ğü bu kaos ortamında, ülkelerin önce- caiz midir? Galiba bu saman üzerindeki aşk, bu kez dünyaya, Rusların saldırısını nuçlarına ilişkin ola- cek şekilde “anarşik” hale getirildiğin- likle iç cephelerini güçlendirmesi sonra geleceği muallakta olan, emanet bir aşktır. ABD’nin dış politikasının önlediğini sılıkları baştan sıra- den bahsetmişti. Siz bu görüşe katılı- da ittifak ilişkilerini pekiştirmesi gerek- Hibrit buğday tohumu yetmedi, bir de kar- söyleyecek. Fakat ben Rusya’nın izle- laması yanında, reka- yor musunuz? tiğini düşünürüm. deş ülkelerden milyonlarca göç aldık. Yakın- Barış Doster diği stratejinin daha gerçekçi olduğu- beti, dengeyi, uyumu Dünyada devletler güçlerini ve çıkar- da pek çok evlilik olacaktır bu konuklarla, yun toiore Sine oryyuu nu ve nesnel koşulların ABD’nin aley- modelliyor. Rekabet veya savaş halin- larını azami kılmak için mücadele eder- genlerimiz, tohumlarımız karışacaktır onlarla. u Rusya ve Ukrayna arasındaki hine işlediğini düşünüyorum. Bu te- deki tarafların kararlarının, birbirleri ler. Rekabet çok keskindir. Bu bağlamda Tarımda tohum sorunu, gelecekte torun soru- krizde ilgili taraflardan her an değişen zimi de şuna dayandırıyorum. Stra- üzerindeki etkisini hesaba katıyor. Alı- uluslararası ortam, kaosun, kargaşanın nu. Acaba ikisi birbirine benziyor mu? Elbette tonda üslupta ve içerikte açıklama- tejinin üç temel unsuru vardır; kuv- nan bir kararın fayda-maliyet anali- çok olduğu bir ortam. Dünya siyasetin- ki ırkçılık yapmamalıyız, tüm dünya kardeşi- lar görüyoruz. Bunlar elbette rastge- vet, zaman, mekân. Ukrayna sorunun- zi yanında, karşı tarafın alacağı karar de kural koymak, belli bir sistem için- mizdir. Ancak tarımda ülkemize empoze edi- le açıklamalar değil ve belli bir strate- da bu üç unsur da Rusya’nın lehine. üzerindeki etkisini gözetiyor. Bunun so- de işleyişi sağlamak, savaşları ve ça- len zorunlu konuklar, sosyal alanda da içimi- ji dahilinde ve dengeleri gözeterek ya- Rusya’nın sınırının dibinde, tarihsel, nucunda en uygun kararın verilmesi- tışmaları önlemek, istikrarı tesis etmek ze sokuluyor mu? pılıyor. Her iki taraf nasıl bir diploma- siyasal, kültürel, ekonomik açıdan bu ni hedefliyor. Oyun teorisinde, strateji, için kurulmuş yapılar varsa da -ki Bir- İnsan aklı buna ermez(!). si stratejisi izliyor? denli nüfuz sahibi olduğu Ukrayna da çatışma analizi, olasılık hesapları mut- leşmiş Milletler bu kurumların başında Rusya; bu sorunu Ukrayna’nın iç geri adım atması, düşünülemez. laka, öncelikli olarak düşünülüyor. gelir- başarılı olduğunu söylemek zor. kü en km