Katalog

27 KASIM 2022 4 intikam Fiziğin bilinmez kısmına felsefi değil adalet! bir bakış Tuzak dizisinin Kuantum Karmaşası hayran kitlesini her geçen gün artıran - Zeilinger ve Fotonu oyuncusu Akın Akınözü ile intikam uantum fiziği bize Atom fiziğinin en önemli peşinde koşan herhangi bir mad- isimlerinin başında gelen Niels karakteri Umut’u de parçacığının Bohr şöyle diyor: biz ona bakmadı- “Atom sistemlerinin davranış- ve Akınözü’nün Kğımız sürece ne- larını, olgunun ortaya çıktığı ko- oyunculuğa bakışını rede olduğunu söylemez. Yal- şulları tanımlamaya yarayan öl- nızca gözlemlediğimizde onu çüm aletiyle etkileşiminden net konuştuk. bir noktada bulma olasılığından olarak ayırmak mümkün değil.” söz eder. Peki, ölçüm yapan bir Rovelli, bu durumun yalnız- ayşe acar bilimci olmadığında gözlem ne ca atom sistemleri için değil anlama gelir? Veya şöyle so- her şey için geçerli olduğunu ralım: Kuantum kuramı gözlem yapan söyleyen kişi. kimse olmadığı zaman bize ne söyler? gözlemci de Günümüzün tanınan fizikçilerinden yalnız değil! Carlo Rovelli, gerçeklik denilen şeyin etkileşim ağı olduğuna dikkat çekmek Rovelli, son Nobel Fizik Ödülü’ne la- için şöyle diyor: yık görülen üç fizikçiden biri olan An- “Hiçbir zaman etkileşime girmeyen ton Zeilinger’in (ki dolanıklık mese- şeylerden -var olsalar bile- söz etmek, lesinde Einstein’ın yanıldığını böy- bizi ilgilendirmeyen şeylerden de söz lece öğrenmiş olduk) laboratuvarda etmektir. Tanıdığımız, bizi ilgilendiren yaptığı foton deneyi için dikkatimizi dünya, “gerçeklik” dediğimiz şey, ken- Zeilinger’e değil etkileşime vermemiz dilerini birbirlerine etkileşim yoluyla gerektiğini söylüyor: gösteren, etkileşim içindeki varlıkların “Bir foton ile onu gözlemleyen Zei- oluşturduğu uçsuz bucaksız ağdır.”* linger arasında olan şeyin özü herhangi Rovelli’nin açıklamasında gerçekli- iki nesne birbirleriyle etkileşime girdik- ğin olasılık da olsa bir “bilinemezi” dı- lerinde, birbirleri üstünde etkide bulu- şarıda bırakabileceğine ilişkin yapılan narak birbirlerine görünür kılındığında ima Kant’ın “kendinde şey” dediği so- aralarında olan şeyle aynıdır.” runu hatırlatıyor. Bu, kuşkusuz ki felse- Bir nesnenin özelliği onun başka nes- fe açısından huzursuzluk veren bir du- ne üstündeki etkisinden ibarettir, denili- deniz rum. Yine de ümidi elden bırakmamak yor. Yani, “özellik” dediğimiz şey nesne- gerekir. Belki de huzursuzluğumuzu or- nin bir parçası değil nesneler arasında bir ülkütekin tadan kaldıracak olan şey, etkileşim ifa- ağ anlamına geliyor, etkileşime girmeyen desinde yatmaktadır. şey varoluş sahnesinde yerini alamıyor. Ontoloji ile epistemoloji arasında- kuantum kuramı ve ntikam adaleti tecelli ettirmek olasılıkların açık olması halinde ula- matematik okuyan bir çocuk. ki bağ kurulamadığı için her şeyi nesne için bir yol mudur? TV8’in ye- şabileceğini fark ediyor. Projenin yö- etkileşim a ğı Güzel bir sözünüz var: “Oyun- düzlemine indirgeyen Rovelli için dün- ni yayın dönemine epey ses netmeni Todd Philips kurguya gitti- culuktaki problemleri çözmeye Modern fiziği takip edebilmek için ya, yalnızca birbirlerini yansıttıklarında getirerek giren dizisi Tuzak, ğinde elinde bir milyon Joker olduğu- yöneldim.” Sizin içinizde oyun- Rovelli’nin sözünü ettiği “etkileşim var olan aynalar gibi bir bakış açısı oyu- İizleyicisine bu soruyu sordu- nu söylemiş… Biz tek bir Joker izle- ağı” vurgusuna dikkat etmemiz gereki- nundan ibaret olsa da verdiği Zeilinger culuk tutkusunu başlatan şey, ruyor. Dizinin başrolünde Umut ka- sek de içinde her an bir milyon fark- yor. Dünyanın mekanik bir basitlik gi- ve fotonu örneğinden öznenin nesne- düşünme biçi- rakterine başarıyla ya- lı olasılığı içeren kaosu hissediyoruz. bi göründüğü zamanlardan kaosun bir yi kapsayan bir şey olduğunu, her etki- minize uygun Bu örnek, hem bir karakteri nasıl ele şam veren Akın bilgi türü olarak karşımıza çıktığı za- leşimde bilen olarak değişime uğradığı- bir yönünü Akınözü’nün de almak gerektiğini hem de nasıl her ka- manlara geçiş yapıldı. Nesne artık öz- nı ve görünüşe çıkanın bilme olduğunu keşfetmeniz rakterin kendine özgü bir matematiği bu konuda söy- nenin karşısında duran ve öznenin ke- söylemek mümkün gibi duruyor. miydi? leyecekleri var. olduğunu açıkça gösteriyor. sinliğine vurgu yapan bir fenomen Son olarak bu ara Nobel ödülünden Aslında, dü- O, bir matema- değil. Bu kez açık ve seçik olan şey dolayı çok sık duyduğumuz “kuantum şünme biçimi- u Sizin için “yeni nesil jön” deni- tikçi olarak çıktı- “cogito”nun yaşadığı kriz. İçinde bu- dolanıklığı” kavramı için Rovelli’nin me uygun ol- yor. Bu tanımlama üzerinden şunu ğı yolda düşün- lunduğu dünyadan tamamen ayrık olan verdiği örneği kullanalım: madığını keş- sormak istiyorum. Klasik jönlük ce dünyasını fel- özneye her şeyin her şeyle ilişki içinde “Kuantum fiziğinde birbirinden uzak fetmemdi… veya başrol oyunculuğunun eskisine sefeyle zengin- olduğu bir dünya açıldı. iki nesnenin sanki aralarında konuşma- Matematiksel göre sizce ne gibi farkları var? leştiren bir oyun- Bu, şu anlama geliyor: Bizim için ya devam ediyorlarmış gibi tuhaf bir düşünce tarzı- Zamanın ruhu değiştiği için insan- cu. Karakterleri- dünya karşımızda duran, seyrettiği- bağ içinde olduklarını biliyoruz; dola- mın zorlana- lara hitap eden ifade etme biçimle- ni de böyle ele alı- miz şeydi; ağaçlar, yollar, kedi, uçak, nıklık budur. Tıpkı birbirinden ayrı iki cağı ve sına- ri de zamanla birlikte değişime uğ- yor. Sözü ona bıra- yağan yağmur ve galaksiler… Her bi- âşığın birbirlerinin ne düşündüklerini nacağı bir bi- ruyor. Ondan dolayı, bence değerli kalım... ri tek başına var olan bu şeylerin etki- tahmin etmesi gibi bir şey.” linmeze yol- olan yeni nesil jönlük değil, her nes- tepki ilişkisi olan biteni açıklamaya * Carlo Rovelli, Helgoland, Tellekt Ya- culuk yapma u Tuzak, bir inti- lin kendini anlatma biçimine liderlik yetiyordu. Şimdi yetmiyor. yınları. olasılığı beni kamı konu ediniyor. edebilecek vasfı ve esnekliği göstere- heyecanlan- İntikam oldukça bilmektir. dırdı. Ama bu adı- güçlü bir duygu. u Hemen herkesin hayranlık duy- mı atmak için bana güç ve güven ve- Sizin intikam kavramına bakışınız duğu bir ilişkiniz var. Aynı zamanda ren de yine matematik oldu. nasıl? açıklamalarınız ve davranışlarınızla “Tuzak” aslında adaleti konu edi- kendine özgü takdir görüp örnek gösteriliyorsu- niyor. Bence bizim hikâyemizde inti- nuz. Peki şöhretin getirdiği olası kam, adaleti bulma yolunda kullanı- u Joachim Phoenix ile ilgili çok kötü alışkanlıklar ve davranış biçim- lan duygusal bir yakıtı temsil ediyor. güzel bir yorumunuza denk geldim. lerinden nasıl uzak duruyorsunuz? İntikam gibi güçlü duygular, kişi- “Marlon Brando gibi oyunculukta Getirebileceği olası kötü alışkan- yi ele geçirdiğinde sağlıksız ve yıkıcı yeni bir sanat yolu yarattı” demişsi- lıklar ve davranış biçimleri yerine ge- olabilirken kişinin zekâsı ve iradesi niz. Sanırım bu yorumunuz oyun- tirdiği sorumlulukla birlikte hayatıma sayesinde doğru yönlendirilerek ada- culuk ve analitik düşünce arasında kattığı değere odaklanarak… let gibi daha erdemli amaçlara ulaş- kurduğunuz bağı pekiştiriyor. Siz manın anahtarı olabilir. u Ergenlik döneminizde ABD’de mesleğinizi, bir karakter oluşturma- geçirdiğiniz bir zaman var. Neden yı nasıl ele alıyorsunuz? “Her öykü- u Karakteriniz Umut’u intikam gittiniz, neler kaldı oradan size? nün bir matematiği vardır” denir. isteğinde haklı buluyor musunuz? Ergenlik dönemimin tamamını orada Her karakterin de bir matematiği Evet, adalet isteğinde haklı buluyorum geçirdim. Üniversiteyi okumak için git- ve beslediği intikam duygusunu çıktı- var mı? miştim. Ama bugün geriye dönüp baktı- ğı yolda yönetme becerisine de büyük Joaquin Phoenix “Joker” filmini, ken- ğımda daha iyi anlıyorum ki; dünyanın hayranlık duyuyorum. Umut, bugüne di adına hiçbir sahnede ezber, devam- sayılı üniversitelerinden birinde oku- kadar davasına en inandığım karakter. lılık ve prova zorunluluğu olmaması maktan çok, ben aslında 17 yaşımda ai- şartıyla kabul ediyor. Çünkü oynadı- u Meslektaşlarınıza göre biraz lemden ayrılıp dünyanın başka bir ucu- ğı karakterin kaotik ve spontane ma- ilginç bir başlangıç öykünüz var. na, hiç bilmediğim bir kültüre ve coğ- tematiğine ancak her sahnede bütün Oğlunu konservatuvar okumaya rafyaya giderek bugün meslek olarak yönlendiren bir anne. Ancak yaptığım oyunculuğa adım atmak aklını rakamlarla için ihtiyaç duyduğum ce- Soru bozmuş ve sareti ve olgunlu- sormak değerli ğu kazanmı- şım… u Felsefeye ilginiz var ve sanırım felsefe de okudunuz. Size göre felsefi düşünme biçimi bir insanın düşünce dünyasından çıkıp gündelik yaşantısına, mesle- ğine ve kararlarına nasıl olumlu etkide bulunabilir? Felsefe, düşünme sanatıdır ve biz felsefe sayesinde soru sormayı öğreniriz. Benim için soru sormak her zaman cevap vermekten daha değerli olmuştur çünkü soru sormadan ne gündelik hayatımızda ne ka- riyerimizde ne de aldığımız kararlarda ilerlememiz mümkün değildir. Günümüz bilgisayarları cevapları bizle-r den daha hızlı, daha doğru hatta daha estetik verebilme seviyesine çoktan eriştiler ama hala soruyu soran biz- leriz. Hayatımıza, mesleğimize, kararlarımıza olumlu etkisinden daha da önemlisi felsefe; insanoğlunun özgürce varlığını sürdürebilmesi için ihtiyaç duyduğu en önemli aksiyonlarından birinin okuludur. Umut’un ‘playlist’i u Müzikle çok ilgili olduğunu- zu biliyorum. Spotify listenizde son günlerde hangi şarkılar öne çıkı- yor. Bizimle paylaşır mısınız? Oynadığım her karakter için ye- ni bir şarkı listesi hazırlarım. Çekim dönemlerinde de arka planda genel- likle karakterim için hazırladığım şarkı listesi çalıyor olur. Umut için bir kaç örnek verecek olursam: Le- vent Yüksel - Tuana, Pinhani - Dün- yadan Uzak, Nina Simone - Sinner- man (Sofi Tukker Remix)