Katalog

9 im 2022 6 Müzik lüks değil, temel Herkesin içinde gereksinimdir Müzik etkinliklerine getirilen yasaklar, toplumdaki içsel bir biraz var: Arabesk Arabesk patlamaya zemin hazırlayabilir. on günler- de ülke gün- Müslüm g ürses, Spotify demini meş- verilerine göre halen tüm gul eden ko- zamanların en çok dinlenen Snulardan bi- arabesk sanatçısı. ri de müzik etkinlik- lerine ilişkin yasak- lar. Bunun gündem ol- ması bile çok şaşırtıcı. nazife Müzik de diğer sanat- güngör lar gibi üretildiği orta- mın karakterini yansı- tır. Dolayısıyla sana- ta ve müziğe kulak vermek aslında toplumun sesini dinlemektir. “Müzik ruhun gıdasıdır” derler ya, ay- nı zamanda duyguların da en temel be- sin kaynağıdır. İnsanlık, dil ve konuşma- dan önce müzik yetisini geliştirdi. İnsanla- rın bir araya gelmesinde, duygusal birlikte- lik oluşturarak topluluk halinde yaşamaya başlamasında müziğin önemli rolü olduğu bilinmektedir. Dolayısıyla müzik yaşamın lüksü değil, temel gereksinimidir. Müzik, toplumların kültürel kimliklerinin oluşmasında da rol oynar. Bu yanıyla insan- ların ve toplumların yaşanmışlıklarının dene- yimsel birikime dönüşmesi ve kuşaklar arası aktarımında önemli bir araçtır. Örneğin biz- ler, yüzyıllar öncesinden bugüne gelen halk türkülerinden atalarımızın yaşam tarzları, duygu ve ruh yapıları hakkında bilgi sahibi olup geçmişimizle bağlantı kurabilmekteyiz. Bir ağıtın hüznü her birimizin yüreğinde aynı sızıyı yaratabilmektedir. Bir türkünün coşku- Spotify verilerine göre, arabeske ilgi son üç yılda dört kat artmış. Rapçiler lu ritmi ise hepimizi aynı anda neşelendirir. arasındaki arabesk rap kavgası da gösteriyor ki, arabesk kendi kabuğundan çıkıp Müzik, insanlara estetik haz verirken ay- nı zamanda eğlendirmekte, dinlendirmekte, diğer müzik alanlarını da dönüştürmüş. Peki neden arabeskten vazgeçemiyoruz? yaşamın sıkıntılarından, sorunlarından uzak- Kulak alışkanlığı mı, kültürel kodlar mı? Yoksa daha derinlerde, müziğin bilimsel laşmalarını ve daha dirençli hale gelmelerini Deniz sağlamaktadır. Koşulları ne olursa olsun, in- tarafında ve yaşam kültüründe bizi arabeske bağlayan bir şeyler mi var? ülkü Tekin sanlar zorlu bir yaşam mücadelesi içindedir. Bu zorlu mücadelenin yorgunluğu ve bıkkın- alnız bir müzik türü değil. Aynı za- la notasını 440 Hz olarak standardize etti.” lığına çözüm olarak insanların sanatı, eğlen- manda yaşam tarzı: Arabesk! 60’lı Peki tüm bu akort savaşlarının nedeni nedir? ceyi, özellikle de müzik ve dansı geliştirme- yıllarda, “minibüs müziği” olarak Etnomüzikolog Dr. Serkan Şener, insanın bel- leri onlar için ne muhteşem bir ödül. Eğlenir- gündemi gelen, göçle “kültür bunalı- li bir frekans aralığında duyma yetisi olduğunu ken dinlenmek, dinlenirken düşünmek, düşü- anımsatıyor: Ymı yaşayan kitlelerin avuntusu” ola- nürken haz almak... İnsanlığı, kendisi için ya- rak anlatılan, geleneği, alışkanlıklarıyla kentleri “Müziğin insanın üzerinde psikolojik etkile- ratmış olduğu bu muhteşem ödülden yoksun ri olduğu kuşkusuz. Fakat bu etkinin ne olduğu- saran bir kültür. bırakmak ne büyük bir ceza. Adı üstünde, arabesk. Fransızcadan dilimize ge- nun yanıtı biraz kültürel biraz da bireysel. Müzi- Toplumsal yaşam, dolayısıyla da toplum- ğin kendisinden çok dinleyen insanın kültürel ve çen ve “Arap tarzı” anlamına gelen bu sözcük, sal sistemler elbette ki ve ne yazık ki güç özünde ithal bir kültürü tanımlıyor. Tıpkı “ha- kişisel durumuyla ilgili. Örneğin kültürel olarak mücadelesinden ibarettir. Bu da çoğu za- var. Fakat sentezin refe- size uzak bir coğrafyanın müziğini dinlediğiniz- fif Batı müziği” gibi. Ancak iş özdeşleşmeye ge- man söz konusu mücadelenin taraflarını, ransı farklı. Aranjman- lince arabesk, kitleler tarafından “daha çok ka- de oradaki insanların algılama şekliyle sizinkisi kendileri için tehdit olarak gördükleri alan- lar dünya popüler müzi- Serkan bul gören” durumuna geliyor. Elbette bunun di- farklı olacaktır.” lar, durum ve araçlar üzerinde kontrol sağ- Şener ğinden esinlenirken ara- ni, siyasal nedenleri var. Osmanlı’nın nüfuz coğ- Her ne kadar “müzik evrenseldir” çok kullanı- lamaya yöneltir. Sanatla, müzikle uğraşan- besk Doğu’dan, Arap rafyasının ağırlıklı olarak lan bir söylem olsa da kültürlerin ye- lar bu anlamda şimşekleri üzerlerine en çok dünyasından, tür olarak Ortadoğu’ya genişleme- rel kodları müziğin anlatısı ve bağla- çekenler arasındadır. Şarkı sözlerindeki ide- caz hatta rock’tan esin kaynağı alabilen bir tür. si, Türk kültürünün İsla- mı için çok önemli birer gereç. Arabesk olojik mesajlar, müzik insanlarının, iktidar- Bence arabeskte karamsarlık kadar başka şeyler miyet etkisi altında kal- söz konusu olunca kültürel etkileşimin ların hoşuna gitmeyen yaşam biçimleri ve de var. Meral Özbek’in, Orhan Gencebay’ın ara- masından sonra Arap ve nasıl işlediği ve Arap coğrafyasına ait söylemleri çoğu zaman sanatlarını yapmak- beskiyle ilgili kitabında Gencebay’ın şarkı söz- Fars kültürleriyle yüzyıl- olan bu müziğin nasıl Anadolu’yu ve tan alıkonulmaları veya kontrol altına alın- lerinizdeki ilk tema “aşk”tır. Aşkı yaşayış biçimi lara uzanan bağlar... Türkiye’yi kapladığı ilginç bir soru ola- malarına neden olur. Toplumların siyasal bize özgüdür. Zaten bir müzik türünün ticari ba- Peki tüm bu etkileri rak ortaya çıkıyor. Yeniden Şener’e ku- tarihleri bunun örnekleriyle doludur. şarıya ulaşabilmesi için toplumun ihtiyaçlarına besleyen bir teknik açık- lak verelim: cevap vermesi gerekir. Demek ki arabesk müzik lama da var mı? Mü- “Kadercilik, ara- Müzik kitlesel birlik sAğlAr toplumunuzu yansıtan bir özelliğe sahip. Türki- zisyen/Sanatçı Hazal beske atfediliyor Müziğin önemli bir özelliği toplu halde ye’deki herkesin içinde arabesk müzikte bir şey- Döleneken’e göre bu so- ama -literatürde icra edilmeye, kitlesel olarak dinlenilme- ler bulabilecek bir yan var.” ruya yanıt vermek için de birkaç nok- ye ve etkileşimli katılıma uygun bir sanatsal Hazal öncelikle müziğin stan- tada vurgulan- Döleneken tarz olmasıdır. Bu da onun kitlesel ve de ka- dardize edilmesi tarihine mıştır- gele- musal boyutunu ortaya koymaktadır. Kon- bir göz atmak gerekir: neksel müzi- serlerin sıklıkla siyasilerin gündemini meş- 80’ler arabes- “Enstrümanlarda iste- ğimizde böyle bir kar- gul etmesinin temel nedeni de budur. Top- kin altın yılla- nen notayı çalabilmesi ve doğru sesi verebilme- şılığı zaten var. Dola- lu dinleme, eğlenme ve etkileşimli katılım rıydı. konserler- si için yapılan ayara akort denir. Orkestra konser- yısıyla arabesk müzik aynı zamanda bir kitlesel ortamın oluşma- de kendinden leri öncesi birinci kemanın bütün yaylılara, obu- bunu yeniden icat et- sı, dolayısıyla da kamusal alanın ortaya çık- geçen hayran- anın ya da klarnetin bütün üflemelilere uzun bir miş değil. Sahadan masına yol açmaktadır. Kitlesel ortam, ruh, lar sık sık basına “la” notası verdiğini duyarız. Bütün icracılar ens- yaptığım araştırma- yansıyordu. duygu ve düşün birliğinin oluşması ise or- trümanlarını “la” (A= 440 Hz) notasını ölçüt ala- nın etkisiyle söy- tak bir kanaat ikliminin yaratılmasına temel rak akortlar. Bu da enstrümanlar arasında uyumlu lüyorum, arabesk oluşturur. Tam da bu nedenle müziğin, dan- bir ses elde edilmesini sağlar. Birden fazla enstrü- bir devrin mo- sın, eğlencenin, hazzın paylaşımıyla oluşan mana müzik yazılması, müzikte referans perdenin dasıdır. Burada bu tür ortamlar ve de kamusal alanlar, güç evrensel olarak standardize edilmesi ihtiyacını ge- Türkiye’de her mücadelesi içerisindeki kesimlerce gözetim tirse de 19. yüzyıl sonlarına kadar ülkeler, kuru- zaman oldu- ve denetim altında tutulur. luşlar ve besteciler A=415 Hz ile 450 Hz gibi ge- ğu gibi bir sen- Ancak insanları estetik hazdan, eğlence- niş bir aralıkta standartlarını belirlediler.” tez anlayışı den, dinlenceden alıkoymak güç mücadele- sinde olanların işini kolaylaştırmaz, tam ter- Akort sAvAşlArı sine zorlaştırır. Hazdan alıkonulan insanla- Müzik alanındaki bu karmaşa elbette dönemin rın duygusal, ruhsal ve düşünsel dünyaları yükselen çatışmalarından bağımsız düşünülemez- yoksullaşır, yaşama sevinçleri azalır, kendi- di. Siyasi egemenlik çabasının kültürel egemenlik Arabesk artık her yerde lerini mutsuz ve güçsüz hissedebilirler. Bu, ayağını oluşturan alanlardan birisi de müzik ala- belki kısa vadede güç çevrelerinin işine ge- nında yaşanıyordu. Döleneken devam ediyor: Şener’in dikkat çektiği bu eğilim de muz için estetiğimiz de o çerçevede ge- lebilir. Duygusal ve düşünsel dünyaları sı- “Fransa uzun süre diyapazonlarını A=435 Hz arabeski, bir müzik türü olmaktan çı- lişti. Çünkü bu kültürün içerisinde birta- nırlanmış kitlelerin daha kolay kontrol altı- frekansında üretti ve bu standardı birçok ülke ta- karıp yaşam tarzı yapıyor zaten. Be-l kım kodlara karşılık geliyor.” na alınabileceği, yönlendirilebileceği müm- kip etti. İtalya bir süre 432 Hz’i ölçüt alma çaba- ki günümüzde “klasik” denilebilecek tür- Şener’in sözünü ettiği kodlar, kolay si- kün olsa bile sürekliliğinin olmadığının da sı gösterdi, ABD 432-435 Hz arası bir standart de saf arabeske pek rastlamıyoruz ama linecek gibi değil. Spotify verilerine göre bilinmesi gerekir. Haz gereksinimini gide- perde kullanılırken 1936’da Amerikan Standart- Türkiye’de icra edilen neredeyse tüm mü- türün dinlenmesinin son üç yılda dört kat remeyen, ruh ve duygu dünyası gıdasız bı- lar Birliği 440 Hz’yi önerdi. Berlin Filarmoni Or- zik türlerinde arabeskten parçaları bula- artmasını, toplumdaki genel huzursuzlu- rakılan, eğlenceden, dinlenceden, düş kur- kestrası 1920 yılında 428 Hz’i, 1924’te ise 435 biliyoruz. Şener de bu görüşte. arabeskin ğa ve alım gücünün azalmasının getirdiği maktan alıkonulan bir toplumun vizyon sa- Hz’i standart olarak kullandı. Bir ülkede akort stilistik olarak diğer müzik türlerini bel- moral bozukluğuna bağlayabiliriz.a ncak hibi olup geleceğe güvenle yolculuk etmesi edilen bir enstrümanla başka ülkede fiziksel fark- li ölçüde dönüştürdüğünü söylüyor: “ö y- 80’li yıllarda bayağı bir gişe yapan ibra- mümkün değildir. Kendi içerisine sıkıştırı- lılıklarından dolayı yazılan eserin tınısı farklılık le görünüyor ki, arabesk çok güçlü bir him Tatlıses filmleri kronolojisinden hatır- lan bir toplumun/kitlenin içe patlama olası- gösteriyordu. Enstrümanların seri üretiminin baş- söylem oluşturmuş ve geniş bir topluluk- latmayla, şarkıcı olma düşleriyle köyün- lığını asla göz ardı etmemek gerekir. Dijital laması, radyo ve kayıt teknolojileri ile müziğin, ta karşılık bulmuş. Dolayısıyla, bu artık bir den gelerek sosyetenin aşağılamalarına çağın bilgiyle kuşatılmış dünyasında bıraka- mekân ve zamandan ayrılarak yayılması ve mü- şekilde kalıcı olduğu anlamına geliyor. Ha- maruz kalan ibo’dan sosyeteye “çiğköf- lım herkes istediği gibi eğlensin, dinlensin, zisyenler arası etkileşimlerin artması ölçüt perde- yatımız boyunca arabesk müzik reper- te” yoğurup, elleriyle yediren ibo’ya geçiş dinlesin, düşünsün, düş kursun. nin standartlaştırılmasına ihtiyacı arttırdı. 1955 tuvarı içerisinden şarkılarla yoğrulduğu- arasında yalnız bir kaç film var. yılında Uluslararası Standardizasyon Örgütü orta ek