Katalog

25 TEMMUZ 2021 4 Öncü gazeteci yazar Suat Derviş’in 49. ölüm yıldönümü Özgür bir ruh, SANİYE YURDAKUL yorgun savaşçı ldum olası “deli” ve “öz- 1935 yılında, Hiçbir hediye kibri örtmez gür ruhlu” kadınları se- ESERLERİ İstanbul’da verim, nedenini de bil- u Kara Kitap (1921) miyorum. Belki de erkek Kadın u Ne Bir Ses Ne Bir O egemen bir toplumda Nefes (1923) Kurultayı İnuitlere göre bir kadının, ancak “deliliği”, cesare- u Hiçbiri (1923) toplayan ti ve korkusuzluğuyla öne çıkabili- u Ahmed Ferdi yor olmasındandır. Öne çıkan “de- (1923) Suat li” de zaten sürekli göz önünde olur. u Behire’nin armağanlar Derviş’in eşi Göz önünde olanlar da ya “sevilir” Talibleri (1923) Reşat Fuat u Fatma’nın Günahı ya “dövülür”. Toplumun “deli” yük- (1924) lemesi aslında, asi ve öncü anlamın- Baraner u Ben mi (1924) dadır çoğu zaman. Benim de bahset- köle yaratır Atatürk’ün u Buhran Gecesi tiğim sevgimin kaynağı bu. Erkek (1924) egemen toplumda bir kadının ayakta akrabası. ziyaretine Beyefendinin KKTC parlamento- u Gönül Gibi (1928) kalmasının, aklını, zekâsını ve ken- KKTC başlamadan sundaki muhataplarına o son dere- Yazar Osman u Emine (1931) dini göstermesinin belki de tek yolu birkaç gün önce “Bir müjde vere- ce üstten bakan konuşmasında ora- u Hiç (1939) Balcıgil, asi olmasıdır. ceğim” dediğinde daha önceki müj- ya yapılacak olan cumhurbaşkanlığı u Çılgın Gibi (1934) Geçen aylarda Meral Akşener’e delerinde öyle çok da “müjdelik” külliyesinin, “Türkiye’nin hediyesi” Suat Derviş u Yalının Gölgesi “Fosforlu Cevriye” denmesi, mera- bir şeyler olmadığını bilmiş de ol- olduğunu söylemesi bir başka facia- (1958) için, “Altın kımı artırdı. Fosforlu Cevriye kim- sam bu kez onlar gibi değildir bel- dır, söyleyeyim. u Fosforlu Cevriye kaşıkla di? Fosforlu’nun “deliliği” neydi? ki diye düşünmüştüm, yalan yok. (1968) HEDİYE TEHLİKELİ BİR İŞ Fosforlu Cevriye, Suat Derviş’in ay- Artık, hem adada yaşayan iki top- u Ankara Mahpusu beslenip Kendi çapımda, bazen bütçeyi gö- nı adlı romanının başkarakteri bir lumu hem de soruna taraf ülkele- (1968, ilk olarak yokluk içinde çertecek kadar eli açık sayılırım. Yani kadın. Sinemaya da aktarılmış, önce ri hayli yormuş olan sorunların çö- 1957’de Paris’te karşımdakine değerini ifadeye yetme- Neriman Köksal canlandırmış Fos- zülmesine yardımcı olacak bir jest ölen kadın” Fransızca) se de en azından onu değerli buldu- forlu Cevriye’yi, sonra Türkan Şo- u Niçin Sovyetler ya da bir öneri gelir sanmıştım. An- diyor. ğumu gösteren hediyeler almayı se- Birliğinin Dostuyum? cak AKP Genel Başkanı’nın, ki- ray. Bu roman kadar tanınmıyor ya- verim. Ama ne bir kadın arkadaşıma zarı Suat Derviş. mi yandaşların bile tepkisini çeken “Parfümün berbat, sana ben alayım” müjdesi (!) KKTC’ye de bir “cum- EVLİLİĞİ İLE SUÇLANDI ne de bir erkek arkadaşıma “Gömle- hurbaşkanlığı külliyesi” yaptırmak- ğin çok kötü, sana getireyim” dedim. Bir döneme damga vuran, Fos- mış meğer. Nazımız geçenlere şaka yollu böyle forlu Cevriye’nin yüzünde, bir ken- GÖZLERİNE BAKA BAKA densizlikler ederiz ama denmez, den- tin siluetinin (İstanbul), bir kentin iç FRANSA GÜNLERİ “Müjde”yi duyduğumda, Ge- memeli. O zaman verdiğiniz hediye- çalkantılarının fotoğrafını çekip bize göste- 1945’te çok partili dönemde, iki nel Başkan’ın bir önceki gidişin- niz, muhataplarınıza, onlara yakışsa ren, başka da birçok esere imza atan ya- sosyalist parti ile işçi sendika- de KKTC Cumhurbaşkanı Ersin bile kendi estetiğinizi dayatma fır- CUMHURİYET’TE zar Suat Derviş kim peki? larının ve bazı sol yayınların Tatar’ı işaret ederek “Sa- satı için kötü bir ge- Suat Derviş, asıl adı Saadet Ba- ÇALIŞTI 1946’da kapatılmasının yın Başkan bir yer göste- rece dönüşür. (Yine raner, İstanbul doğumlu, kimi Suat Derviş, toplumcu gerçekleri konu alan getirdiği ortamda işsiz rirse biz yaparız” dediğini de istisnai durumlar kaynaklar- yazı ve romanlarıyla tanınır. (Toplumcu gerçek- kalmıştır. Hiçbir gaze- hatırladım. Öylesine edil- oluyor tabii. Örneğin da 1903 ki- çi edebiyat, halkçılık, köycülük kavramları ile hü- tede, dergide yazamaz, miş bir laf değilmiş de- ağzımda kalitesiz bir mi kay- manist bir düşünce etrafında şekillenen bir edebiyat kadroya alınmaz ancak mek ki. O gün ciddi cid- puro görüp de bana naklarda türü.) 1934-1935 yıllarında gazetemiz Cumhuriyet’te romanlarıyla geçimini di “Dünya böyle şeyle- iyisi verilmek istenir- 1905’te çalışır. “Dünya Feministleri ile Görüşmeler, Biz Türk idame ettirmeye çalış- re önem verir” de demiş- se bunda bir sakınca doğdu- Kadınlarına Cidden Gıpta Ediyoruz”, “Atatürk’e mıştır. Geçim sıkıntısı ti. Kastettiği dünya hangi- yok, o olur. Belirtmiş ğu yazılı. Hayranım, Yaptığı Devrim Harikadır”, “Kadınlar iyice hayatını etkiler sidir bilemem ama “kendi olayım.) Tıp profe- Harbi Değil, Sulhu Yapacaklardır!”, “İstiyoruz ki ve hastalanır. dünyası”nda bunlar ger- “Cumhurbaş- MUSTAFA K. sörü İsma- Erkeklerin Bile Asker Olmasına Lüzum Kalma- Suat Derviş, o sırada çekten önemli. Gücü se- kanlığı konutu- il Derviş’in ERDEMOL sın” gazetede yer alan işlerinden bazı başlık- Fransa’da yaşayan abla- viyor oluşunu “Devle- nuz gecekondu gi- kızı olarak lar... Yoksullarla, evsizlerle, hastalarla, iş- sı Hamiyet Hanım’dan bir tin gücünü gösterme” tu- bi, biz saray yapa- Çamlıca’da bir sizlerle, işçi kadınlarla, genç kadın- mektup alır. Ablası mektu- tumuyla harmanlama ba- lım” diyerek cum- Birbirimize köşkte doğmuş. larla, çocuklarla röportajlar bunda, Fransa’ya yanına gel- şarısını takdir edenlerde- hurbaşkanlığı kül- Siyasetten gazete- aldığımız yapar. mesini ister. 1953’te ablası Ha- nim ben, peşinen söyleye- liyesi hediye edil- ciliğe, şiirden romana miyet Hanım’ın yanına gider. “An- yim. Bu kadar kibir kar- hediyelerde mez. (Bu arada he- ve tiyatroya değin pek çok kara Mahpusu” ve “Fosforlu Cevri- şıtı laflar eden, mütevazı- diye verme konu- alanda etkin olmuş bir olmaz bu ama ye” romanını Fransa’da yazar. lıktan dem vuran birinin, sunda görüşüm(üz) YARIN kadın. Fransızca ve devletlerarası Bu arada Baraner’in ilk evli- milyarlık, çok odalı sa- ün alınmayışını me- İngilizce bilen, pi- MEZARLIKTA liğinden olan oğlu Klaus’a ray yaptırması, uçak filo- sele yapmıyorum, bu tür yano ve şan eği- ulaşıp babası ile mektup- su oluşturması, sonra tüm bunları geçtik ar- ANILACAK timi almış bir hediyeleşmeler laşmasını sağlar. bunları “kendim için isti- tık.) Karşılaşma Suat Derviş son yıllarında Suriye Apart- kadın. Eğitim Reşat Fuat 9 yıl- yorsam namerdim” tadın- iyi bir görüntü şansım olsaydı Ge- manı’ndaki evinde yalnız başınadır. için gittiği lık hapis cezasını ya- da devlet adına yaptığı- nel Başkan’a, Ka- 1972’de 67 yaşında yaşamını yitirir. Feriköy vermez. Almanya’da tıp çıktığında Su- nı söylemesi, olana bite- tar Emiri kendisine Mezarlığı’nda, 26 Temmuz’da eşi Reşat Fuat “Uhistein” gazetesinde Su- İnuitlerin, Yazarımı at Derviş Fransa’da- ne aldırmayan “rahat” bir milyar dolarlık uça- Baraner’in mezarında, toprağa verilir. Mezar- zet Doli mahlasıyla yazdığı ya- mezarlık dır. Eşini yanına al- kafanın tutumu olabilir. ğı hediye (!) eder- “Armağanlar, lığın 1972 yılı defter kayıtlarında Hatice Saadet zılarla entelektüel hayata da- yetkilileriyle mak için mektup ya- Gerçekten çok rahat. Bu ken “Sendekiler çok Baraner olarak görünmesine rağmen bilgisa- hil olan Derviş otuza yakın ro- hediyeler birkaç gün zıp çağırsa da Reşat rahatlık, dünyada sadece külüstür, al bunu” yar kayıtlarında adı yoktur. Ve bir mezar taşı mana, çok sayıda öyküye, çevi- boyunca köleler yaratır, Fuat İstanbul’dan ay- Türkiye’nin tanıdığı baş- deseydi ne hisseder- da... Doğuramadığı çocuğu yerine koyduğu riye ve makaleye imza atmış. İk- arayıp buldum. rılmayı düşünmez ve ka bir ülkenin parlamen- di diye sormak is- Mustafa Lütfü Kıyıcı’nın eşi Hale Özgür tıpkı kırbaçların dam gazetesinde çalışırken ilk ka- Eşinin üzerine Suat Derviş’in çağrısı- tosunda, milletvekilleri- terdim. Kıyıcı ve dostları, 26 Temmuz’da dın sayfasını hazırlamış. Mont- köpekler defnedilmiş, nı reddeder. Bunun üzeri- nin gözünün içine baka Birbirimize aldığı- yani yarın saat 16.00’da meza- rö ile Lozan konferanslarını izleyen mezar taşı yok. ne Suat Derviş 1963 yılında baka “Cumhurbaşkanlığı mız hediyelerde ol- yaratması rı başında olacak. ilk kadın muhabir. İlk basın sendikası- konutunuz gecekonduya maz bu ama devlet- İstanbul’a döner. Artık Reşat gibi” diye nın kurucuları arasında yer almış, sendika- Fuat Baraner ve Suat Derviş Bara- benziyor” demenin nasıl lerarası bu tür hedi- nın ilk başkanı ve Türkiye Devrimci Kadınlar bir vecizeleri büyük bir hakaret, nasıl yeleşmeler iyi bir gö- ner çifti İstanbul’da birliktedirler. Re- Derneği’nin (Neriman Hikmet’le birlikte) kurucusu. şat Fuat Baraner çeviri yaparak, Suat Derviş yazarak muhataplarını küçümseyi- rüntü vermez. Şu gü- vardır. 1936 yılında başka yazarlarla girdiği po- ci bir tavır olduğunu anla- zel halk İnuitlerin iyi hayatlarını idame ettirmeye çalışırlar. lemikte şöyle konuşur:“Suat Derviş’e Reşat Fuat Baraner’in 1968 yılında, ikinci kez ge- masına engel bir rahatlık- bir lafı vardır. (Bu ara- verilen ‘titir’e acıyoruz deniliyor. Ben tır. Her insanda rastlanmaz pek. da kendilerine Eskimo denmesinden çirdiği enfarktüsü yenemeyip ölmesi, Suat Derviş için ne kontesim, ne düşes, ne kraliçe, ne profe- bir yıkım olur. Fakat iki kitabı “Fosforlu Çevriye” ve Zihniyetini oluşturan kültü- hoşlanmazlar, ki haklılar, toprakla- So- sör... Ben muharririm. Ona ilişemezsiniz, bunu rel kodlarda her ne kadar tersi id- rına el koyan beyazların adlandır- “Ankara Mahpusu” May Yayınları tarafından yayım- kakta- bana kimse babasının kesesinden rüşvet, iane, sa- dia edilse de şatafata, süse yönlen- masıdır bu. Alpay Özalan adlı AKP lanır. Yıllardır arzuladığı hayali gerçekleşir, Reşat Fu- ki insanın daka veya taltif makamında vermedi. On altı yaşın- dirmeler vardır. Peygamberin zen- milletvekili de kalkıp bir kitap yaz- at Baraner’in ölümünün yıkıcı etkisinin tesellisi olur. sesini duyur- dan beri tam on altı sene çalışarak onu kazandım. gin sahabelerinin mallarını mülk- dı biliyorsunuz, ABD’nin yerlilere maya odaklanır. Hem de nasıl çalışarak” “Niçin Sovyetler O BİR SOSYALİST lerini İslam yolunda harcamaların- ne yaptığını anlatmış. Kapağını boy- Cumhuriyet’te 25 Birliğinin Dostuyum?” adlı incelemesi Kitapları Rusçaya da çevrilir. Suat Derviş 1970 yı- dan yola çıkılarak paralı olmanın dan boya kendi fotoğrafının kapla- Mayıs 1935’te yayımlanan 1944’te yayımlanınca gazeteci kimli- lında davet aldığı Rusya’ya gider. Amacı, aynı zaman- yararlı olduğu da savunulur. Tele- dığı kitabın adını Kızılderililer ko- “İstanbul Halkı Nerelerde Oturur” ği ile hiçbir yerde iş bulamayan Su- da gözlerinden tedavi olmaktır. Tedavi sonrası gözleri vaiz Nihat Hatipoğlu’na sorun, an- yarak baştan kaybetti zaten. ABD başlıklı yazısından: “Dar kaldırımlar, at Derviş, gerçek ismi olan “Hati- daha iyi görür ve Sofya’ya gider. Sofya’da Bulgaristan latsın. Bir yazısında söz de etmiş- egemenlerinin küçültücü anlamda bozuk bir sokak beceriksiz bir çocuk eli ce Saadet Baraner” yerine takma Yazarlar Birliği tarafından karşılanır. Hakkında maka- tir bundan; peygamberin “fakir ol- taktıkları bir sıfattır bu. O kadar ile yapılmış bir çizgi gibi kıvrıla kıvrıla uza- adla yazılar yazmaya başlar. Ay- leler yazan Bulgar Türkolog İbrahim Tatarlı ile tanışır. maktan Allah’a sığınırım” dediği- araştırıp kitap yazmış sözde, yer- nıyor. Havanın çok güneşli olmasına rağ- nı yıl, TKP Genel Sekreteri Re- Evine gelen sık görüştüğü arkadaşları, Rusya’ya gidip ni de yazmıştır ayrıca. Niyet başka lilerden Kızılderili diye söz edil- men, bir türlü kuruyamayan bir çirkef bi- şat Fuat Baraner’le evlendikten döndükten sonra onun sakıncalı olduğunu düşünüp ya- olabilir ama zenginliğin iyi olduğu- memesi gerektiğini bilmiyor. Çok rikintisi önünde yalın ayaklı, yırtık ve kir- sonra 1944 TKP soruşturmasın- nına uğramaz olurlar. na gerekçe bir kere bulundu mu ge- kızdığım için, yeri geldi burada ya- li elbiseli çocuklar toplanmış... ‘Bura- da eşiyle beraber tutuklanır. Ba- Suat Derviş, 23 Temmuz 1972’de gazetelerini ve ek- risinin önemi yok tabii. İslam dev- zayım dedim). sı güneş almaz mı hiç?’ diye sordum. raner, 9 yıla mahkûm olurken Der- meğini getiren komşusu tarafından evinde ölü bulunur ve letçi bir dindir, devletsiz olmaz. İs- İnuitlerin lafı diyordum, kendile- ‘Hayır’ cevabını verdi. ‘Ya rutu- viş sekiz ay hapis cezası alır. Yargı- daha önce tedavi edildiği Kasımpaşa Deniz Hastanesi’ne lami değilse de İslamcı politikacı- rine verilen armağanlara pek tem- bet?’ diyecek oldum acı acı lama TKP’nin Ankara teşkilatı kapsa- kaldırılır. Şeker koması nedeniyle yaşama veda etmiştir. ların yönetimindeki devlet ihtişam- kinli yaklaşırlardı. “Armağanlar, güldü.” mındadır ama Suat Derviş yazıları kadar Ölümü kayıtlara 24 Temmuz olarak geçer. Ölümünden dan hiç de uzak değildir. hediyeler köleler yaratır, tıpkı kır- evliliğiyle de suçlanır. Tutanaklarda “Ko- sonra sadece Cumhuriyet ve Milliyet gazeteleri mesaj Yani AKP Genel Başkanı’nın baçların köpekler yaratması gibi” münist propagandası yaptığından ötürü hakkın- yayımlar. Sonuç olarak benim “deli” kadınım bir sos- “Dünya böyle şeylere önem ve- diye bir de vecizeleri vardır. da takibat açılmış olan, tanınmış ve iki defa mahkûm yalistmiş. Kimliği, kişiliği, geçmişi ne olursa olsun, baş rir” deyişi “kendi dünyası” açısın- Aman ha, kimseye, herhangi bir olmuş komünist adamla fikren anlaşarak evlenmiş bir dan doğrudur. Sarayla, köşkle iti- topluluğa bir şey dediğim, imada eğmez, uslanmaz, asi mi asi bir kadınmış. Bir toplantıda yazı yazanın, herhangi bir eli kalem tutanla mukayese “Reşat Fuat Baraner’in eşi” diye taktim edilirken tak- bar elde edilebilseydi, dünyanın en bulunduğum yok. Sadece hediye zengin insanı olan Sultan Hassanal verilenlere İnuitlerin düşündüğünü edilemeyeceği mahkemede kabul edilmektedir” denir. tim edenin sözünü keser ve “Ben yazar Suat Derviş’im, Tutuklandığında 8 aylık hamile olan Suat Derviş, sor- kimsenin karısı olarak yâd edilemem” der. Bolkiah’ın ülkesi Brunei’den daha düşündürtmemek lazım. “itibarlısı” olmazdı herhalde. Dediğim bu. guda bebeğini düşürür. 8 ay yatıp çıkar. Tam da günümüz gençliğinin temsilcisi bir kadın!.. Bİ DÜNYA İNSAN