Katalog

20 HAZİRAN 2021 2 Dr. Bahar Soğutmaz Özdemir ve ekibi, gelecek nesiller için tatlı patatesi dondurdu, sırada fındık var Bitkilerin şifresini çözüyor HİLAL editepe Üniversitesi KÖSE mühendislik fakültesi genetik ve biyomühendislik bölümü Y öğretim üyesi Dr. Bahar Soğutmaz Dr. Özdemir, Özdemir, moleküler genetik, bitki biyoteknolojisi, biyotik strese karşı tarımsal “Dünyada iyileştirme gibi konularda araştırmalar ekilebilir yürütüyor. Binlerce yıl toprak altında kalmış arazilerin tohumda DNA analizi yapıyor, ülkemize özgü bitkilere genetik kimlik veriyor, hepsi şu an gelecek nesiller için bitki donduruyor. kullanılıyor. Özdemir ile koronavirüs salgınıyla birlikte iyice gündeme yerleşen tarımın geleceği Mevcut adına yaptıkları çalışmaları konuştuk. alanda verimi u Sizce salgın dünyaya ne diyor? artırmak Özdemir, “Fındık’ta doku kültürüyle Pandemi en çok şunu gösterdi: Her toplum Bahar Soğutmaz Özdemir üretim için iki çeşitte başarılı olduk. İki zorundasınız” kendi kendine yetebilmeli. Öyle bir döneme birlikte çalıştığı öğrencileriyle. patent başvurumuz var” diyor. denk geldi ki küresel ısınmanın etkilerini, ik- diyor ve lim değişikliğini belirgin bir şekilde hisse- ekliyor: diyoruz. Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) veri- FINDIKLAR YENİLENMELİ “Kuraklık, lerine göre tarımsal verimi artıramadığımız- Kahve Orkide Lavanta da 2030’dan sonra artan insan popülasyonu- Fındığımız eskidi, verim düşük, bahçeler tuzluluk ve bitki nu beslemekte sorun yaşanacak. Bence o ta- değişmeli. Dünyanın yüzde 70 fındık ara- hastalıkları rih biraz daha geriye geldi çünkü kritik eşik zisi bizde ama üretimde bir numara ola- aşıldı. Dünyanın, ekosistemlerin taşıma ka- tarımsal verimi mıyoruz. Amerika, doku kültürüyle üreti- pasitesi var. Biraz har vurup harman savur- mi 10-15 yıl önce yaptı, bahçelerini kurdu en çok düşüren duk elimizdekileri, toprak kimyasala doydu, ve çok yakında Türkiye’ye rakip olacak... etmenler... vahşi sulama ile tuz yüzeye çıkıyor. Fındığı tohumdan üretmeye çalıştığınızda genetik açılım oluyor. Siz aynı yağ içeriği- Sürdürülebilirlik, u Ne yapacağız? ne sahip bitki elde edemiyorsunuz, o yüz- Verimi artırabilmek için kuraklığa, tuzlu- dünyanın den klonal üretmek gerekiyor. Klonal üre- luğa, hastalığa dirençli türler yetiştirmeniz gündeminde timde bir yapraktan, aynı genetiğe sahip gerekiyor. Diyelim ki kuraklığa dayanıklı bir Doku kültürüyle üretilen orkide, lavanta ve kahve... Stevia ise doku kültürü ve hücre kültürü ile üretildi. binlerce ağaç üretebiliyorsunuz. artık...” buğday çeşidi geliştireceksiniz... Bir çeşidin ıslahı 30 yıla kadar sürüyor. Biyoteknoloji burada devreye giriyor. u Neden? u Çeşitliliğinin azal- u Genetik kaynak nasıl korunabilir? Türkiye’de iki önem- masında en çok endişe Genetik kaynakların kayıt altına alınması, u Aynı zamanda GDO’suz ettiğiniz bitki türü li tatlı patates çeşidi var- korunması ile ilgili farklı projeler var. Bizimki olacak... hangisi? mış, Hatay kırmızısı ve “Ulusal DNA Barkodlama Projesi”. Tarım ve Bitki biyoteknolojisi Yumrulu bitkiler salep, Hatay beyazı. Hastalıklar Orman Bakanlığı ile birlikte çalışıyoruz. Ön- dediğinizde herkesin safran. Toplanırken bi- yüzünden üretimi azal- ce endemik bitkilerden başladık. DNA’larını aklına GDO geliyor ama linçsizce alınıyor, yumru- mış. Tatlı patates gelece- analiz ederek onlara moleküler kimlik veriyo- sadece o değil. DNA su toprakta kalmazsa yok ğin fonksiyonel gıdala- ruz. Böylece bu kimlikle, bu benim ülkeme ait dizi analizi yöntemleri olmaya yüz tutuyor. Özel- rından biri olarak görülü- diyebiliyorsunuz. Bitki çeşitliliği, genetik çe- kullanarak genomda likle soğanlı, orkide türü yor. Her toprakta yetişe- şitlilik verilmiş bir nimet. Tüm dünya için çok seçilim yapıyorsunuz. Stevia bitkilerde bilinçsiz topla- biliyor, kuraklığa daya- önemli... Dünya nereye gidecek bilmiyoruz. Moleküler markörler ile madan dolayı azalma var. nıklı, erozyonu önlüyor, Elimizdekileri korumak zorundayız. nokta atışı seçimler yapıp besin içeriği yüksek, çok u Üzerinde çalıştığı- ıslah zamanını kısaltıyorsunuz. u Ne kadar türe kimlik verebildiniz? fazla lif oranına ve anti- nız bitkilerden sizce en Bitki doku kültürüyle iki farklı 2000’e yakın bitkiyi kimliklendirdik, oksidana sahip. değerlisi hangisi? türü birleştirebiliyorsunuz...Amacımız devam ediyoruz. Veri tabanını da kurduk, Gözbebeğim buğday di- u Kaç yıl saklayabi- 30 yılı, 15 yıla indirebilmek, verimi ve besin eğitimler verdik. yebilirim. Yüksek lisans ça- leceksiniz? içeriği açısından kaliteyi artırmak. Kalite “Türkiye’de Her bitki için farklı koşullar söz konusu ama lışmalarımdan beri benim ana bitkim. Buğday dediğinizde mesela bir domatesin rengi, ANTİK DNA’NIN ŞİFRESİ bitki çeşitliliği çimi, ruşeymi çok faydalı. Kanser çalışmala- uzun vadede amaç 15-20 yıl saklayabilmek. kokusu, raf ömrü de işin içine giriyor... açısından aşağı u Bitki dondurma nasıl oluyor peki? rında da büyük potansiyel vaat ediyor. yukarı 12 bin u Antik DNA’yı bile çözüyorsunuz! u Domates demişken o eski domatesler Ultra soğuktan, eksi 196 dereceden bahse- takson (tür) Biraz bundan da söz edebilir misiniz? u Buğday kötüleniyor son yıllarda... neden yok artık? diyoruz. Bu da bir çeşit, genetik kaynakla- var. Bu kadar Yakın zamanda Kuşadası’ndaki Kadı Kale- Buğdayla ilgili en büyük tartışma hamurun Yıllardır tek tip ürün kullanımı var. Bir A rı koruma yöntemi. Belirli aralıklarla altı ay çeşide sahip çok si kazı alanından gelen materyalin DNA şif- kabarmasını sağlayan protein glutenle ilgi- bitkisi var, çok verimli ve herkes onu ekiyor. sonra, 4 yıl sonra, 6 yıl sonra dondurduğu- fazla ülke yok. resini çözüp ne olduğunu bulduk. 11-12. yüz- li. Ekmeklik buğdayda gluten daha fazla. Si- Bu sırada genetik kaynaklarımızı -elimizdeki nuz bitkiyi çözüp hâlâ yaşıyor mu diye kont- Avrupa’daki yıl Bizans dönemine ait bu tohumların Akde- yezde daha az. Siyez zaten ekmeklik buğda- farklı çeşitleri- kaybediyoruz. Belki eskiden rol ediyorsunuz. Zor bir yöntem. Burada en endemik türün niz bölgesindeki endemik bir türe ait olduğu- yın atası. Geçmişten günümüze buğdayda bir yediğimiz domateslere o kokuyu, tadı veren önemli nokta doku kültürünü kullandığınız üçte ikisi bizde.” nu belirledik, tıbbi kullanımı olan bir bitki... şey değişmedi, bu evrimsel bir süreç. Buğda- bir gen vardı. O çeşidi kaybettiğinizde o geni için yeni nesiller için virüsten arındırılmış Ekibimiz Selçuk Kalesi kazı alanına, sahadaki yın ana vatanının Türkiye olmasına tüm dün- kaybediyorsunuz. Gen havuzunu kaybeder- bitkileri saklamış oluyorsunuz. Biz tatlı pata- ilk antik DNA laboratuvarını kuruyor şu an... ya hayranlıkla bakıyor. seniz tekrar yaratamazsınız. tesle bu işe girdik, sırada fındık var. Beslenmenin kişiye özel olduğunu unutmayın Uykudan 4 saat önce MERVE ilo verirken yeterli ve den- u Saatlerle ilgili olarak geli beslenmek ilk kural- SAATÇİ diyetisyeninizden profesyonel K dır. Bu süreçte kilit nokta- Beslenme bir destek alabilirsiniz. lardan bir diğeri ise öğün saatleri- Uzmanı dir. Zayıflamak isteyen hemen he- men herkesin kafası özellikle ak- şam yemeği saati konusunda karı- şık. Çünkü kulaktan kulağa dola- şan diyet efsanelerinin en bilineni akşam 18.00’den sonra bir şey ye- memektir. Peki bu iddia doğru mu? u Akşam yemeği saatini belir- lerken en önemli nokta uyku sa- atimizdir. Akşam yemeği ile uyku saati arasında en az 4 saat geçme- si gereklidir. ÇOK ACIKMAMAK İÇİN u Birçok kişinin geç saatlere ka- edemeyebilirsiniz. kontrollü bir ara öğün ile geçir- dar çalıştığını göz önüne alırsak iş u Akşam yemek saatini bekle- menizi kolaylaştıracak, iştah kont- çıkışında akşam yemeği için arka- meden saat 18.00 gibi peynir ve rolü ve duygusal açlığı daha iyi daşlarınızla plan yapıyorsanız galeta veya süt ve meyve yönetmenizi sağlayacaktır. ya da eve varış saatiniz gibi sağlıklı ara öğün u Geç sa- geç bir saat oluyor- AKŞAM 18 KRİTER DEĞİL seçeneklerini de- atte yenen yemek- sa akşam 18.00’den ğerlendirmeniz u Öğünleri saat kaçta tükettiği- ler kilo almak dışında sonra herhangi bir akşam tükete- nizden daha önemlisi, o saatte tü- mide rahatsızlıkları, şişkin- şey tüketmemek ceğiniz yeme- keteceğiniz besinlerin seçimini lik, reflü ve uyku kalitesinde gerçekçi bir hedef ğin miktarı- doğru yapmaktır. Yatmadan 2.5 sa- problemlere de yol açabilir. Bu olmayabilir. nı kontrol al- at önce gece ara öğününüzü, yat- yüzden sağlıklı ve rahat olmak u Bu nokta- tına almanıza madan 3.5 saat önce ise akşam ye- istiyorsanız akşam yemeği se- da önemli olan yardımcı ola- meğinizi tüketmeye çalışın. çiminize ve saatinizi doğ- yemeğin saatin- caktır. u Akşam 18.00’den sonra ye- ru planlamaya özen den çok tüketeceği- u Ayrıca yo- mek yememenin bir kilo verme gösterin. niz yemeğin seçimi- ğun ve stresli bir çözümü olmadığını unutmayın. dir. Örneğin işten geç çı- günün ardından ge- Bütün gün bol kalorili ve yağ- kacaksınız veya akşam yeme- ce yemek yeme isteğiniz de lı beslenip, akşam 18.00’den son- ğine davetlisiniz, yemeğiniz saat artabilir. Bu isteğin bir alışkanlık ra bir şey yemeyerek kilo vermek 20.30-21.00’e sarkacak. Böyle bir haline dönmesine izin vermeyin. mümkün değildir. durumda hiçbir şey atıştırmadan Gün içerisinde öğünlerinizi dü- u Sağlığınızı korumak için aşırı yemek yemeyi beklerseniz çok faz- zenli tüketmek ve bol su içmek ge- yağlı ve yüksek kalori içeren besin- la acıkabilir ve açlığınızı kontrol ceyi yoğurt veya meyve gibi daha leri fazla tüketmemeye özen gösterin. dyt.mervesaatci @gmail.com