Katalog

28 KASIM 2021 6 Şiir okuyarak dolaştım Ermenistan, bizim ülkemize hem yakın hem de çok uzak Dinletilerimiz Komşuda açılmayı üstüne aluk Çetin’le ilk dinletimizin tari- hi Ekim 1994 olduğuna göre çey- rek yüzyılı geride bırakmışız de- mektir… bekleyen fıçı H Peki hâlâ sürmekte olan bu şiir müzik birlikteliğinin bunca uzun sürebilmesinin sır- rı nedir? Şairin ve müzisyenin insan ve sanatçı kişilikleri ara- sındaki uyumun başlıca etken olduğunda kuşku yok. Fakat yine de işin sırrı yapılan işin, izleyicilerinin ya- nı sıra onu yapan kişileri de etkisi altına alan yenilik- çi enerjisidir. Çeyrek yüzyılı geride bırakan bir etkinlik nasıl mı Kafkasya’nın yenilikçi olabiliyor? en büyük Her dinletinin sanki ilk kez üretilmekte oluşu duygu- gölü olan Sevan sunun önce sahnedeki sanatçılar, buna bağlı olarak da Gölü’nün etrafındaki izleyici tarafından duyumsanmasıyla… kiliseler göz alıcı. Gölün plajları Çünkü söz konusu olan şey, donmuş, kalıplaşmış, ke- denize sınırı bulunmayan ülkede sinkes belirlenmiş bir etkinlik değil. nefes almak için bir alternatif. Belirli, değişmez bir omurga var kuşkusuz. Dağlar gölü sarmış, bulutlar Bu, şiirlerin ve şarkıların da dağları yutmuş... Dağların DÜŞÜNDÜKLERIM birbirini izlemesi, bir anlam- karşısında uzanıp manzarayı seyre da da sanki birbiriyle yarış- dalıyoruz. Temiz ve tatlı su masıdır. Sevan Gölü kaynağı ile göl, ülkenin Bu dinleti eğer, yapıla gel- hayat kaynağı. diği üzere şiir okunurken fonda müzik yapılması ol- saydı, kısa sürede tekdüze- rmenistan, SSCB’nin dağıl- leşir, sonuçta da müziğin ki- ŞARABIN ANAYURTLARINDAN masıyla bağımsız olan ül- mi kez gereksizleşen bir sü- kelerinden biri. Hem do- iderseniz Erivan Operası’nda ri Ermenistan. Ararat şarap evinde, ül- se dönüştüğü sıradan bir şiir ğusundaki Azerbaycan ATAOL bir gösteri izlemeden dönme- kelerin, tanınmış kişilerin isimlerinin MEHMET dinletisi olurdu. Ehem batısında Türkiye ve BEHRAMOĞLU yin. 750 merdivenli Çağlayan verildiği birçok fıçı var. Azerbaycan ile Bizim buluşumuz olan KIZMAZ Azerbaycan’ın egemenliğindeki G (Cascade) şehrin en gözde ya- Ermenistan arasında 1994’te imzala- ve bizde de başka bir ülke- Nahçıvan bölgesi ile sınırları kapa- pısı. Her merdivende şehri başka bir nan antlaşmaya atıfta bulunmak için de de rastlamadığım bu şiir- lı olduğu için ekonomik olarak bir- açıdan görüyoruz. Merdivenlerin so- aynı tarihte kapatılan fıçıya Barış Fıçı- müzik birlikteliğinde ise şi- Ermenistan’da çok konuda darboğazda. Başken- nunda şehir adeta ayağımızın altında. sı ismi verilmiş. Fıçının açılması, ileri- ir kendisini izleyecek şarkıyı ti ve en büyük şehri Erivan, Gümrü ismi Ararat Haluk’la Ağrı Dağı’nın cezbedici manzarası kar- de imzalanacak bir barış antlaşmasına hem içerik hem söze ve me- ve Vanadzor ülkenin önemli şehirle- şımızda. 1915 olaylarına ithaf edilen bağlı. Evet, bu kadim toprakların has- lodiye ilişkin öğelerle hazır- olan Ağrı daha ilk rinden. Rusya başta olmak üzere ço- Tsitsernakaberd’deki anıtına gidiyoruz. ret kaldığı şey barış. Eskidikçe değer- larken , şarkı da bir sonraki ğu erkek yurtdışına çalışmaya gitti- Dağı’na buluşmada Anıtta bekleyen bir güvercine denk ge- lense de şarap, dileğimiz bir an önce fı- şiirin sözel, duygusal, ezgisel ği için Ermenistan adeta kadınlar ül- Erivan’dan liyoruz. Şarabın anayurtlarından bi- çının açılması. ayrılmaz bir ortamını hazırlıyor... kesi. Nüfus o kadar az ki Amerika, Doğaçlamaların, şair ve bakınca, ikili oluştura- Rusya ve Avusturya’daki Ermenile- müzisyenin kimi kez birbir- rin sayısı Ermenistan’da yaşayanlar- uzansak Erivan’dan Ağrı Dağı manzarası. cağımızı lerine takılmalarının yanı sı- dan daha fazla. ra izleyiciyle söyleşmelerin dokunacağız hissettik ve Türkiye-Ermenistan sınırı de doğallık, kendiliğinden- 1993’ten beri kapalı. Gürcistan’ta sanki. öyle de oldu. lik (spontanelik) kazandırdı- vize başvurumu online olarak yap- Ağrı Dağı, Dinletilerde ğı bu dinletiler, her biri ken- tıktan sonra birkaç gün bekledim, di özgünlüğüyle senfonik bir şaraplardan yer alan onay geldikten sonra Tiflis’ten bütünselliğe ulaşarak ve izle- Erivan’a giden minibüse atladım. sokaklara, şarkıların yiciyle bütünleşerek duygusal Bir kadın, azıcık Türkçesiyle, Tür- ve akılsal bir doruk noktasın- otellerin tümünün kiye hakkında sorular sorunca biraz- da sona eriyor… cık şaşırdım. Türkçeyi, 1915 olay- isimlerinden benim HHH larında Kars’tan göç eden ninesin- resimlere, şiirlerimden 1980’li yılların ikinci yarı- den öğrenmiş. Sınır kapısındaki gö- sında, zorunlu bulunuşumun paraya kadar yapılan revli Türkiye’den ülkeye gezmeye (sürgünümün) ülkesi Fran- ayda sadece birkaç kişinin geldiği- her yerde var. ezgiler olması sa (Paris) olsa da daha çok ni söylüyor. Almanya’nın diyebilirim ki yine Haluk bütün şehirlerini ve pek çok NE MÜZIĞE SES VER Opera binası Çetin’in yerleşim yerini şiirlerimi oku- ZAMAN Heykellerin süslediği meydan- buluşu olarak yarak dolaştım. lar ve parklar her yerde. Özellik- VE NASIL? İzleyicilerim, doğal olarak, Bizdeki gerçekleşti. le akşamları ziyaretçi akınına uğ- Ülkeyi ziyaret etmek için en büyük çoğunlukla bizim ülke- Adana kebaba ruyorlar. Her adımda bir tını uygun zaman ilkbahar ve sonbahar. mizin insanlarıydı. benzeyen Lyulya kebap var, bir tarafta piyano, diğer ta- İstanbul’dan direkt uçuş yok, Erivan’a Ermenistan’ın geleneksel rafta duduk... Her adımda ens- aktarmalı yolculuk ortalama 2 bin yemeklerinden. Tarçın, trümanıyla müzik yapan biriy- TL’yi buluyor. İstanbul, Ankara, birçok yemekte baharat le karşılaşıyorsunuz. Sesini ta- Trabzon ve Erzurum’dan kalkan olarak kullanılıyor. kip ederek yanına gittiğimiz Jas- otobüsler de var. En uygun rota Haluk min Teyze’nin kulaklarımızdaki Tiflis’ten Erivan’a otobüs, Çetin izi hâlâ belirgin. Jasmin Teyze, san- minibüs veya tren ile ki toprağın derinliklerinden gelen ağı- gidiş. dının ardından hikâyesini anlatıyor. An- kenar mahallelerde yaşam Milli Galeri, Tarih Müzesi, birçok bakan- lıyoruz ki sanat Jasmin Teyze için bir sığınak lık ve hükümet binası var. Meydandaki fıs- derme çatma evlerde sürüyor. olmuş. Çoğu yerde yaşamını yitirmiş sanatçı- Erivan, ismini, Nuh’un tufandan sonra ka- kiyelerin suyu müzikle ritim tutuyor. Bu fıs- ların fotoğrafları asılı. kiyelere “şarkı söyleyen çeşmeler” deniliyor. rayı ilk gördüğü yerde Yerevats (Göründü) Ermenice ve Rusça ilkokulda zorunlu, İn- diye bağırmasından almış. Rivayet bu. İncil’e Hafta sonu kurulan Vernissage pazarında ise gilizce de öğreniliyor. Ülkenin ulusal sporu ne ararsanız var; antikalar, Sovyet madalya- göre de Ermeniler, Nuh’un torunlarından olan ve müfredatta yer alan satranç da 11. sı- Hayk’ın kabilesi. Ağrı Dağı ovasının en do- ları, sanatçıların sergiledikleri resimler. Pa- nıfa kadar görülüyor. Toplumdaki sınıf farkı zarlarda da kadınlar daha ön planda... ğusunda kurulan kent, Ermenistan’ın kültü- ise fazla. Zengini çok zengin, fakiri çok fakir. rel, sanatsal, endüstriyel ve siyasal merkezi. KUYUDA 14 YIL YAŞAMIŞ İstiklal’le benzeyen Erivan’daki Tashır, ülke- Ülkede, Sovyet dönemi etkilerini (son yıl- Ermeniler, dünyada Hıristiyanlığı ilk ka- nin en modern caddesi olarak biliniyor. Ama larda azalsa da) görmemek mümkün de- bul edilen halklardan olunca dünyanın en es- ğil. Yapıların çoğu ki manastırı, katedrali ve kiliseleri de burada. Sovyetler’den kal- Şiir okuma aralarında yöredeki profesyonel ya da İnanışa göre Ermenistan’a Hıristiyanlığı ya- mış. Daha doğrusu es- amatör sanatçıların müzikle katkı sundukları olurdu. yan Aziz Gregor, Hor Virap Kilisesi içinde- Erivan yakınlarındaki Hor Virap Kilisesi’ne Sovyetler’den ki ve yeni iç içe. Da- Aynı yıllarda şair Yaşar Miraç ve müzisyen dostla- ki kuyuda 14 yıl yaşamış. Daracık merdiven- kalma marsurut adı verilen minibüsler ile Ağrı Dağı için iresel bağlantı yolla- rımız Gani Cansever (Heval) ve Hüseyin Kiraz’la “Şi- lerden ben de kuyuya iniyorum ama beş daki- gidiyorum. Zirveyi görmeme engel olan dağın etrafını saran rı ile Erivan’a güneşin ir ile Türkü” adıyla bir dörtlü oluşturarak yine çoğun- ka kalıyorum. bulutlar ve sis, sanki iki ülke arasına girmiş buzlar gibi... şehri de deniliyor. So- lukla Almanya’da turneler yaptık. Bir müzisyenle bir- Ülkede karşılaştığım insanlar samimi. kaklar rengârenk, ya- likte şiir-müzik dinletileri düzenlenmek fikri zihnim- Türkiye’den geldiğimizi öğrenince birkaç sa- pılar sanatla resmedil- de o sıralarda oluşmuş olmalı. Yine o sıralarda, ülkeye niye belirsizlikten sonra güler yüzle yakla- miş, boyanmış. Her döndüğümde onun her köşesini geleneksel bir halk şa- şıyorlar. Halkın değil siyasilerin araya me- sokakta su içmek için iri gibi şiirlerimi okuyarak karış karış dolaşmak arzusu safe koyduğu düşüncesi yaygın. Arpaçay iki akan çeşmeler var. da içimde bir tutku olarak doğmuştu. Gerçekten de dö- ülke arasında sınır ama aslında suyun sını- Ama muslukların ağzı nüşümün hemen sonrasında bazı yetenekli, değerli sa- rı yok. Türkiye’de doğan ve Ermenistan’a gi- yukarıya doğru. Cum- natçı arkadaşlarla bunun denemelerini yaptık. Haluk’la den Aras Nehri gibi. huriyet Meydanı’nda ise daha ilk buluşmada ayrılmaz bir ikili oluşturacağı- mızı hissettik ve öyle de oldu. Dinletilerde yer alan şar- kıların tümünün (yıldönümleri vb. nedenlerle istisnalar dışında) benim şiirlerimden yapılan ezgiler olması yine Tarih ve doğa iç içe Haluk Çetin’in buluşu olarak gerçekleşti. rivan’da Mavi (Gök) Cami, rmanların içindeki kayalık- HHH yaprakların üzerine dahi ya- lardan aşağı sarkan ve dağ- Ölümcül salgın belası pek çok sanatsal sunum gi- Ezı yazıldığını göreceğiniz an-Oların gözyaşlarını andıran bi bizim çalışmalarımızı da büyük ölçüde engelledi, za- tik Ermeni el yazılarını içeren Ma- şelaleleri, derin vadilerden süzülen man zaman durdurdu. Fakat bir süredir, gereken ön- tenadaran arşivi, konser salonu, nehirleri görünce Kayıp Özgür- lemleri hep birlikte alarak ülke içinde ve dışında şiirle- sergiler, araştırma stüdyosu bulu- lük filminde geçen, “-Abi, nehir - rimizle ve şarkılarımızla gezilerimize yeniden başladık nan ve Ermeni rahip Komitas’ın ler dağların gözyaşlarıdır? -Öyle- ve sürdürüyoruz. dini ve müzikal eserlerini inceleye- dir cigeramın. Tanrıların göz yum- Şiirle, müzikle, sanatla nefes alan, güzel, doğru gün- Hor Virap Kilisesi bileceğiniz Komitas Müzesi görül- duğu zulümlere dağlar ağlıyor” di- lere umutla ve özlemle... mesi gereken yerler arasında. yaloğunu anımsıyorum... OKUDUKLARIM - IZLEDIKLERIM