Katalog

14 KASIM 2021 4 Elli yıl hapiste, 22 yılı hücrede İsmail Tiner, eğitime gidip, ‘volkan olup’ yurda dönenlerden Beyaz adaletin(!) ELA GÜLBOY kara mahkûmu Ata’nın uzun artık serbest ok ama çok zaman ön- ce şöyle bir duymuştum İsmail Tiner, ince eğitim yolu ama ne adı kalmış ak- Amerika’da lımda ne de işlediği suç. Ç Sadece Kara Panterler elektrik adlı siyah devrimci örgütün lider- umhuriyetin ilan edilmesinden sonra eğitim sorun- mühendisliği lerinden birisi olduğunu biliyo- ları sadece Osmanlı dönemine ait olan yanlışlarla okudu ve rum. Birkaç gün önce 22 yılı tec- ilgili değildi. Eğitim kurumlarının fiziki ve maddi ritte olmak üzere 49 yıl boyunca imkânları da yetersizdi. Atatürk, yabancı ülkelere yurda döndü. MuStAFA k. tutulduğu hapishaneden serbest CTürk öğrencilerin gönderilmesini bir eğitim politi- Mart 1946’da Erd EMOL bırakıldığını okuyunca hatırladım kası olarak uyguladı.1929-1938 döneminde Almanya, Avus- yeniden. “Evet”, demiştim, “var- Etibank Genel turya, Çekoslovakya, İsveç, Fransa, Belçika, İsviçre, İtalya, İn- dı böyle biri”. giltere, Macaristan, Amerika ve Rusya’ya öğrenci gönderildi. Müdürlüğü’nde Çok uzun bir süre bu. Çok Bu öğrencilerin biri de Belçika’da okuma hakkı kazanan İsma- enerji ama çok ağır bir ceza. Gerçekten insafsızlık. Ama ABD il Tiner’di. Atatürk’ün Sadi Irmak’a telgraf yollayıp “Sizi bir söz konusu oldu mu, suçlu da siyahsa bu son derece do- şubesinde kıvılcım olarak gönderiyorum, volkan olup dönmelisiniz” de- ğal tabii. Kara Panter üyesi Russell Shoatz nihayet ser- diği gençlerden biriydi Tiner... Çalışma yaşamına 95 yaşında elektrik best bırakıldı. nokta koyan, 105 yaşında bir çınar. Hem Kara Panterler hem de Siyah Kurtuluş Ordusu mühendisi Tiner, 1916’da Birinci Dünya Savaşı yıllarında Nazilli’de üyesi olan 78 yaşındaki “Bordo” lakaplı Shoatz, 1970 doğdu. Babası Mustafa, sesi güzel olduğu için hafızlık yapan, olarak yılında Philadelphia polis karakoluna düzenlenen, bir köyün ilkokulundaki başöğretmen, annesi Hatice ise Bosna çalışmaya polis memurunun ölümüyle sonuçlanan saldırıda yer al- Hersek göçmeniydi. İlkokulu 1929’da Nazilli’de bitirdi. Üç dığı için şartlı tahliye hakkı da tanınmadan, ömür boyu başladı, yıl bekledikten sonra yeni açılan Nazilli Ortaokulu’na kay- hapse mahkûm edilmişti. Durup dururken silaha sarılıp doldu ve sonra İzmir Erkek Lisesi’nde yatılı olarak 1938’de mecburi şiddete başvurmuş değil Ka- mezun oldu. Ailesinin istememesine rağmen, gazetede gördü- ra Panterler hizmetini ğü ilanlar üzerine devletin açtığı yurtdışında burslu öğrenim İsmail Tiner, eşi Şehnaz Tiner’i 6 ay önce yitirdi. örgütü, siya- sınavlarına girdi. Maden Tetkik Arama (MTA), Sümerbank, 1955’te si katli savun- Etibank ve Maarif Vekâleti sınavlarını iyi derecelerle kazan- bitirdi. Kendi hat edilemez. Devletin ellerine verdiği tren ve vapur biletle- duğumdan dı. Ve sonrası macera dolu yeni bir yaşam. ri şu şekildedir: Ankara - Bağdat - Basra (tren ile), Basra’dan değil, buna şirketinde Tiner, MTA’yi tercih ederek, Bahri Ersöz ile 8 Kasım binecekleri Hollanda bandralı yük gemisi ile Basra - Bah- yol açan ne- 1938’de Sirkeci Garı’ndan yola çıkar. Tren Belgrad’da dur- çalışırken reyn - Katar - Muskat - Karaçi - Bombay - Seylan Adası (Ko- denleri de he- duğunda tüm gazetelerin üzerinde Atatürk’ün resmini görün- lombo) - Singapur - Manila - Büyük Okyanusu geçerek Los Avrupalı, saba katmak ce vefat ettiğini anlarlar. Keder içinde sessiz bir yolculuk- Angeles’a varış. 1940 yılının yılbaşı gecesini Bağdat - Basra gerektiğini ta Münih’te yolları ayrılır. Tiner, Belçika’da Liege’deki Eco- Amerikalı arasındaki trende geçirirler. Bağdat’ta Semiramis Otel’de 20 - düşündüğüm- le Montefiore Elektrik Mühendisliği Bölümü’ne başlar. Or- şirketlerde 25 gün konaklama sonrasında da bir yük gemisine binerler. den söylüyo- taokul ve lisedeki Fransızca eğitimi nedeniyle dil konusunda Basra’dan Los Angeles’a vapur yolculuğu 2.5 - 3 ay de- rum bunu. temsilcilikler zorluk çekmez. vam eder. Hollanda bandıralı Boshfontain gemisi Şattülarap Bakın, de yaptı. kanalından geçtikten sonra Bahreyn ve Muscat’a ulaşır. Son- HitLEr’d En tr EnLE kAçış Mapping Po- ra Bombay’da 4 gün, Seylan Adası’nda Kolombo Limanı’nda “Ülkemin lice Violence Eylül 1939’da Hitler Almanya’sı Polonya’ya saldırır. Bir süre 2 gün, Malezya’da Penang Adası Georgetown Limanı’ndan adlı bir kuru- sonra Hitler’in Belçika’ya da saldıracağı haberi yayılınca, ora- verdiği mal alımı, Singapur ve Manila limanları sonrasında 20 gün luş var; günü- daki Türk öğrenciler trenle ülkelerine dönmeye çalışır. Bulduk- imkânlarla boyunca Büyük Okyanus’u geçerler. Sonra Hawaii Adala- müzde Ame- ları tren kaçmaya çalışan Yahudi aileler ile tıka basa doludur. Russell Shoatz rı ve Honolulu’da 4 gün geçirdikten sonra tekrar bir okya- rikan polisi- başladığım Fransa’da jandarma herkesi trenden indirir, yük vagonuna bin- nus yolculuğu ile Los Angeles’ta San Pedro Limanı’na varır- nin yılda or- dirip sürgülü kapıları kilitler. Dura kalka geçen birkaç günden iş hayatımda lar. Varış tarihi 1941 yılının Mart sonudur. Öğrenciler, gemi- talama bin ABD vatandaşını öldürdüğünü açıkladı ya- sonra bir durakta jandarmalar kapıyı açık unutur. Çoluk çocuk enerji de sıkıntıdan gece gündüz poker oynamaya başlarlar. Tiner kınlarda. Baskının daha fazla olduğu, ırk ayrımcılığının herkes kaçıp karşıda duran başka trene atlar. Trenin Paris’e git- İngilizce öğrenmeye ağırlık verir, sözcük ezberlemeye baş- doruğa çıktığı dönemlerde siyahlara yönelik polis şid- tiğini bilmeden... Hiçbirinde bilet de para da yoktur. 5 Türk öğ- santrallarında lar. Limanlarda durdukça ellerindeki kısıtlı ödeneğin izin ver- detini düşünün bir. Öldürülen, hakkı aranamayan, hesa- renci yakalanmamak için kendilerini tuvalete kilitler. İçlerin- görev aldım. diği kadar şehirlerde dolaşırlar. Büyük Okyanusu geçtikleri bı da sorulamayan ne kadar siyah vardı kim bilir? Ka- den biri fenalaşır, zemindeki çatlaktan gelen havayla kendine on gün boyunca, dev dalgalar nedeniyle mide bulantılarından ra Panterler, diğer benzerleri gibi, bir öz savunma örgü- Hem de gelmesine uğraşırlar. Bu zorlu yolculuğun ardından Paris’e va- uyuyamaz ve bir şey yiyemezler. tü olarak çıktı ortaya. Uzun öyküdür, başka zaman aklı- rır varmaz konsolosluğa giderler. Öğrenci yurtlarında kaldıkları çelik döküm Tiner, Los Angeles’ta ilk önce First National Bank’a gider. ma gelirse değinirim. iki haftanın ardından konsolosluğun temin ettiği biletlerle tren- sahasında MTA’nin gönderdiği 2 aylık ödenek olan 230 doları bankada- Siyah devrimciler, gerekli gördükleri her yolla ada- le İtalya ve Yunanistan üzerinden İstanbul’a ulaşırlar. İtalya’da dır. “O zamanın son derece kısıtlı şartlarında gençlerini böy- let sistemini dönüştürmeye çalıştılar. Çoğunlukla şiddet- Mussolini baştadır ve henüz savaşa girmemiştir. yatırım le yetiştiren, onca fakirliğin içinde bizi hiç zorda bırakmayan, le. Shoatz da bunlardan biriydi. Ceza aldıktan sonra iki Tiner, önce Zonguldak’taki madencilik fakültesine gön- yaparak yabancı ülkelerde ülkemizi en iyi şartlarda temsil etmemi- kez hapishaneden kaçtı. Ona bu yüzden “bordo” lakabı derilir. Sonra İTÜ’nün sınavlarına girmesi istenir. Sınav so- zi sağlayan bir devletti bizim devletimiz” diye anlatır o gün- verildi. Bu sözcük, özgür topluluklar yaratan köleleşti- sanayiye nucuna göre ikinci sınıfa başlar. Birkaç ay İTÜ’de okuduk- leri. Önce Los Angeles’ı ve Hollywood’u gezerek birkaç gün rilmiş Afrikalıları tanımlar. “Dışarıda” siyah hakları için tan sonra MTA’den aldığı yazıda Amerika’ya katkıda geçirler. Sonra gelen 20 kişilik kafile okullarına dağılır. Ti- mücadele veren Shoatz, hapishane yıllarında da “şart- yollanacağını öğrenir. Tüm öğren- bulunmaya ner, Kansas Montana’da maden mühendisliği okuyan Bahri lı tahliyesiz müebbet” cezasının kaldırılması için çaba ciler Ankara’ya çağrılır. Gitti- 1927-1929’da Ersöz’e uğrar, 15 günde Boston’a varır. gösterdi. Hatta bu amaçla kurulan Pensilvanya Yaşam ğinde seyahat biletleri, harç- gayret ettim” yurtdışına öğrenci Derneği’nin başkanı oldu, 1983’te. Ama yetkililer etki- lıkları, Boston’daki MIT diyor. gönderilen alanlardan bazıları: lenmek şöyle dursun, 22 yıl hücre hapsine mahkûm etti- Üniversitesi’ne kabul bel- Hir OşiMA’YA BOMBA “Arkeoloji, beden terbiyesi, ler onu bir de. Ancak 2014 yılında hücreden çıkarıldı. gesi, seyahat için gere- betonculuk, çilingirlik, dökümcülük, Hapishanede bulunduğu süre içinde sadece kendisi oston’da MIT Üniversitesi’ne vardığın- ken her şey hazırlan- ekmekçilik, elektrikçilik ve mühendisliği, da yaz kurslarının başladığını görerek için değil, siyah/beyaz tüm mahkûmlar için ceza yasa- mış olarak ona teslim erkek ve kadın terziliği, felsefe, fizik - larında değişiklikler yapılması amacıyla lobicilik yaptı. hemen İngilizce kursuna yazılır. 1941 edilir. Kendi sözleriy- kimya, fıçıcılık, heykeltıraşlık, hukuk, inşaat Byılı öğretim yılına MIT (Massachusettes Elbette kamuoyundan da büyük destek gördü. Bunların le “Yarabbi, ne devlet ve mühendisliği, konservecilik, kürkçülük, başında Abolisyonist Hukuk Merkezi gelir. (Abolisyo- Institute of Technology) Elektrik Mühendisliği’nin ama! Böyle bir dev- marangozluk, makine mühendisliği, Ağır Akım (Power) bölümüne kayıt olup derslere nisti “yürürlükten kaldırma yanlısı” diye çevirdim, uma- let hiçbir yerde yok!” mimarlık, modelcilik, musiki ve sanayii rım doğrudur). Abolisyonist Hukuk Merkezi kendisi- başlar. Bu yıllarda Avrupa ve Asya’da savaş tüm Savaş şiddetlendi- nefise, nesci ve kimyevi sanayi, resim şiddetiyle devam etmektedir. Okul sırasında hidro- ni ABD’de “siyasi mahkûmların mücadelesinden ilham ği için Atlantik Okya- ve pedagojisi, matematik, ruhiyat, alan, sınıf/ırk temelli kitlesel hapsetmeyi ortadan kaldır- lik hocası Tiner’i ücretli olarak asistan yapar. Oku- nusu üzerinden seya- sıhhi tesisat, demircilik, sütçülük lun bir odasında çalışma imkânı verilir, kapısına da is- mak amacıyla örgütlenmiş olan, kamu yararına çalışan ve peynircilik, tesviyecilik ve bir hukuk firması” olarak tanımlıyor. mi yazılır. 1944 yılında MIT’ten elektrik mühendisi dip- motor, ticaret, tıp, ecnebi lomasını, 1945 yılında da yüksek mühendis diplomasını lisanı...” Bu Bir BEYAz kin alır. Okul bittiğinde savaş nedeniyle dönemeyince New York İşte bu hukuk firmasının da çabaları sayesinde 2017 Schenectady’daki General Electric fabrikalarında çalışır. O sıra- yılında Shoatz lehine karar çıkarılabildi. Ama yine de da Amerikalılar, Japonya’da Hiroşima’ya atom bombası atar. Ti- hemen hapisten kurtulamadı siyah devrimci. Hayli za- ner, 1945 sonunda Atlantik’te seyreden American Liberty gemi- man sonra nihayet 26 Ekim 2021’de bir yargıç onu “şef- lerinden biriyle New York’tan Atlantik - Cebelitarık - İskenderiye kat gerekçesiyle” serbest bıraktı. üzerinden Beyrut’a oradan da Ankara’ya ulaşır. Hapishane sisteminin hasta ettiği bir devrimciyi, sağ- Etibank mecburi hizmeti bitince askerlik arkadaşı Sabahattin lığının geri döndürülemez biçimde kötüleştiği anda bı- Mollaoğlu ile Silvan Sanayi AŞ’yi kurarlar. Silvan adı o zaman- rakmanın adı “şefkat” oluyor ABD yasalarında. Shoatz larda okumaktan çok hoşlandığı Amerikalı Şair Walt Whitman’ın dördüncü evre kolorektal kanserle mücadele ediyor. bir şiirinden (Sylvania) alıntıdır. Sonradan Diyarbakır Silvan ilçe- Siyasi mahkûm Russell Shoatz gibi, diğer eski Ka- sinden kapılarına gelen ve onları hemşerisi zanneden çok kişi olur. ra Panterler üyeleri de hapishanede yaşlandıkları, artık Silvan, ilk zamanlarında Şişli’de tek katlı, dükkân olarak kul- toplum için “tehlike oluşturmadıkları” durumda bile de- lanılmış kiralık binada faaliyete geçer. Kuruluş fikri, teneke kır - mir parmaklıklar arasında tutuldular hep. Bunlardan bi- pıntılarından kurşun üretmektir. Türkiye’de kurşun yoktur o za- ri olan Kara Panterler üyesi Romaine Fitzgerald 51 yıl- manlar. Sonra çelik döküme yönelirler. Bir ara iş kazası geçirir... dır “yattığı” bir Kaliforniya hapishanesinde 71 yaşında Çelik elde edip dökümhane işi ile devam ederler. Bu çelik üretim ölmüştü. tesisi hâlâ ayakta. Tiner, “Bizler Türkiye’nin çok güzel zaman- Tiner ve Amerika’da okuyan arkadaşları. Beyaz kin inanılır gibi değil gerçekten. Kalan ne kadar larında çalıştık. Amerika’da okuyan arkadaşlarım arasında şah- Soldan sağa Muzaffer Kaçı, RAsim Kurşuncu, İsmail ömrü varsa umarım biraz mutlu, keyifli geçirir Shoatz. si bir girişimci olma açısında ben nadir bir örnektim. Çoğunluk Tiner, Bahri Ersöz, Cemal Ünal, Şahap Kocatopçu (1944) devlet kurumlarında yöneticilik yaptı” diyor. OtOBÜStEkiLEr Kemal Urgenç pazar.dergi@cumhuriyet.com.tr 14 KASIM 2021 SAYI: 1653 n Yayın Koordinatörü İmtiyaz Sahibi: HİLAL Kö SE ö ZTüRK CUMHURİYET VAKFI adına n Görsel Yönetmen ALEV COŞKUN MüNEVVER OSKAY Genel Yayın Yönetmeni n Editör DENİZ üLKüTEKİN AYKUT Küçü KKAYA n Sayfa Tasarım EMİNE BİLGET Sorumlu Müdür n Reklam Genel Koordinatörü HAKAN AKARSU ESRA BOZOK Reklam Yönetimi: Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık AŞ. Prof. Nurettin Mazhar Öktel Sk. No: 2 34381 Şişli/İstanbul Tel: (0212) 343 72 74 (20 hat) Faks: (0212) 251 98 68 e-posta: reklam@cumhuriyet.com.tr Baskı: İleri Basım Mat. Amb. Reklam Tanıtım Yay. ve Teknik Hiz. Tic. A.Ş. Yenibosna Mah. 29 Ekim Cad. No:11A/41 Bahçelievler İstanbul Dağıtım: Turkuvaz Dağıtım Pazarlama A.Ş. Yaygın süreli yayın Bİ DÜNYA İNSAN