Katalog

AHMET NURİ DOĞAN VE MUSTAFA ÖZMEN’DEN ‘ORTAKLAR İLKÖĞRETMEN OKULU: KÖY ENSTİTÜLERİNDEN YANSIMALARLA’ İlköğretmen okullarına değerbilirlik Ortaklar Öğretmen Okulu mezunları Ahmet Nuri Bugünün öğretmen mücadelesine de ışık Doğan ve Mustafa Özmen, Ortaklar İlköğretmen tutan yazarlar, Köy Enstitüleri deneyiminin Okulu: Köy Enstitülerinden Yansımalarla “çok köklü bir süreç” olarak eğitim anlayışı (Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları) adlı ve etkilerinin eşsiz deneyimin bir ürünü çalışmalarını “İlköğretmen Okulları Köy olan İlköğretmen Okulları boyunca yıllarca Enstitülerinin yozlaşmış hali miydi, yoksa Köy yaşadığını vurgulayarak “Bu deneyimi Enstitüleri geleneğini devam ettiren okullar yaşayanlar olarak ve Adabelen-Ortaklar mıydı” ikilemine açıklık getirmek amacıyla kaleme temelinden yola çıkarak Öğretmen Okullarını aldıklarını ifade ediyorlar. anlatmaya / aktarmaya çalıştık.” diyorlar. ÖNER YAĞCI ÖĞRETMENE, ÖĞRETMENLİĞE SAYGI Öğretmene, öğretmenliğe saygı, 19. yüzyılın ortalarına kadar şeyhülislamların, müftülerin tekelinde olan eğitimi- mizde, çağdaşlığa atılan adımlarla süren Aydınlanma ara- yışının, mücadelesinin önemli bir parçasıydı. İlköğretmen okulunun açılmasıyla birlikte (16 Mart 1848) süren çağdaşlık arayışı, II. Meşrutiyet’ten sonra eğitimin il- kokullarda zorunlu ve parasız olması adımıyla ivme kazandı. Eğitimimiz Tevfik Fikret, Ethem Nejat, Mehmet Akif, Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin, Prens Sabahattin, İsmail Hakkı Baltacıoğlu, İsmail Mahir Efendi, Emrullah Efendi, Abdullah Cevdet, Satı Bey gibi o dönem aydınlarının eği- tim, öğretmen yetiştirme, öğretmenliğin saygınlığı atılım- larıyla ete kemiğe büründü. Cumhuriyetin eğitim devrimleriyle birlikte, İsmail Sa- fa Özler, Vasıf Çınar, Reşit Galip ve özellikle Musta- fa Necati’nin büyük katkılarıyla (laik ve karma eğitim…) eğitim değer kazanmaya, öğretmenlik ve öğretmen hak et- tiği saygınlığına kavuşmaya başladı. Bu saygınlık, Saffet Arıkan döneminde başlayan atılım- 16 Aralık 1969 18 Aralık 1969 la (eğitmen kursları, köy öğretmen okulları) ve Nafi Atuf Kansu’lu, İsmail Hakkı Tonguç’lu, Rüştü Uzel’li kadro- 1970’lerde, yönetiminde olmaktan kıvanç duyduğum BUGÜNÜN ÖĞRETMEN MÜCADELESİNE suyla Hasan Âli Yücel döneminde (başta Köy Enstitüle- TÖB-DER, Ali Bozkurt, Cemil Çakır, Gültekin Gazioğ- DE IŞIK TUTAN BİR ÇALIŞMA ri) doruğa ulaştıysa da 1940’ların ortalarından başlayarak lu başkanlıklarında TÖS’ten aldığı öğretmen direnişi bay- Bu düşünceyle; “Ortakların Kurucu Kurumu: Kızılçullu çağdaşlık devrimi, her alanda olduğu gibi eğitimde de geri rağını dalgalandırdı. Onlarca öğretmenin canı, yüzler- Köy Enstitüsü”, “Ekonomik İşleyiş”, “Öğretmenler”, “Öğ- dönüşe, karşı devrime doğru sürüklenmeye başladı. ce öğretmenin dövülmesi, hapisliği, binlerce öğretmenin renci Alımı-Okula Geliş-İlk Şaşkınlık”, “Okulda Yaşam ve Ortaklar Öğretmen Okulu mezunları Ahmet Nuri Doğan sürgünü, işsizliği ile ödediği bedellerden sonra 1990’lar- Kazanımlar”, “Etkinlikler”, “Öğretim Etkinliği”, “Yaşama ve Mustafa Özmen tüm bunları Ortaklar İlköğretmen Okulu: da EĞİT-DER ve abece dergisiyle başlayan öğretmen di- Yansıyanlar” adlı bölümlerle dünü bugüne bağlayan yazar- Köy Enstitülerinden Yansımalarla (Türkiye İş Bankası Kül- renişi, EĞİTİM-İŞ’le, EĞİTİM-SEN’le sürdürülürken lar, Ortaklar İlköğretmen Okulu adlı yapıtlarıyla, 2001’de ku- tür Yayınları) adlı çalışmalarında ayrıntılarıyla ele alıyorlar. rulan Ortaklar Öğretmen Okullular Derneği’nin ve 2002’de 2020’lerde Öğretmen Okulları Öğretmen Liseleri Eğitim- ciler Birleşme ve Dayanışma Derneği ve Özel Sektör Öğ- yayımlanmaya başlayan Adabelen dergisinin mensupla- İLKÖĞRETMEN OKULLARI VE rı olarak bugünün öğretmen mücadelesine ışık tutuyorlar. retmenleri Sendikası’nın da katılmasıyla güçlenerek öğ- KÖY ENSTİTÜLERİ İKİLEMİ! retmenliğin saygınlığının yeniden kazanılması için direni- Kitapta, Kızılçullu Köy Enstitüsü’nün öğretmen ve öğ- Türkiye’de öğretmenliğin meslek olma sürecini, uygar- rencileri tarafından kurulan Ortaklar Köy Enstitüsü’nün de- yor. İşte bu direnişe önemli bir katkı sunuyor Ortaklar İl- laşan, savaşmayı, yönetmeyi, sanat yapmayı, felsefe yap- köğretmen Okulu. vamı olan Ortaklar İlköğretmen Okulu’ndaki yaşanmışlık- mayı öğrenen insanın özgür insana doğru giderken öğret- lar, ilk elden tanıklıklarla ve benzer süreçleri yaşayan tüm meyi öğrenmek gereksinmesinden ve eğitim tarihimizin ORTAKLARLILARIN ADABELEN RUHU İlköğretmen Okullarının örneği olarak ortaya konuluyor. dününden başlayarak “Öğretmen Okulları”nın açılmasının VE CUMHURİYET DEVRİMLERİ! Köy Enstitüleri deneyiminin “çok köklü bir süreç” ola- ve sonrasındaki serüvenini anlatıyorlar. Köy Enstitüleri kapatılıp yerine Öğretmen Okulları açıl- rak eğitim anlayışı ve etkilerinin eşsiz deneyimin bir ürü- Kitabın önsözünde “Ortaklar İlköğretmen Okulu’ndaki dığında ortada korkulacak bir felsefe ve bu felsefeye uygun nü olan İlköğretmen Okulları boyunca yıllarca yaşadığını uygulamaların, diğer İlköğretmen Okullarında da benzer okul kalmayacağını düşünenlerce Köy Enstitülerinin kapatıl- söylüyor Doğan ve Özmen: “Biz bu deneyimi yaşayanlar biçimde yaşandığını biliyoruz” diyen Doğan ve Özmen dığını, yöneticilerinin ve bazı öğretmenlerin görevden alın- olarak ve Adabelen-Ortaklar temelinden yola çıkarak Öğ- şöyle devam ediyorlar: “Köy Enstitüleriyle ilgili birçok dığını, ders programlarında, işleyişte önemli değişiklikler retmen Okullarını anlatmaya / aktarmaya çalıştık.” araştırma, inceleme yapıldı, yayımlandı, dernekler vakıf- yapıldığını ama onun “felsefesinin, ideolojisinin” silineme- lar kuruldu. İlköğretmen Okulları ise daha çok Köy Ensti- DEV ÖĞRETMEN DİRENİŞLERİ VE diğini söyleyen Doğan ve Özmen noktayı şöyle koyuyor: tülerinin uzantısı olarak ele alındı. Elbette öyleydi ve öyle ORTAKLAR İLKÖĞRETMEN OKULU “Ortaklarlıların ‘Adabelen Ruhu’ diye adlandırdıkları bu ele alınmalıydı. Ancak burada şu ikilem çokça yaşandı. 1960’lardaki Aydınlanmanın doğurduğu, “Öğretmen felsefe yok olamazdı elbette. Daha derinlikli bakıldığında bu İlköğretmen Okulları Köy Enstitülerinin yozlaşmış ha- yalvarmaz, öğretmen boyun eğmez, öğretmen el açmaz, ruhun kökenleri vardı. Genel olarak aydınlanma felsefesi, li miydi, yoksa Köy Enstitüleri geleneğini devam ettiren öğretmen ders verir” diyen Fakir Baykurt öncülüğünde- özel olarak Anadolu Aydınlanması denilen bu felsefe, sömü- okullar mıydı? Bu çalışmayı bu ikileme ışık tutar düşün- ki TÖS’ün, TÖDMF’den aldığı mirası kucaklayarak dö- rü karşıtlığını, insan onurunu, bağımsızlık savaşını, Cum- cesiyle yaptık. Bunu yaparken de yaşanmışlıklara dayan- nemin 109 bin öğretmenini kucaklayan direnişi (15 Şubat huriyet Devrimlerini içinde barındıran dopdolu bir içeriğe dık… 20 yıl boyunca Türkiye’nin ilkokul öğretmeni gerek- 1969 Büyük Eğitim Mitingi, 15-18 Aralık 1969 Öğretmen sahipti. O ‘bağımsızlık benim karakterimdir’ diyen Musta- sinimi karşılayan bu okullar ele alınmayı hak ediyordu.” Boykotu), öğretmenliğe saygınlığını yeniden kazandırdı. fa Kemal Atatürk tarafından imbiklenmiş bir felsefeydi.” n 6 23 Şubat 2023