Katalog

¥ yazılarına dayanan yorumlarınızın belgelendiği Osmanlı Mimarisi adlı kitabınızda Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarında hüküm sürmüş Osmanlı’nın mimarlığa yaklaşımını tüm dünyadan örneklerle anlatıyorsunuz. Erken Osmanlı Dönemi’nden, Cumhuriyet’e dek Osmanlı’nın mimari mirasını inceliyorum. Osmanlı döneminde yaratılan kent çevresi ve mimarlığın dünya mimarlığı içinde karşılaştırmalı panoramasıdır. Bu alanda yapılmış en yeni çalışma ve bulguların verilerini de kattım. Sanat ve mimarlık tarihi çerçevesinde kalmıyor, mimarlık tarihitarih ilişkilerini, mimari ile onu yaratan kültür ortamı arasındaki bağları da inceliyorum. “TEMELDE ROMABİZANS’TAN GELEN KENDİMİZE ÖZGÜ BİR ÜSLUP YARATMIŞIZ” Kitapta yıkmaya çalıştığınız klişelerden birisi de Osmanlı Mimarisi’nin hiçbir mimari ya da toplumdan etkilenmediği klişesi. Milliyetçilik anlayışından kaynaklanan saçma bir yorumdur. Osmanlı’nın etkilenmediği hiçbir şey yok. Türkler göçer, göçer adam yerleşmiş adamdan almak zorundadır yoksa yerleşemez. Dilini, dinini almış, edebiyatını almış, inşaat tekniklerini onlardan öğrenmek zorunda, tarımı onlardan öğrenmek zorunda. Osmanlıyı yapan toplumların yarısı göçerdir. Balkanlar göçer mi? Anadolu’nun Ermenileri, Rumları göçer mi? Araplar göçer mi? İslam da öyle büyümüştür o da göçerdir, Arap göçeridir, Bedevidir. Ne bulmuşlarsa önce aynen almışlar, sonra değiştirmiş, yenilemişler, kendilerine uyarlamışlardır. Kim yaptı Emevilerin saraylarını? Suriyeli Hıristiyanlar yaptı kim yapacak. Bizanslılar yaptı. Bizimkileri kim yaptı? Bizanslılar yaptı, Anadolu’nun Hıristiyanları yaptı. Kimisi sonradan Müslüman oldular. Kitapta bine yakın fotoğraf, çizim, gravür, karşılaştırmalı tablo ve harita var, yanı sıra OsmanlıcaTürkçe Mimarlık Sözlüğü’nü de içeriyor. 57 bölümden oluşuyor. 300 yapıtın, yeniden oluşturulan plan, kesit ve rölövesi var, 220 yapıtın fotoğrafı yer alıyor. Cemal Emden fotoğrafladı. Osmanlı mimarisinin en temel özellikleri nelerdir? En önemlisi, bir kere Osmanlı denilen, Müslümanın genel tanımından, bilineninden ayrı bir olgu. İran camisi bizimkine benziyor mu? Ya Çin camisi benzer mi? Arapların ki benzer mi? Hiçbiri benzemez. Mesela binanın üzerine gelen, binayla beraber kompoze edilmiş minare bizimkidir sadece. Kendimize özgü bir üslup yaratmışız, bu üslubun bileşenleri İslamdan da gelir, İran’dan da gelir fakat temelde Akdeniz’de Roma’dan gelir. RomaBizans. Çünkü kubbe üzerine kuruludur, kubbe Doğu’da da var ama o çift cidarlı sivri kubbedir, bizimki tek cidarlıdır Ayasofya gibi. Biçimi de sivri değil, yuvarlaktır bilindiği gibi. Küresel biçim Doğu’nun özelliği değildir, Roma’dan kalan bir şeydir ve Bizans ile gelişmiştir. Bizde plan sembolizmi de yoktur, onlar da haç sembolizmi var. Cami boyutlarıyla, dekorasyonuyla kendisi yeterince büyük bir sembol zaten ama biçiminde sembolizm yok. Bizde strüktürel yani kubbenin verdiği olanakları en güzel mekâna dönüştürmek yaklaşımı var işte Mimar Sinan büyük dehasını gösterir burada da. Sinan, dünyanın hiçbir yerinde olmayan, son derece özgün ama Roma’dan kaynaklanan kubbeli mekân geleneğine dayanarak, kubbeye tabi bir iç mekân tasavvurunu gerçekleştirmiştir. Mesela Floransa Katedrali yapılıncaya kadar en büyük kubbeli yapı olan Pantheon; tek kubbe, yuvarlak bir plan. Sinan bunu çok gelişmiş şekliyle ama İslami bir işleve hizmet etmek üzere tasarlamıştır; işte aşağıda tek bir mekân, üstte bir kubbeli mekân şeklinde. KubbeSAYFA 8 derlemedeki makalelerin amacı da Türkiye’nin geleceğini aydınlatma çabasıdır. Buna çağdaş dünyaya katılma sorunlarını aydınlatma çabası da denebilir. “Gelişmiş teknolojiye bağlı üretim bir egemenlik aracıdır” diyorsunuz kitapta. Tabi onun için zaten Amerika egemen. Kapitalizm bilim ve teknolojiyi yalanla birlikte etkili olarak kullanan bir sömürü örgütlenmesidir. Bu yüzden Bilim ve teknolojide önde olanlar sömürüde de öndedir. İşte Türkiye’nin bilim, sanat ve spordaki durumu teknolojide de aynıdır. Her şeyimizi yabancılar yapıyor büyük yapılardan işte köprüden tutun bilgisayarlara kadar… Sonra her şeylerini bir güzel satarlar sana. İmajını, markasını yaratır işte telefonunu satar, otomobil satar, silah satar, satar da satar. “1950’DEN SONRA CAHİLLER İKTİDARDA” “İktidar 1950’den sonra cahil halkın iktidarıdır” sözünüzü açar mısınız? Öyledir maalesef ve halkın temsilcileri, temsil ettikleri toplumdan daha bilgili olmak için çaba sarf etmiyorlar. Kimsenin dertlenir görünmediği yakın geleceğin sorunlarına da kahve yazarları pek değinmiyorlar. Televizyonlardaki tartışma programları da günü geçiştiriyor. Üniversitelere soran zaten yok. YÖK ise dünyanın en ünlü jeologlarından biri ve üç Dünya Bilim Akademisi üyesi için soruşturma açmış bir kurumdur. Toplum unutkan. Osmanlı Sevr’le bitti. Şimdi de sayei AKP’de ılımlı İslam sayesinde, Türkiye güllük gülistanlık olacak! Ülkenin geleceği seçim sürecinin kuşkulu demokratik işleyişine değil, iktidara gelenlerin dünyadan ne kadar haberdar olduklarına bağlıdır. “30 Ağustos’ta Yunanlılara Yenilseydik Ne Olurdu” başlıklı yazınız da diyorsunuz ki “Kurtuluş Savaşı değişik dünya görüşleri olan ordu mensuplarının vatanın kurulması üzerinde, bütün ideolojik farklılıklar üzerinde yaptıkları bir anlaşma (consensus) üzerine temellenmiştir.” TürkOsmanlı kimlik sorunu vatansever insanlar olan Osmanlı ordusu komutanları ve yüksek rütbeli subaylar için de kolay çözülmedi. Pek çoğu için İstanbul ve hilafet, ulus ve Anadolu’dan kuramsal olarak daha önemliydi. Birçoğu İstanbul’un işgali, Güney Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’nun İtalyan ve Fransızlar, nin egemen olduğu, kubbenin merkezi olduğu anlayıştır. Onun da iki büyük anıtı yani temelde kubbenin gerektirdiği striktürü kuran iki yapının biri Şehzade Camisi, diğeri de Selimiye Camisi’dir. Selimiye tabi dünyanın geometrik tasavvur açısından en gelişmiş mekânıdır. İzmir’in Yunanlılarca işgalinden sonra Türk ulusunun ve Türkiye’nin farkına varmış olabilir. O konsensüs de, başarıya ulaşılıp düşman denize döküldükten sonra yapılan köktenci değişiklikler Atatürk’ün 1938’e kadar formüle ettikleridir. Fakat tanımlamak, yasa çıkarmakla okuma yazmasız, fakir, neredeyse hiçbir şeysiz bir ortaçağ toplumunu değiştirmek olanaksızdı. Yine de Kurtuluş Savaşı, dünya ekonomik bunalımı ve İkinci Dünya Savaşı sürecinde Türkiye’nin gerçekleştirdiği dünyada eşi olmayan devrimci bir başarıdır. Mustafa Kemal düşüncesine paralel düşünceleri Gandi Hindistan’ında bulmak zor olabilir. Çin de o tarihlerde bizim yaptığımızı gerçekleştiremedi. Gerçi benzer düşünceler vardı. Mustafa Kemal’le aynı tarihte (1881) doğan yazar Lu Xun, Çin’in karşısındaki dünya ile boy ölçüşmesinin Konfüçyüs düşüncesiyle gerçekleşemeyeceğini dile getiriyordu. Bu bir boy ölçüşme tavrı olmalıydı. Cumhuriyetin kültürel sorunu da Batı’nın tanıtılması değildi. Osmanlı’da on dokuzuncu yüzyılın aydınları bunu sağlamışlardı. Bu çağdaşlaşarak boy ölçüşmekti. Halkın kendine inanması gerekiyordu. Atatürk bu inancın yaratıcısıdır. Bugün Türkiye’de Osmanlı’ya geri dönmek isteyen aklı evveller var. Onların geri dönmek istedikleri çağ, Kanuni çağı değil, Bursa Osmanlı Devleti olabilir. Bereket geleceği Sevr değil, savaşan Türklerin Lozan’ı saptadı. 30 Ağustos’un Malazgirt’ten geriye dönüş olmamasını Atatürk, bugünkülerden daha ödün vermez bir Türk halkıyla birlikte kanıtladı. “HER ŞEYİMİZİ YABANCILAR YAPIYOR” Kitapta Sinan’dan önce Osmanlı mimari bezemesine de yer veriliyor. Şöyle, Selçuk taşoymacılığı Orta ve Doğu Anadolu’nun yerel sanatı olarak gelişmiş. On dördüncü yüzyılda Karaman Beyliği döneminde on üçüncü yüzyıl taşoyma geleneğinin sürdüğünü gösteren pek çok uygulama biliniyor. İkinci Erken Osmanlı mimarisinin Orta Anadolu ile sürekliliği, sırlı malzeme, mukarnas ve daha çok strüktürel bezemesel bir motif olan Türk üçgenleriyle sınırlıdır. Mimari tasarımda taçkapı motifi ise hemen hemen ortadan kalkmış, taşoyma süsleme yok olmaya ve yerel duvar örgü tekniklerinin kullanılmaya başlamıştır. Yerli ustaların işi tabii. On dördüncü yüzyıl Batı Anadolu mimarisi, bazı büyük yapıların özel konumu dışında, bütün bölgelerde benzerlikler içerir. Selçuk çağının taşoyma üslubu, Bursa Yeşil İmaretZaviyesi’nin dinamik ve sihirli taçkapı bezemesinde tümüyle kendine özgü gösterisini yaptıktan sonra yok olmuş, çinide ise giderek yeni üsluplar ortaya çıkmıştır. Mimarlıktan uzak ve yakın tarihe, sanattan şiire birçok alana temas ediyor yaşamınız. Bu bağlamda yeni yayımlanan Türkiye’nin Bağımsızlık Savaşı kitabınızı da konuşalım isterim. Orada Türkiye’nin şimdiye kadar ki kurgusu Cumhuriyet de dahil, kafa yapısı, örgütlenmesi, dünya ile olan ilişkilerinin ötesinde bunlardan kurtularak kendisine yeni bir geleceği tarif etmesi sorunu anlamında bir bağımsızlıktan bahsediyorum. Tüm dünya için aynı sorun var. Bu “BİZDE OKUMAMAK GELENEK GİBİ” TÜYAP İstanbul Kitap Fuarının Onur Yazarı seçildiniz, bu konudaki düşüncelerinizi sormak neler söylemek istersiniz bu konuda? Bir de pek klişe olacak biliyorum ama durum değişmedikçe soru da değişmeyecek; Türkiye yeterince kitap okumuyor. Neler söylersiniz bu konuda? Onur Yazarı seçilmek tabi mutluluk verici bir şey, teşekkür ediyorum. Diyecek fazla bir şey yok seçilmişiz ne güzel (gülerek). Benimle ilgili 1 Kasım’da bir panel var. Sonra Türk dili üzerine bir konuşmam olacak. Bir de sorunuzun ikinci kısmında yönelttiğiniz noktada olunmasa daha da mutlu olurdum tabi. Kitap okumuyoruz ama bunun kökenine bakıp yorumlamalıyız. Erken Rönesans’ta 1450’de matbaa bulunduktan sonra, 1500 yılına kadar Avrupa’da 300 matbaa kurulmuş ve yirmi milyon kitap basılmış. Fakat biz on sekizinci yüzyılda işe başladığımız zaman Müteferrika’nın kurduğu kitap basan yayınevinin bütün üretimi çeşitli nedenlerle 80 tane kitap basılabilmiş. Avrupa o sırada 300 milyon kitap basmıştı. Şimdi 30 bin çeşit kitap basılıyormuş Türkiye’de. Müthiş bir şey fakat okuyan yok. Türkiye’de o zamandan bu zamana hâlâ kimse kitap okumuyor, gazete de okumuyor. Gelenek gibi olmuş, okumuyoruz. Gazete satılıyor ama şu şunu kesti, biçti, taciz etti falan, çıplak kadın resimleri falan bakılıyor işte. Okunmuyor... Uluslararası gözlemlere göre Türk halkı Japonların 250’de biri, Avrupalıların 180’de biri, Amerika’nın 120’de biri kadar kitap okuyor. Bu değişir mi? Umarım!? gamzeakdemir@cumhuriyet.com.tr Divriği Ulucamii ve Şifahanesi`nde Hürremşah`ın Yontu SanatıCennetin Kapıları/ Doğan Kuban/ YapıEndüstri Merkezi Yayınları (YEM)/ 174 s. Divriği Mucizesi/ Doğan Kuban/ YapıEndüstri Merkezi Yayınları (YEM)/ Yapı Kredi Yayınları/ 226 s. Osmanlı Mimarisi (Ottoman Architecture)/ Doğan Kuban/ YapıEndüstri Merkezi Yayınları (YEM)/ 720 s. Türkiye’nin Bağımsızlık Savaşı/ Doğan Kuban/ Cumhuriyet Kitapları/ 336 s. CUMHURİYET KİTAP SAYI 1080