Katalog

TARTIŞMAEDİTÖRE MEKTUP Jurassic Park degil, Cricthon'un korku tiineli A. M. C. Şengör* G eçenlerde Cumhunyet Bılım Teknık'te yayımlanan mınık bır haber ufak çocuklarca bıle bilınen geç Kretase (yaklaşık 10065 mılyon yıl once arası) dınozoru Tyrannosaurus rex OSBORN'u Jura (yaklaşık 200 144 mılyon yıl 1 once arası) başlığı altında sunmuştu Sevgılı dostum Orhan Bursah'yı arayarak kendısının bana daha önce sorduğu "Crıchton'un somut zararlarını nerede gordün?" sorusuna kendı dergısınde yayınlanan bu "haberın" pek guzel bır örnek teşkıl ettığını söylernıştım Sayın Murat Turkoğlu'nun Cumhunyet Bılım Teknık'm 518 sayısında yayımlanan mektubu bıldığım somut örneklere bır tane daha katmış oldu 2 Sayın Turkoğlu benım "Crıchton'un romanlarını orıjınallıkten uzak ve sığ gotık eserler1 olarak" tanımlamamı 3 haksız bır değerlendırme şeklınde göruyor önce burada hemen belırteyım kı ben hıçbır yerde Crıchton'un tum romanlarını Içeren hukumler vermadım Hepsını okumadığım bır eserler zumresının topu içın bır huküm vermem zaten mumkun değıldır Benim hukmum sadece okumuş olduğum The Andromeda Straın, Jurassic Park ve The Lost VVorld romanları ıçın geçerlıdır Bu romanların Sayın Turkoülu'nun da alıntı yaptığı şeklıyle ' orıjınallıkten uzak ve sığ gotık eserler" oldugunda en ufak bır tereddudumun olmadığını burada bır kez daha tekrarlayayım Sayın Turkoğlu'nun eleştırdığı yazımın alt başlığındakı "Crıchton'un Jurassic Park romanı, dığeıierı gıbı orıjınallıkten uzak sığ Gotık eserlerdir" ıbaresındekı "dığerlerı gibl" kelımelerı benım olmayıp CBT edıtörunce konmuştur ve yazımın metnınde de açıklıkla belırtıldığı gıbı sadece The Andromeda Straın ve The Lost VVorid'u kapsar En azından Crıchton'un bu romanlarının "klâsık bılım kurgu romanları" olmadığı konusunda Sayın Turkoğlu ıle hemfıkırız4, fakat korkarım farklı nedenlerle Her "klâsık bıllm kurgu romanı"nın 100 yıl sonra olacaklara ışaret etmesı, Sayın Türkoğ lu'nun ımâ etığı gıbı şart degıldir Jules Verne'in Arzın Merkezıne Seyahat veya Balonda Beş Hafta romanları tamamen yazıldığı günlerın şartlan ıçınde geçmelenne rağmen bırıncı sınıf bıllm kurgu romanlarıdır Dolayısıyla bu romanlar, Jurassic Park'm altı çızılen "kurgusu gelecek uzerıne değıl, bugun uzerınedlr" özellıöıne ay nen uymakla beraber, ondan farklı olarak kalıtelı bılım kurgu eserlerıdırler Sayın Turkoğlu, benım Crıchton'un ro manlarının orıjınal olmadıkları tezıme karşı çıkmakla beraber, bu ıtırazına bır dayanak getırmıyor Sır Arthur Conan Doyle'un The tVorto'unu okuyup karşılaştıran bır kımse hâlâ Crıchton'un orijinalllğını nasıl savunur bılemıyorum Ama ben bu dergıde Crıchton hakkında yazdığım ılk yazıda onun kullandığı genetık temaların bıle seksenlı yıllar ıçınde tum genetık ve paleontolojı la boratuarlarında spekulâsyon ve lâtıfe konuları olduğunu ımâ etmıştım Başkalarının eserlerınden derlenme olduğu kesın olan ana öğelerı dışarda bırakırsak bile, Crıchton'un okuduğum romanlarında benı bır Jules Verne gıbı hayrete duşurecek ve hayran edecek bır orıjınalıte bulamadığımı soylemek zorundayım Gelelım Crıchton'un bılımsellığıne Bu konuda yazdıklarından Sayın Turkoğlu'nun yer yer kendı bılgısının sınıriarını da aştığı ıntıbaını edındım Sayın Turkoğlu'nun Crıchton'un Pterosaurs kategorı sınden "uçan dınozorlar" dıye bahsetmesı 5 , Crıchton'un değıl kendı gunahıdır Pterosauna (yanı kelıme anlamıyla "uçan kertenkeleler") Takımı, Archosauna Alt Sınıfının Dınozor Takımlarıyla ılgılı olmayan bır takımıdır Ustelık Crıchton'un dinozor tasvırlerı bırakın Sayın Turkoğlu'nun ıddıa ettığı gıbı ayrıntılı olmayı, okuyucunun ka fasında bu hayvanların en belırgın ozellıklerıyle canlanmalarını temın edecek kadar bıle detaylı değıldır New York'dakı Amerıcan Museum of Natural Hıstory'de onlarca yıldır teşhırde olan ve koruduğu derı ızlerı nedenıyle çok yaygın olarak 7bilınen Edmontozor 6 mumyasına rağmen "Ama bugune kadar hıç kımse donmuş 8veya mumyalaşmış dınozor bulamadıydı" gıbı yalnızca mutehassısların değıl, artık çocukların bıle bıldığı gerçeklerle çelışen ıfâdeler Crıchton'un benim okuduğum ıkı paleontolopk romanında nâdırattan değıl Lost World'u ıle Crıchton'un The Lost yukler tarafından üstlenilir Bugun bızler tüm bu nedenlerden ötürü Crıchton'un dir Fakat ış bu kadarla da kalmamakta, yarının şekıllendırıcılerıyız Çıplak gerçek burada bahıs konusu edılen Jurassic Park daha önce de değındığım gıbı, Crıch budur Sorumluluktan kaçmamıza ımkân ve The Lost VVorld adlı eserlerı onjınallıkton'un dınozorlarının pek çoğunun Jura yoktur Alçaklık ve tembellık gıbı nedenler ten uzak, sığ, korku eserlerıdır Zaten Ju Devrı ıle ılgılerının olmadığı gorulmektedır 13 dışında kaçmamıza neden de yoktur'" rassıc Park'ın ılk baskısının kâğıt kılıfının Tabloda Crıchton'un Jurassic Park'a yer Popper de mezarından bıze aynı mesajı arka tarafında bu eser bır "bılım gerılım leştırdığı hayvanların bır lıstesını ve bunlaveımiyor mu? Kötumserlığın bır suç olduromanı" (=sc/ence thrıller) olarak betımrın zamana dağılımını vermektedır Sır Artğunu, kımsenın gelecek nesıllere karanlık lenmıyor mu?77je Andromeda Straın tıpık hur Conan Doyle'un tıtızlıkle dıkkat ettığı bır tablo çızmeye hakkının olmadığını, zıra korku romanı şablonuna uymamakla bebu basıt öğeye, onun hıkâyesını gunumübunun gerçeğı yansıttığını asla bılemeyeraber, bılım kurgu eserı olmadığı gıbı, ze uyarlamaya kalkan Crichton dıkkat etu ceğını söylemıyor m u ? Bu nedenle ben maksadı bılımın aczını vurgulamak olan meyı unutmuş, hele Sayın Turkoğlu'nun okuyucularıma, Sayın Turkoğlu'nun yazıbır gerilım eserıdır yazdığının tersıne, bunu okuyucusuna sının sonunda verdığı Crichton lıstesındeSon olarak gelelım Crıchton'un refeaçıklamak lutfunda hıç mı hıç bulunma1 kı kıtapların hıç olmazsa burada tartışılan ranslarına The Andromeda Straın'öe kenmıştır Ama daha buyuk bır ıhtımalle, halk uçunu okuyarak zamanlarını boşa harcadı doktor olduğu konuda 58 (Sayın Turarasında en lyı bilınen dınozorlardan bırı mamalarını, sınırlerını boşu boşuna bozkoğlu'nun yazdığı gıbı 50 değıl) referans olan Tıranozor'un halk ve dolayısıyla sa mamalarını onerınm sıralayan Crichton, en basıt bır enerjı naklı tışlar uzerınde yapacağı etkinın, onun nıAşağıdakı notlarda bu konudakı daha öncekl yazıla hesabını, sıcak bır yuzeyden yayılan enerşını Jura'da doldurmuş olan bır Megalorımrtnn farklı olarak herhangı bır yanlış anlamaya nejının akısının sıcaklığın 4 kuvvetı ıle oranzor veya bır Allozor tarafından dolduruladen olmamak ıçln ve kâuıt kapak kılılında ıçerdıoı bazı tılı olduğunu beyan eden StefanBoltz mayacağını hesap etmış olmalıdır Bır dıbilgller nedenlyle doğrudan Jurassıc Park ın 1990 yılın da Adolf A Knopl şırketı tarjfından yapılmış olan ılk mann kanunu ıle, ışınsal olarak dağılan bir ğer deyışle, Tıranozor'un korku oğesının, baskısme atıf yapmayı tornh ettım Daha oncekı yazıla enerjının kure çapının buyumesının sathı bır Megalozor veya bır Allozor'dan çok rımda özelllkle Türkiye de daha yaygın bulunduğunu nın buyumesıne kure yarıçapının karesının sandığım karton kapaklı Ballantlne Books baskısını kul daha fazla olduğunu Crichton takdır etlandıydım mıştır Buna rağmen 15 Crichton'un verdigl hayvan listcsi' A n o n , 1997 Jurassic döneml hâlâ nıçın romanına CBT sayı 512 (11 Ocak 1997), s 2 "Jura Parkı" adını Tur Doğrusu Yaş aralığı Burada nıçın Turkçe olarak Jura degll verdıgı ıse sanırım de Ingllızce olarak Jurassıc yazıkjıflı da 1Tyrannosaurus Tyrannosaurus (cıns) geç Kretase blr muamma olup sanırım gene bıîmeCST'de Crichton yenler üzorınde Crichton un etkıslne 2 Maıasdurs Mauısaura (cıns) ee\ Kretase hakkında yazdığım ılk atfedilmolkllr Djgru olan "Devır y«nStegosaurıa (alt Stegosaurıa Jura3 Stegosaurlar yazıda da vurguladıne "dönem" yazmak da bu dergıde daha önce eleştlrdıuım bır nieslekdaşı ğım gibı, Sır Arthur'un takım), erken Kretase, mın yazısında bıle karşımıza çıktıgına etkısınde aranmalıStegosaurus (cıns) Ste%osaurus geçjur.ı göre Crlchton dan lıağımsız ılkel kUI turlere has bır şeyın dogrusunu yap4 Trıceratops Tnteratops (ans) geç Kretase maktan zevk ve kıvanç duyamama Kaos kuramını lan haslalıgına baglanmalı herhalde 5Procompsognathıdae geç Trıyas Malcolm'un ağzından Procompsogna thıdler (aıle) T Q r k o 0 l u , M., 1897 Jurassic kullanan Crıchton'un Park, korku romanı degıkllr CBT sayı Procompsognathus felâket senaryoları, 518(22Şubat1997), s 4 (cıns) Sayın Turkoğlu'nun Ş»ngör, A M C , 1997 Korku eleştırdığı yazımda da Crichton un nlyetlnde CBT sayı 514 6 Othıueha Othmelıa (ans) geç Jura (25 Ocak 1997), s 4 belirttığım gıbı, elbet7 Velocıraptorlar Velnctraptor (cıns) geç Kretase Tür*oglu, agB te "mümkündür", 8 Apatosaurlar Apatosaurus (cıns) geç Jura Gerçı Sayın TUrkoglu yazısında ama pek muhtemel Pterozonar terimınl kullanmamış Ama Hadrosaurıdae (aıle), 9 Hadrosaurlar geç Kretase değildir (bu arada etJurassıc Park da "uçan dtnozorlar" Hadrosauru* (cıns) çıl dınozorların etrafa dlye bahsettıgi Crlchton un Pterozor larınddn başka bır şey olamaz saldırması kıtabın ana 10 Dılophosaurlar Düophosaurus (cıns) erken Jura Dlr>gus, L, Oaflney, E. S., Nor«ll, teması olan kaos ku11Pterosaurlar Pterosauna (takım) JuraKretase M A ve Sampaon, S O , 1996 The ramının ışletılmesının Halls of D/nosaurs A Guiöe to Saurisc 12 Hypsilophodontıdae geç Trıyasgeç Kretase aracıdır, yoksa, Sayın htans and Ornıthlschlans Amerıcan Hypsılophodontıdler Museum oi Natural Hlstory Nov» York (aıle) Turkoğlu'nun sandığı 8 80 gıbi süsleme oğelerı 13 Fuplocephalıdler Lııplıxephıılub (ııns) geç Kretase Mumyalanmış olarak bukjnmuş değıldır Bu "süs" kal14 Styraiosaurslar Styracosnurus (cıns) geı, Kretase dinozor losılı tek değıldır Bkz Rom»r, dınlırsa, Jurassıc A 8 , 1966 Vortebrate Paleontology 15 Callovosaurlar Calhmnıurus (cıns) geç Jura 3 baskı Unlverslty oi Chıcago Pross Park gülluk gulıstanlık s 158 blr yer olur ve romaC r l c h t o n 1990 Jurasslc Park Artoll A Knopl katı olarak yansıması nedeniyle mesafenın tum aksıyonu ortadan kalkar, ancak New York s 87 Burada aslında Crichton un temelde nın 2 kuvvetı olarak değışeceğı gerçeğını bu "sus" onu bır eğlence parkı değıl, bır demek ıstedıQı yant mumyalaşmış doku bulunamadıOı dogrudur Burada mumyalaşmış olan Edmontozor un karıştırdığı ıçın yanlış yapmakta, ustelık korku tunelı halıne sokmuştur) Tabıî kı tüm organlk dokuları kaybolmuştur Ama blr doöruyu bunu da ukalâca "basıt, değıştırılemeyehayvanat bahçelerınden hattâ sırklerden ıtade otmek ı<^ın burada bır yanlış yazmanın nedenını cek bır fızık yasası" dıye okuyucuya sunhayvanlar kaçar, ınsanları öldurur Ama ben gene Crichton un bıllmsel detaya unem vermeyen 12 tavnnda görüyorum maktadır Jurassic Park'ın sonunda ben butun hayvanları kaçarak bahçeyı târ Ş«noor, A M C , 1996 Bllım kurgu mu bılım kor yazdığı ve tum mes'ulıyetı kendı uzerıne u mâr edıp bahçe etrafındakı ınsan yaşaku mu? CBT sayı 505 (23 Kasım 1996) s 2 3 alan sozler, Crıchton'u aklamamaktadır, mını tumuyle buyuk bır tehlıkeye atan bır Dlsney, W 1994 Famous Ouotes The Walt Dıs zıra Crichton çok kolay öğrenebıleceğı, hayvanat bahçesını ne duydum, ne de ney r o m p ıny (basım yerı belırtıtmemış takat herhaldo hattâ buyuk bır olasılıkla da bıldığı şeylerı gördum Afrıka'dakı safarı parkları bıle bu Orlando Florıda) s 29 dahi, satış uğruna çarpıtmış, yanlış bılgı tur facıaları yaşamamışlardır Zaten yaşaB u konuda C B r i n 498 sayısında ("i bkım 1996) vermıştır Ben bunun, ustelık bılım kurgu Slnan Oz«r«n ve Orhan Bursalı taralından hazırianmış malarına ızın de verılmez Gerçı kımse Sa1 olan ve İTU dekl Turbulans ve Gırdap vvorkshopuna dıye algılanabılecek (ve öyle pazarlanan ) yın Turkoğlu'nun ıddıa ettığı gıbı dunyada katılan yabancı tızikçllerle yaptıkları sohbetin metnını bır eserde, yazarlık ahlâkı ıle bağdaşmaherşeyın kontrol altında olduğunu ıddıa ıçeren ya/ının okunmasını hararetle tavslye edenm dığı kanaatındeyım Burada gene Sayın edemez oyle bır dunyada facıa olamaya ( Yü/yılın sonuna doğru kaos ve türbülans üzerıne" s 6 7) Burada bılhassa Jean Pıerre Eckmann ın şu söz Turkoğlu'nun eleştırdığı yazımdakı Star cağı gıbı, bilım de olmaz, san'at da olmaz lorlnl Sayın Turkoğlu belkı bır kez daha okumalıdır Trek (Uzay Yolu) orneğını Crıchton'un terYaratıcılık serbestlığı gerektırır Ama bılı"Kaos teorlsı sayo^lncje karmaşık olaylarla ugraşmanın sıne lyı bır örnek olarak one surebılırım mın en onemlı yan urunlerınden bırı de ımkânsız olmadtöı ortaya çıktı Bu teonnırı sunduQu In dlrgeme teknıkTerıylo bırçok şeyın anlaşılabılecegı yaşamın karşımıza çıkardığı sorunlara çö Crichton tek başına bır örnek olsa asla göruldü " (s 7) Ben hemen buna kendı dalımdan blr zum bulmaktır Yanı bız herşeyı kontrol uzerınde durulmağa deymeyecek bir örnek vereyım Deprem (aylanmabinın mekanlzması atına almağa gayret ederız Bunu hıçbır olaydır Ancak yanm yamalak bılgı ıle bılıkaos ıle daha lyı anlaşılmışlır zaman tamamen başaramayız, ama bu, me sovmek, onu korku romanları çerçeC r l o h t o n , M., 1969 (19/1) The Andromeda Straln Corgl Books London s 199 ıkıncı paragrafın perakende tedbırlerımızle karşımıza vesınde umacılaştırmak ne fecîdır kı, zaen son cümlobl! Stefan Boltzmann kanunu şu şekllde Crıchtonvârı facıaların çıkmasına engel manımızın en goze çarpan modalarından Ifade edlleblllr fcr T* Burada f ener|l akısını v ev olamayız demek de değıldır Walt Dısney, bırı halıne gelmıştır Crichton bu tur şarlarensel Stelann Bottzmann sabttesını T de sıcaklıgı Dısneyland'ı plânladığı zaman eşının ıtltanlıklarla buyuk servetler edınılebıleceğı göslerlr (bkz Shu, F H . 1 9 8 2 The Physlcal Unlverse An Introductıon lo Astronomy Unlversıty Sclence razlarıyla karşılaşır "Ne dıye bır eğlence nin en somut örneğı olduğu ıçın, kanımca Books Mlll Vnlluy xu|vı].blM s ) Bu konuda benl ay parkı yapmak ıstıyorsun? Hepsı de öyle yaptığı ış ınsan toplumunun bekâsı açısındınlatan vn rıcam Uzerine Crlchton un bu romanındaki kırlı oluyor kı " Dısney'nın cevabı Crıchdan bılhassa zararlıdır Artan nufus ve bıreferans sayısını kontrol etmak nezaketını gösteren ton'un lan Malcolm'unun anlayamayacağı lınçlenme ve kaçınılmaz olarak gıttıkçe muhterem Hocam ve azi/ dostum Sayın Prof Dr Er 10 dogan Şuhubl ye loşekkür borçluyum turdendlr "Benımkı oyle olmayacaki" kırletılen çevre, bugun ınsanlığı her zaDi»n«y a g e s 19 D/sney/and'lerı (Los Angeles, Parıs, Tokmankınden daha çok bilıme muhtaç hâle B e n bılhassa merhum fllozofun yenl çıkmış olan yo) ve Orlando yakınlarındakı muhteşem getırmıştır Bilımın her ınsan faalıyetınde The Lesson ol (hıs Cunlury (Bu Yuzyılın Dersı) adlı ve devâsa Walt Dısney VVorid'u gorenler gorulen hatâlarından yola çıkarak, başka kltapçığmı ânerlrinı Unlu italyan gazetecısı Gıancarlo buyuk dâhı'nın ne kadar haklı çıktığtna Bosettı Ile yaptığı ikl söyleşı ıle tkı kısa konuşma metnını hıçbır ınsan faalıyetınde görulmeyen muhIçeren bu kıtapçık Popper ın ölumunden sonra yayım şahâdet edebılırler Buna rağmen facıalar teşem terakkîsıne duşman olmak, bugun lanan ve daha önce yayımlanmamıs metınlerındendır gene de zaman zaman olur Örneğın 14 ınsanların yapabıleceklerı en buyuk yanPoppar, K v» Bos»ttl, Q , 1997 The Lesson ol Thıs Century Routledge London vl«96s yuzyılda Avrupa'dakı "Kara ölum" Avrupa lıştır Genelde akıl dışına kaçmaga meyıllı nufusunun uçte bırını sılıp supurmuş bır olan gunumuz ınsan toplumunun, onun ^ B u tablonun hazırlanmasında şu eserlerden Is tlfade edllmlştır Romsr, A S. a g e Dingus v« dlgerveba âfetıydı Ama o zaman tıbbı bıle ye bu eğılımını somurerek zengınleşmeye lerl a g e Carroll, R L. 1988 Vertebrate Paleon tersız olan ınsan bu felâkete karşı elınden çalışan Crichton gıbı para avcılarına değıl, tology and Fvolııtlon W H Freeman and Co New geldığınce tedbır duşundu ve sonunda York xıv+698 pp Ayrıca bu labloyu kontrol etmek lut topluma bılımın akılcılığını aşılamağa çalıtunda bulunarak blyolo|lk gaflar yapmama engel ol onu ortadan kaldırdı Ben hıçbır cıddî bı şan Jules Verne gıbı gerçek ve sorumlu maya çalışan kıymetlı meslekdaşım ve sevgılı dostum lım kurgu yazarının 14 yuzyılın Kara bılım kurgu yazarlarına her zamankınden Menmet Sakınç a derln blr mınnnt borçtuyum Ancak Ölum'unu ele alan bır roman yazarak bılbu tablonun Içereblleceğı tum yanlışlardan yalnızca çok gereksınımı vardır Bakın beyazperde benım sorumlu olduğumu ısrarla vurguıamam gerekır mın aczını vurguladığını duymadım dunyasının bu yuzyıldakı buyuk krallarınCrıchton'un The Andromeda Straın'de dan Walt Dısney bu sorumluluk hakkında yaptığı ıse buna denk bır harekettır ve ne dıyor "Bır çocuk oluşma dönemlenn * İTU Maden Fak, Jeoiojı Böl öğretım kendısının kaos kuramını kullanmasında de aklına kazılacakları kendı tayın edeuyesı Turkıye Bılımler Akademısı aslı üye11 bılımse! olmayan da yalnızca budur Işte mez Bu sorumluluk, lyı veya kötu, bız busı, Avrupa Akademısı uyesı 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 5254