Katalog

EDİTÖRE MEKTUP TARTIŞMA Temiz Tükçe çabası üzerine... Arapça ve Farsça sözcükler artık istenmediğine göre Türkçe ıçin hangı kaynaktan yararlanılacaktır? Nıhut (i Kınıkoğlu* Çözüm T urkçe'nın dogru kullanılması ama cıyla hazırlandığı belırtılen yasa uzerındekı tartışmalar konunun ne kadar onemlı ve çok boyutlu olduğunu gostermektedır Dıller, kulturlerın bırbır lerırıı etkılemesı sonucu yenı kavramlar ve sozcuklerle zengınleşırler Örneğın, Orta Asya dakı yaşamın gereksınımlerı ıçın yeterlı sozcuk ve dıl kurallarını ıçeren lurkçe, Selçuk ve Osmanlı Turkle rı'nın Anadolu'da tanıştığı yenı kulturlere aıt kavramlar ıçın Arapça ve Farsça'nın sozcuklerınden ve dıl kurallarından yararlanmıştır Yıne aynı şekılde, Orta çağ'da bırçok Arapça terım, ozellıkle Yunan eserlerının Arapça'ya çevrılmesı sırasında Avrupa dıllerıne geçmıştır Osmanlıca'nın yenı kavramlar ıçın Farsça ve Arapça'dan yararlanması gıbı, Avrupa dıllerı de yenı terımler ıçın buyuk olçude, Latın ve Yunan dıllerıne aıt soz cuklerden yararlanmaktadır örneğın, Yunanca çok ve parçalı kelımelerını alan Ingılızce, "polymer" dıye adlandırdığı ye nı bır terıme kavuşmuştur "Polymer" sozcuğu Latınce bır sozcuk olan "co" onekı ıle "copolymer" şeklını alarak, bır polymer turune ad olmuştur Avrupa dıllerının şansı, yararlandıkları dıllerın aynı dıl aılesınden olması, bu nedenle dıl kuralı bakımından bır sorun çıkarmaması dır Farklı dıl aılesınden olan Arapça ve Farsça kokenlı sozcukler Turkçe'nın dıl kuralları ıle kolayca uyuşmamaktadır Osmanlı devrınde yararlanılan Arapça ve Farsça sozcukler artık istenmediğine gore Türkçe için hangi kaynaktan yararlanılacaktır' Yenı sozcukler kendı dıl kuralları ıle bırlıkte mı alınacaktır? Nasıl yazılıp okunacak, nasıl ek alacak, nasıl tekıl, çogul olacaktır'? Bılım ve teknolo)inın artan bır hızla ge lışmesı, çağımızda yenı sozcuklere olan gereksınımı de hızla artırmaktadır Bugun bır unıversıtenın aynı fakultesınde aynı Ingılızce terım karşılığı olarak dort farklı oğretım uyesı, dort farklı Türkçe te rım kullanabılmektedır Dıl duşuncenın anahtarıdır, varlıklar ve kavramlar sozcuklerle var olurlar ve du şunce sıstemıne gırerler Sozcuk dınleyende net ve açık bır kavram oluşturma dıkça, duşunmek, anlamak ve duşun duklerımm anlatmak kolay değıldır Türkçe yazan buyuk edebıyatçıların ve duşunurlerın olmamasında dılımızın yetersızlığının ve terım karmaşasının buyuk etkısı vardır Yabancı hayranlığımızdan tıcarette ya rarlanılmak ıçın konulan yabancı dıldekı urun ve dukkân adları belkı yasaklarla değıştırılebılır, fakat, Turkçe'nın çağdaş bır dıl olarak her yerde kullanılmasını sağlamak yasaklarla çozumlenemeye cek kadar buyuk bır sorundur Bugun Turkçe'nın gelışmesı ıçın one surulen çeşıtlı onerıler bulunmaktadır Batı dıllerındekı veya Osmanlıca'dakı Arapça ve Farsça kokenlı sozcukler ıçın yenı Türkçe kelımeler turetmek Onları Türkçe dıl kurallarına gore Turkçe'ye kabul etmek Onları kendı dıl kuralları ıçınde Turk çe'ye kabul etmek Yenı sozcukler turetmek ıçın, Türkçe gerek kokler, gerek takılar ve gerekse sozcuk turetme yontemlerı bakımından çağdaş bır dıl ıçın yeterlı zengınlıkte de ğıldır Osmanlıca'nın yuzyıllarca Arapça ve Farsça'yı kullanmış olması dılımızı her uç yonden de fakır bırakmıştır Çağımızda bılım ve teknolojının hızla gelışmesı, Osmanlıca ve Avrupa dıllerı etkısınde olmayan, yeterlı bır Turkçe'yı çok kısa surede oluşturma zorunluluğu dılın yuzyıllar suren normal evrım surecının dışında çozum yollarını gerektırmek tedır Bugun, yaygın olarak kullanıldığını uzulerek gorduğumuz uçuncu seçenek dılımıze Osmanlıca'nın altı yuzyılda ver dığı zararı bırkaç nesılde verecektır Bılhassa Ingılızce'ye dayalı bılışım teknolo jısının de etkısıyle dılımızın bır Ingılızce kırması halıne gelmesı ıçın bu defa altı yuzyıl değıl altmış yıl fazlasıyla yeterlı olacaktır Temız Turkçe'ye nasıl ulaşılır7 Turkçe'nın çağdaş bır dıl olarak kullanılması ve gelışmesı ıçın dılı lyı ve eksık tarafları ıle tanımak şarttır Dılımızın de mıllıyetçılıkten çok, gerçekçılığe ıhtıyacı vardır Dıllerın yabancılaşmasında, yabancı kulture ve mallara ozentının yanında, dıllerın yetersızlığının de buyuk etkısı vardır Dığer taraftan, kurebelleşme ve bılgı ye ulaşma ıçın Türkçe kaynakların yetersızlığı yabancı dılle eğıtımı ozendırmek tedır Buna ragmen, okullarda bılhassa unıversıtelerde, Türkçe eğıtımı ozendır mek, Türkçe terımlerın kullanılmasını, Türkçe kaynaklardan yararlanılmasını sağlamak ıçın gereklı butun onlemler alınmalıdır Bılgıye ulaşmak ıçın yabancı dılle eğıtım yanlış ve gelecegımız paha sına uygulanan bır çozumdur Unıversıte dahıl okul kıtaplarında kul lanılacak terımlerın belırlenmesı, eğıtımde dıl karmaşasının kaldırılması, oğrencılerımızın net kavramlarla konuları öğrenmelerıne olanak sağlanması, dıl konusunda yapılan çalışmaların belkı de en onemlısı olacaktır Fakat, bu çalışmaların başarılı olabılmesı ıçın, Türkçe eğıtım yapılırken geçerlı bır yabancı dılın lyı derecede oğretılebılmesının yıne bılgı çağının bır gereğı olduğunu unutmamamız gerekır Türkçe terımlerın oluşturulması ıçın mutlaka yenı sozcuk turetme kurallarına gereksınım vardır Turk Dıl Kurumu bın yıllık açığı kapatmak ıçın çağdaş Turkçe'nın kurallarını dılın evrımını bekleme den devrımle belırlemelıdır Turkçe'ye gıren butun yabancı sozcukler Türkçe kurallarına uygun olarak yazılıp okunmalı ve cumlede kullanılmalıdır Turkçe'nın dar da olsa mevcut kelı me haznesınden yararlanılarak, yenı terımler ıçın mumkun olduğu kadar Türkçe karşılıklar bulunmalıdır Yenı terımler, yenı kavramlar yabancı sozcuklerle oluş madan once, bılımsel yayınlarda tanım lama aşamasında ıken belırlenmelıdır Türkçe dıl kurallarına uygun olarak kullanılmak koşulu ıle, Türkçe net karşılığı olmayan kelımeler ıçın Osmanlı Turk çe'sındekı kelımeler başta olmak uzere yabancı kelımelerın kullanılmasından korkmamak gerekır Kendı dıllerı olmayan mılletlerın kendı kulturlerı ıle var olabılmelerı mumkun değıldır Kulturel yozlaşmanın ılk basamağı dıldekı yozlaşmadır Turk Dıl Kurumu na yapılan ve Turkçe'nın gelışmesıne bılım dılı olmasına buyuk katkısı olacağına ınandığım bır onerı aşağıda ana hatlarıyla verılmıştır 1. Turk Dıl Kurumu hıç vakıt geçırme den, genış bır uzmanlar kadrosu ıle Turkçe'nın çağddb bır dıl olması ıçın gp reklı kuralları belırlemelıdır 2. Bu çalışma devam ederken Turk Dıl Kurumu, butun dagılan kurullara rag men, her konuda, uzman ve gonullu kı şılere bılımın çeşıtlı dallarında terımler sozluğu hazırlatmalıdır 3. Turkçe terımlerın yerleşmesınde onemlı bır araç da ders kıtaplarıdır Kıtap yazmak veya çevırmek bılım adamı ıçın uğraşmasına değecek parasal bır kazanç sağlamamakta ve maalesef ogretım uyesı bununla zorunlu da tutulmamaktadır Unıversıtelerı yenı yayınlara kavuşturmada çevırı en guzel çözum olarak gorunmektedır Bu konuda bır onerı, TUBlTAK'ın ve DPT'nın yayınlar ve araştırma ıçın sağladıkları parasal desteğın bır benzerının, Turk Dıl Kurumu veya YOK tarafından çevırı yapan bılım adamlarına sağlanmasıdır Çevırı ıçın destek aşağıdakı koşullarla sağlanmahdır 1. Kıtaplarda TDK tarafından yayınlan mış sozluklerdekı terımler kullanılır 2. Çevırıler, konusunda uzman ve Devlet Dıl Sınavı'ndan A almış eleman larca yapılır 3. Çevırı onerılerı, unıversıteler tarafından Turk Dıl Kurumu'na (veya YÖK'e) proje teklıflerı halınde sunulur Çevırıyı yapanlar, çevırılerı karşılığı bır ucret alırlar Turk Dıl Kurumu'nca yayınlanan ve kabul edılen terımlerı ıçeren sozlukler çevırı yapan bılım adamlarının kullanacağı terımlerı de belırleyeceğınden, terım bırlığını sağlayacak, kıtap yazanları ve çevırenlerı cesaretlendırecektır Dılımız, kulturumuzun ve bağımsız lığımızın en onemlı guvencesıdır Bu nedenle, son gunlerde dılımızın sorun larının tartışılmaya başlanması sevınılecek bır olaydır Temız Turçe'yı de des tekleyelım * Prof. Dr. Yıldız Teknık Unıversıtesı, Öğretım Uyesı Tüpkçeye ve dizgiye ozen T oplumumuz akılcı, eleştırel, bılımsel duşunceden oldukça uzak Elbette kı sorumluluğumuz yok değıl, ama asıl sorumlu ke binlıkle bız değılız Topluma egemen olan guç odakları, başta toplumun kendısı olmak uzere, eğıtımı, ıletışımı ve dıger butun araçları kullanarak, ınsanların duşunmemeyı oğrenmesını, akıldışı olaylara ınanmasını, boylece kendısını guçsuz, umarsız duyumsa masını ve bunun sonucu olarak ta koşulsuz, karşıkoymasız boyun eğ mesını saglamaktadır Anadılın yabancı dllerın boyundu ruğuna gırmesını sağlamak ta, kı bu konuda en çok kullanılan araçlar dın, bılım teknık ve sanattır, guç odakla rının başvurduğu çok etkılı bır yontemdır Anadılın yapısının bozulması, ya bancı sozcuklerın kullanılması, kulla nılan sozcuklerın anldrnının açıklıkla bılınmemosı ınsanların duşuncelerının bulanıklaşmasına, bılgı edınmesı nın engellenmesıne ve bunlann sonucu olarak akıl yurutme yeteneğının korelme&ıne katkıda bulunan onemlı etmenlerdır Hepımız boyle bır sureç ten geçtığımız ıçın unıversıte oğronı mı gormuşlerımızde de akılcı duşunceden uzaklık genelgeçer bır durum olmaktadır Bu konularda Cumhurıyet Gazete sı nın ve elbette kı eklerının ozellıkle de Bılım Teknık Pkının, çabası benzersızdır Ydlnız, daha lyı ıçın ıkı şey soylemek ısterım Oz Turkçe'ye bıraz daha ozen dızgıye ıse bırazdan fazla ozen gostenn Bu yazıyı yazlamkatı amacımbı sou somak ıdı UFO'la, uh çağırma, cınlerle ılışkı ve yenıden dunyaya gelme çok yaygın boş ınanışlardan bazıları Bunladan yenıden dunyaya gelme duşuncesı ıçın kullanılan dayanaklardan bıısının, ınsanların ıçınde bulun dukları bır anı daha once yaşamış gıbı duyumsamaları olduğuna bırçok kez tanık oldum Bu olgunun bugune kadar yapılmış ruhbılımsel bır açıklaması var mı? llgınız ıçın şımdıden teşekkurler /. Soner Ata Cumhurıyet BılımTeknık ekının 28 Aralık 1996 gunku 510'uncu sayısında M E Ceylan ımzasıyla "Dınlemeyı bılıyor muyuz?" başlıklı bır yazı çıkmıştır Sayın Ceylan yazısında, bazı konuşmacıların bılgıyı öne alan bır tarzda konuştuklarını, buna epıstemıc tarz denıldığını belırttıkten sonra buna ornek olarak Turgut Ozal'ı vermektedır Bu ornek epıstemık konuşmacının bılgıyı one alan bırkaç cumlesını anımsadım Anayasayı bır kez delmekle bır şey olmaz Ataturk fanıdır, hata yapmıştır Kuçuk Turgutla konuşun Seçımden once zam yapacak enayı mıyım? Benım memurum ışını bılır Sayın Ceylan, herhalde, geçmıştekı başka bir epıstemık konuşmacının soyledığı gıbı hafızaı beşer'ın nısyan ıle malul olduğunu sanıyor Saygılarımla Ozal ve bilgi Kekemelik üzerine... S Metropol P.K. 2 Mersin Ihsan Gökçen ayın Emın Ceylan yazılarınızı mutlaka okuyorum ve çok da yararlanıyorum, var olun 510 sayılı Cumhurıyet Bılım Teknık'tekı "Dınlemeyı bılıyor muyuz?" başlıklı yazınızın bır yerınde şoyle dıyorsunuz "Kışıler kekeme gıbı konuşuyor Çunku kekemenın amacı ıletışım kurmak de ğıl, kelımeyı ağzından çıkartmaktır Bır olçude yaptığı karşıdakıne soylemek de ğıl, oyle gorunerek kendısını söyleyebıldığıne ıkna etmektır Yanı sorunu karşı sındakıyle değıl, kendısıyledır" "Kekemenın amacı ıletışım kurmak değıl" sozlerıne anlam vermekte zorluk çekıyorum Eğer anlatmak ıstedığınız, kekeme ınsanın bır sozcukte takıldıgı an yaşadıkları ıse, boyle bır durumda o ınsanın buyuk bır çaba ıle takıldıgı sozcuğu ağzından çıkarmaya uğraşacağı doğrudur Ama buradan, nasıl olur da yuka rıdakı yargıyı çıkarabılırsınız'? Bır ınsanın bazı sozcuklerde takılması, sızın deyışınızle "gerçek bır dınlemeye", yanı "kendı ıçınde peşpeşe sorgulamalar açarak, oluşan soru ve cevapîarı konuşmacı ıle tartışarak" yaşayacağı etkılı bır surece neden engel olsun, bunu anlayamıyo rum Ve, etkılı ıletışımı bılmemekten kay naklanan konuşmalarımızı kekeme konuşmalar dıye nıtelemenızı, kekeme ınsanları toptan ıletışım engellı ınsanlar olarak goren duşuncenın anlatımı olarak yorumluyorum ve çok olumsuz karşılıyorum Yazınız, bu bolumu dışında, benım ıçın çok oğretıcıydı L. Soner Ata Metropol P.K. 2Mersin 5764