Katalog

S AĞ L l K H A V A C I L I K T E K N O L O J İ S İ Öksürme nedenleri zamanla değişiyor Gııl Kısaak*A Fııat kalvontit** Roketleri havada yok eden lazer ABD Hava Kuvvetleri düşman roketlerini kilometrelerce uzaktan yok edebılecek güçte dev kızılötesı lazer ışınlarıyla yüklü bir hava filosu oluşturuyor. merıkan Hava Kuvvetleri teknolojık açıdan tarıhın gelmış geçmış en gorkemlı tasarısını gerçekleştırme ye hazırlanıyor Tasarı, duşman roketlerini kılometrelprce uzaktan yok edebılecek guçte dev kızılötesı lazer ışınlarıyla yuklu bır hava fılosunun oluşturulmasını ıçerı yor Lazerler roketlerın yonunu uçagın ıçındekı alıcılar aracılıgıyla belırleyecek Duşman saldırısının saptanması uzerıne, lazer bır ıkı sanıye ıçınde avını ele geçırecek En azından tasarının hedefı bu Uygulamada ıse, bu teknolojının doğuracagı guçlukler de kuçumsenmeyecek denlı çok Oncelıkle, guçlu bır taşınabılır lazerın uretılmesı hıç de kolay bır ış degıl Dahası, atmosferden geçen ışığı bozan ve lazerın gucunu azaltan etkılerle de bır bıçımde baş etmenın yolları araştınlmalı Bu sorunlara çozum getırılse bıle, lazerın, ışık hızından kat kat daha hızlı yol al makta olan hedefe kesınkes odaklanması gerekır Tasarı ıle ılgılı çalışma ve denemeler on yılı aşkın bır suredır surduruluyor Şımdı Hava Kuvvetleri araştırma laboratuvarları ve savunma konusunda uzman ıkı rakıp fırma ışlevsel açıdan ıstenen nıtelıkte bır ılk ornegın artık uretım aşama sına geldığını ılerı suruyor Son bırkaç aydır, bırı Boeıng, otekı Rockvvell Internatıonal onderlıgınde ıkı fırma bu konuda tum becerılerını ortaya koymaya çalışıyor Tasarının, onu gerçekleştırecek fır maya çok buyuk kazançlar sağlayacağı belırtılıyor O ksuruk ınsanları çok rahatsız eden bır yakınmadır Aslında hava yollarına kaçan yabancı cibimlerı vucuttan uzaklaştırmak ıçın ıdeal bır korunma yontomı olmasına karşın sureklı tekrarlandıgında bırçok yan etkıler ortaya çıkarmaktadır Ozellıkle hanımlarda ıdrar kaçırma kaburga kırıkları, gozıçı kanatnaları, akcıqerde hava kaçagı, bel fıtıgı veya oksuıuk nedenıyle uyuyatridma, en sık qorulenlerdır Eskıden tuberkuloz, kalp yetmezlıgı veya bronşektazı gıbı nedenler en sık oksu ruk sebeplerıyken gunumuzde kronık bronşıt, astım ve bazı yuksek tansıyon ılaçları on plana çıkmıştır Anııontensın konvertıng enzım (ACE) ınhıbıtorlerı adı verılen bır grup kalp ve tansıyon ılacı, etkınlıklerının çok lyı olması nedenıyle hekımler tarafından her geçen gun artan sıklıkta kullanılıyor Son yıllarda yapılan araştırmalar, bu ılaçları kullanan kışılerın bellı bır oranında nedenı tam açıklanamayan bır oksuruğun ortaya çıktığını gostermış öksuruk bu ılaçları kullananların %520'sınde goruluyor ve bu da azımsanmayacak bır hasta gröbu oluşturuyor Öksuruk kuru olup hasta balgam çıkarmaz, genellıkle ACEİ ılaç başlandıktan sonra bır hafta ıçınde başlar ancak bazen bu sure 6 aya kadar uzayabılır Yakınma ılacın A \J kesılmesınden ıtıbaren 14 gun ıçınde kendılığınden kaybolur Nadıren hasta bır aya kadar da oksurebılır Bu ılaçlara baglı ortaya çıkan oksuruk hanımlarda daha sık goruimekte Ilacın duşuk veya yuksek dozda verılmesı genellıkle oksuruğu etkılemez Bu durum en sık astım ıle karışabılır ancak klasık astım tedavısıne yanıt vermez ve bu ıla cın kesılmesı gerekır Tedavıdekı duzenlemeler mutlaka bır doktor onerısıyle yapılmalıdır ACEİ ılaçların bır dığer daha nadır yan etkısı de, 'anjıonorotık odem" denılen dıl, dudak dışetı, agız ve burun ıçınde, boğazda ve butun sındırım sıstemınde olan şışlıklerdır Aynen allerjık bır reaksıyonu taklıt eden bu durum nefes darlığı, yutma guçluğu, karın ağrısı ve kabızlık benzerı şıkayetler yapabılır Bu durum da ılaca başlandıktan sonra bırkaç saat veya en geç bır hatta ıçınde ortaya çıkar Genellıkle ılacın kesılmesınden sonra bırkaç saat ıçınde kendılığınden duzelmektedır Eger odem ve şışlıkler pankreas organı kanalında olursa meydana gelen tıkanıklık, sındırım enzımlerının barsaklara verılmesını engeller ve dolayısıyla bırıken bu enzımler organın kendısınde kımyasal hasar yaparak hastayı olume kadar goturebılır Halk arasında tansıyon yukseklıgının basıt bır hastalık olduğu yolundakı duşunceler bazen kışılerı doktora danış madan bazı ılaçlar kullanmaya ıtmektedır Bahsedılen konuyla da ılgılı olmak uzere tedavılerın mutlaka bır doktor kontrolunde yapılması gereklıdır * Dr. ** Doç. Dr. Hacettepe Tıp Fakültesı Goğus Hastalıkları ABD yunca roketın yakıt ıçeren oldukça kuçuk bır bolumune odaklanmış olması ve ka sayı erıtıp yanmasına yetecek denlı bır ısıyı yaratmış gerekır Ancak, yanmış yakıtın dışarı atılmasıyla oluşan bulut roke tın kendısınden çok daha buyuk oldugundan ve sureklı tıtreştıgınden hedefı tutturmak son derece guçtur Runun yerıne, roketın kendısının sap tanmasını olası kılacak bır yontemın qelıştırılmesıne çalışılıyor Bu yontemde, egzoz dumanının hızı ve yonunden yararlanmak suretıyle, roketın tam olarak nerede olduğu belırlendıkten sonra bu hedefe duşuk guçlu kızılötesı lazer uygulanıyor Roketın yansıttıgı lazer ışını boy lece yuksek guçlu lazerın hedefını oluşturuyor Gelgelelım, deneyler bu yontemın de kımı sakıncaları olduğunu ortaya koyuyor Atmosferdekı dalgalanmalar ışında sureklı bozulmaya yol açarak hedefın tıpkı yıldızlar gıbı yanıp sonmesıne neden oluyor Bu sorunun çozumlenmesı amacıyla bılım adamları roketın, her bırı atmosferde farklı yollar ızleyecegı çok sayıdd duşuk guçlu lazerle aydınlaRoket nasıl yok edılıyor? tılması duşunuluyor Boylece her ışının Uçuş sırasında bır roket nasıl yok edı yansıması farklı bır hızla "yanıp sonecelebılır? Rakıp ekıpler bu soruya farklı yagınden", tumunun bırleşmesıyle sabıt bır nıtlar getırmekle bırlıkte, her ıkısı de te hedef elde edılecek ve yuksek guçlu lamelınde aynı goruşe dayanıyor Ilk olazerın hedefıne ulaşması çok daha kolay rak roketın yerının atıldıktan bırkaç sanıolacaktır ye sonra belırlenmesı gerekıyor Bunun Atmosferdekı çalkalanmalar da yuksek en kolay yolu, egzostan yayılan korkunç guçlu lazer ıçın buyuk bır sorun sayılısının yarattıgı ve kolaylıkla seçılebılen kı maktadır Sıcak ve soguk hava boşluklazılotesı ışıqı ızlemektır Ne var kı salt rorı atmosferden geçen ışıgın kırılmasına ketın yerının saptanması yeterlı olmaz, neden oldugundan, hedefı tutturma olalazerın yok edıcı vuruşunun tam hedefe nagı azalır 80 lı yılların ortalarında, Phıısabet ettırılmesı ıçın, roketın ızledıgı yolıps Laboratuvarları ve Massachusetts lun da yeterınce kesın bır bıçımde bplır Teknolo|i Enstıtusu, artık tarıhe karışmış lenmesı gerekır Olayın 'olum ' ıle sonuçolan Yıldız Savaşları tasarısı kapsamında lanması ıçın lazerın bırkaç dakıka bo bu etkıyle başa çıkıl ması yönunde çok gızlı bır tasarı ge lıştırdı Uyarlamalı optık olarak bılınen bu tek nolo)i, dalga sınırının ha vadakı çalkalanmaya karşı etkılı olacak bıçımde bozu larak kendı uygun bıçı mıne donuşturulmesını ıçerıyo r Uzun menzıllı nukleer sa vaş başlıklarının yok edılmesın ı hedefleyen ve Soguk Savaş'ın so na ermesıyle tarıhe karışan Yıldız Lazerler roketlerın yonunu uçağın ıçındekı alıcılar aracılıgıyla Savaşları tabelırleyecek. Duşman saldırısımn saptanması uzerıne, lazer bir sarısı, 1991 iki saniye içinde avını ele geçirecek. yılında Korfez Savaşı'nın patlak verme sıyle yenıden gundeme gelerek, nukleer savaş başlıgı taşımayan kısa menzıllı roketlerın bıle cıddı bır çekınce oluşturdu gunu ortaya koydu Plılıps 1992 yılında 35 kışılık bır ekıp oluşturarak, havadan lazer saldırısı ıle bu tur roketlerın yok edılmelerı ıçın uyarlamalı optık yontemı nın gelıştırılmesıne onayak oldu Havadan atılan lazerlerın yerden atılanlara kıyasla bırtakım ustun yonlerı var Yukseklık arttıkça havadakı çalkalanmalar genellıkle azalır Araştırmalar 10 kılometrelık bır yukseklıkte çalkantıların yere kıyasla 100 bın kat daha az olduğunu ortaya koydu Ne var kı, bu duzeyde bır çalkantı bıle, uzun menzıllerde lazerın gucunu azaltmaya yetıyor Bu sorunun gıderılmesı ıçın uyarlamalı optık yontemıyle, lazer ıle hedef arasındakı çalkantının dalga sınırını ne olçude bozduğu belırlenmelıdır Esas sorun, kuşkusuz bozulmanın an be an degışmesı, bu nedenle de ışının dalga sınırının tam zamanında ayarlanmasıdır Yontem, havadakı çalkalanmaların nasıl bır değışıme ugradıgını saptamak ama cıyla, hedefın dışında kaynak olarak aldığı bır ışını yansıtır Yansıtılan dalga sınırından sanıyede yuzlerce olçum alınır Daha sonra bu olçumlerden yararlanılarak yuksek guçlu lazer ışını uygun bır bı çımde ayarlanır Tum bu ışlemlerın tasarlandığı gıbı so nuçlanması durumunda, ışın hedefe lyıce odaklanmış bır guce donuşur Lazerın gucunun bır megavattan yuksek olduğu bılınmektedır Ancak bu guç, çok sayıdd bırımın bır araya getırılmesıyle arttırılabılır Geçtıgımız yıl yerden denemeler yapan ekıp, boylesı bır sıstemın kalın metal kasalı devınımsız bır roketı yok edebıleceğını gozler onune serdı Deneylerde kullanılan lazer, kımya&ul oksi|enıyot olarak bılınen ve ozgur kok lu oksi|en atomlarının lyot atomlarıyla bır tepkımeye gırmesı sonucunda ışık ureten turde bır lazer Tepkıme sonucun da, dalga boyutu 1,3 mıkrometre olan kızılötesı ışınlar yayan kızışmış lyot atomları oluşur Yayılan ışık aynalara çarparak gerı doner ve kımyasalların akışına doksan derecelık açılar yapan bır lazer ışını oluşturur Lazer, bırçok nedenden oturu, havadan uygulamalar ıçın son derece elverışlı bır yontem sayılır Tek asıt sılısıt krıstallerınden oluşan aynalar kendılerıne çarpan ışıgın % 0 1 'den azını emdıklerın den, ışlem sırasında ısınmazlar Bu nedenle de, karmaşık bır sogutma sıstemıne gerek duyulmaz Dahası temel yakıtı olan hıdrojen peroksıt kullanıldıktan sonra yenıden yakıta donuşturulebıl dıgınden, araca yuklenmesı gereken lazer yakıt mıktarı da azalmış olur Hıd rojen peroksıt plastıgı dşındırmadığından, roketın buyuk bır bolumu çok daha hafıf parçalardan yapılabılır Amerıkan iHava Kuvvetlerı'nın çok yakında ur^Tılmesı beklenen bu yenı sılah konusunda son derece umıtlı ol duğu bıldırılıyor Üstün özellikler 5739