Katalog

PSİKİYATRİ Uyku bozukluğu ve depresyon Depresyon kaynaklı uyku bozukluklarının belirtileri... Uyku yoksulluğunun depresyonu düzeltici etkileri Dr Selâmı Aksoy "Uyumak kolay bır ış değıldır, o'nu başarabılmek ıçın butun gun uyanık olmak gerekır" (Nietzsche) epresyon (ruhsal çokkunluk), en sık kgorulen ruhsal bozukluklardan ' Yaygınlık oranı %920 yaşam boyu hastalanma rıskı kadınlarda %2026 erkeklerde % 812 Ağır ruhsal çökkunlukler (major depressıf bozukluklar) kadınlarda erkeklere oranla ıkı kat daha fazla gorulmekte Depresyon bır çok açıdan uyku ıle yakından ılışkılı Uyku ınsanın vazgeçemeyeceğı bır gereksınım Bır ınsan yaşamının yaklaşık uçte bırını uykuda geçırıyor Mızaçta elem yonunde çokkunluk, ılgı ve haz almada azalma, ıştah azalması kılo kaybı, psıkomotor yavaşlama değersızlık ve olum duşuncelerı halsızlık ve enerjı azalması gıbı belırtılerle seyreden ruhsal çokkunluklerde uyku değışıklıkleri de sık gorulmekte Depressıf bozukluklarda görulen uyku bozukluklarının ozellıklerı şunlar • Uykunun başlangıçında ve devamında guçluk • Uykunun verımlılığınde azalma, gece uyanmaları • Sabah erken uyanma, • REM uykusunun suresınde ve yoğunluğunda artma, • REM uykusunun gecenın ılk yarısına kayması • REM latensınde kısalma, • Uyku donemlerı arasındakı kayma sayısında artma, Kabaca bır gecelık uyku, hızlı goz hareketlerının gorulduğu REM uykusu ve hızlı goz hareketlerının gorulmedığı NonREM uykusu olmak uzere ıkı kısımdan oluşuyor Normal bır erışkınde toplam uyku suresının %25 ını REM uykusu, %75'ını de Non REM uykusu oluşturur Uykuya daldıktan sonra gorulen ılk REM donemıne ladar geçen sure REM latensını gosterır depresyonda REM latensı kısalmıştır Depresyonda gorulen uyku bozukluklarının duzeltılmesınde uygulanan farklı tedavı yontemlerı var Bu yontemlerden bırısı de "uyku yoksunluğu"dur Uyku yoksunluğunun depresyonu lyıleştırıcı etkısı olduğundan ılk kez 1960 lı yıllarda Schulte soz etmıştır Schulte bır makalesınde, depresyonu olan bır bayan oğretmen hastasının uykusuz geçırdığı bır geceyı takıben kendısını lyı hıssettığını gözledığını belırtıyor Bu gozlemden hareket ederek, araştırmacılar uyku yoksunluğunun depresyon tedavısınde yerı olup olamayacağını sorgulamaya ve konuyla ılgılı değışık kuramlar uretmeye ve klınık çalışmalar yapmaya başladılar O zamandan gunumuze dek konuyla ılgılı çok sayıda çalışma yapıldı ve uyku yoksunluğu'nun Depresyonu lyıleştırıcı (antıdepressant) etkısının olduğu ve bu etkının çok kısa surede oluştuğu kanıtlandı 100 Üç ayrı uyku yoksunluğu Uyku yoksunluğunun uç ayrı klınık uygulama şeklı vardır Tam uyku yoksunluğunda hasta butun bır gece ve gun yaklaşık 40 saat uyanık tutuluyor lyıleştırıcı etkısı hemen ortaya çıkıyor ve hastanın tum belırtılerden kuıiulduğu goruluyor Kısmı uyku yoksunluğunda hastanın gecenın ılk yarısında uyumasına ızın verılır, gecenın ıkıncı yarısında uyandırılarak ertesı gun uyuma zamanına kadar uyutulmaz Bu bır kaç gece arayla ustuste uygulanır Kısmı uyku yoksunluğunun da antıdepressant etkısının olduğu klınık çalışmalarla gosterıldı Tam uyku yoksunluğuyla kısmı uyku yoksunluğu bırlıktelik de uygulanabılmekte Ilk gece tam uyku yoksunluğu, takıp eden geceler kısmı ulku yoksunluğu uygulanmakta Boylece etkısı daha uzun suren bır tedavı uygulanmış olur Seçıcı REM uyku yoksunluğunda ıse hasta gece boyu nca yaşayacağı REMUyku donemlerınden yoksun bırakılmakta Depresyonun oluş mekanızmasıyla yakından ılışkılı olduğu duşunulen REMUykusundan yoksun bırakmanın da antıdepressant etkısı yapılan klınık çalışmalarla kanıtlandı 1980 yılına kadar yapılan klınık çalışmalar sonucunda uyku yoksunluğunun depressıf hastalarda %60 oranında lyıleştırıcı etkıye sahıp olduğu goruldu Uyku yoksunluğu yontemlerı ılaç tedavılerıyle birlıkte de başarıyla uygulanabılmekte Uyku yoksunluğu 4 antıdepressant ılaç tedavısının bırbırlerının etkılerını artırdığı, sınerjık 1) Depressıl belırülenn görulme sıklığı A) Iştah değıpklığı, B) Uyku değifiklikleri C)PNI yavaşlama veya ajıtasyon D) llgl ve zevk alma alanında azalma, E) Enerjide azalma, bıtkınlık, F) Değersızlık duşuncelerı, G) Yoğunlaşmada güçluk, H) Olüm düşuncelerl etkılı oldukları goruldu Bırlıkte ılaç tadevısı kullanılması halınde uyku yoksunluğunun tedavı edıcı etkısı daha uzun surmektedır Kuram var, ama yeterslz... Uyku yoksunluğunun depresyonu iyileştırici etkisinin nasıl olduğu konusunda değışık kuramlar uretılmıştır Bunlardan bırısı uyku suresınce depresyona neden olan (depressojenık) bır maddenın salgılandığı uyku yoksunluğuyla da bu maddenın salınımının bloke edlldığl ve böylece antıdepressant etkının oluştuğu şeklındedır Bır kurama gore uyku depressojenık uyanık kalmak ıse oferejenık etkılıdır Bır dığer kurama gore, depresyonda merkezı sınır sıtemındekı bazı bıyokımyasal (amınerjık) dengeler bozulmakta, uyku yoksunluğu ıle bu dengeler duzelmektedır Yıne depresyonda organızmanın bıyolojık rıtımlerı arasında bır zamanlama bozukluğu (Internal desenkronızasyon) vardır ve uyku yoksunluğu ıle duzelebılmektedır Ancak, uyku yoksunluğunun antidepressant etkısıyle Ilgılı uretılen kuramların hıçbırısı tam olarak yeterlı gorulmu yor Ruhsal bozukluklar arasında sık rastlanan depresyonda tedavı önemlı bır sorundur Hastalar yan etkılerlnden dolayı ılaç tedavısını kabul etmemektedırler, psıkoterapıler de çok zaman ve paraya mal olduğundan tercıh edılmemektedırler Bu nedenlerden dolayı klınısyenler depresyon ıçın alternatıf tedavı yontemlerı gelıştırdıler Tedavı edıcı etkileri kanıtlanmış olan bu alternatıf yöntemler Aerobık egzersız, uyku yoksunluğu, parlak ışık tedavısı ve muzıkle tedavıdır Konuyla ılgılı çalışmalar genışletılerek devam ekmektedır "Doğru hastaya doğru ve etkın tedavı"nın onemlı bır sorun olduğu depressıf bozukluklarda ılaç dışı (nonfarmakolojık) tedavı yontemlerı konusunda olumlu gelışmeler olması umıt edılmektedır Uykusuzluk nedenlerı (Tıpsal) • Ağnlı durumlar • Merkezı sınır sıstemı lezyonları • Uyku apne sendromu • Dıyet değışıklıkleri • Ilaç etkileri • Alkol ve madde yoksunluğu • llaçetkıleşımlerı • Hormonal, metabolık hastalıklar 0 Enfesıyoz ve neoplastık hastalıklar 0 Beyın sapı ve hıpotalamık lezyonlar A Yaşlanma (Ruhsal) + 0 Anksıyete bozukluğu (Genel, norotık, pressıkotık, gerılım tıpı) • Çevresel değışıklıkler • Ahşkanlık uykusuzluğu • Uykuuyanıklık duzenınde bozulma • Depresyon (özellıkle bırıncıl depresyon) • Uykunun ruyalarla kesılmesı ( + ) Uluslararası Uyku Bozuklukları Merkezlerı Birliğı'nın (ASDC) yaptığı blr değerlendırme çalışmasına gore uyku bozuklukları sıklıkla psıkıyatrık ve noropsıkıyatrık bozukluklarla bırlıkte gorulmektedır Bırlığın 8000 hasta uzerınde yaptığı değerlendırmeye gore uyku bozukluğu yakınmasıyla başvuran hastaların %3035ı son tam olarak psıkıyakrık tanılar almaktadır Uyku bozukluklarıyla bırlıkte en sık gorulen psıkıyatrık tanı grubunun ıse depresyon olduğu belırtılmıştır eorgla Teknolojı Enstltusu nde (Georgıa Instıtute of Technology) çalışan Ikl bllim adamı Atlanta şehrının hava kırlılığı bılgısayar modellerı aracılığıyla yaptıkları son araştırmalarda vardıklan sonuçlardan yararla narak, şehır planlamasından sorumlu kışılere ağaçların korunumuna ve yenı ağaç dıkımıne buyuk ozen gostermelerını salık vermektedırler Kent ağaçları ve hava kirliliği G Normal uyku paternl*rl 394 D«pr«syenda uyku paternUrl Bu araştırmanın ılgınç yanı, 1988 yılında Qeorgıa Teknoloıı Ensıtusu nde yapılan bır başka araştırmanın bulgularına tam ters duşen sonuçlar vermesldır Yer ve atmoslerik bıllmler okulunun dırektöru olan Dr VVılliam Chamedıes 1988 yılında yaptığı araştırmasında ağaçların metan ve benzen gıbı hıdrokarbonlar ureterek şehrın hava kırlılığını buyuk ölçude arttırdığını gozlemıştı Bu sonuca dayanan şehır yonetıcılerı, ağaç kesımının atmosfer temızlığıne faydalı olacağını duşunerek buyuk alanları temızlemeye başlamışlardı Journal of Geophysıcal Research dergısının Ağustos 1990 sayısında çıkan makalelerınde Or VVılliam Chamedıes ve Dr Carlos Cardelıno son 15 yıldır Atlanta şehrı uzerınde ozon yoğunluğunun şehrın ağaçlarının %20 sınln kesılmiş olmasına ragmen aynı duzeyde kaldığını gozlemışlerdır Bu paradoksal bulguyu bılım adamları şu şekılde yorumluyor, Kesılen ağaçların yerlerıne betonarme bınalar yapılmış ve bu beton yığınları blrer ısı kazanı» gıbı atmosfer surekll ısı vermıştır Ağaçlar yaprakları yoluyla bır tur hava serınletme fonksıyonu gorurler ve serın hava şehrtn hava kırlılığını aşağı tabakalarda tutar Beton yığınları ıse serınletme yerıne sureklı ısı vererek, hava kırlilığinın artmasına yol açar Olçumler betonaıme bına bolgelerınde, hava sıcaklığının yakınlarındakı ağaçlı bolgelere oranla 2 derece daha yuksek olduğunu gostermıştlr Atmosfer sıcaklığı artınca ağaçlar atmosfere daha fazla hldrokarbon urunlerl bırakmaktadır Sıcak hava yakıtların daha çabuk buharlaşmasına da katkıda bulunduğundan atmoslerdekı hldrokarbon mikları artmaktadır (dc)