Katalog

SORUN YANITLAYALIM BİLİM KÜLTÜR Kaç türlü zehirlenme var? Karadenız Ereğlısı'nden Yücel Fırıncı'nın sorusu şöyle Kaç turlu zehirlenme vardır? Nasıl korunulur? Bu soruyu, i U Muhendıslık Fakultesı Besın Kımyası Anabılım Dalı oğretım uyelerınden Doç. Dr. Güner Erkmen yanıtlıyor Besın zehırlenmesını, 3 gruba ayırabılırız Metal kaplardan ılerı gelen kımyasal zehirlenme, zehırlı bıtkılerden ılerı gelen zehirlenme, bakterıler tarafından yapılan toksınlerden ılerı gelen zehirlenme 1 Metal kaplardan lleri gelen zehirlenme: Metalık kaplarla temasta olan besınler, metallerlerle bulaşırlar Demır, çelık, alumınyum, kalay zehirli değıldır Bakır elementı, beslenme bakımından gereklı ıse de bakırın bazı tuzları zehırlıdır Onun ıçın, bakır kaplarda yemek pışırılmesı ya da saklanması doğru değıldır Duşuk emayelı kaplar, bazen zehırlı metallerden antımon ıçerırler Bu metallerle zehırlenmelerde, hastaya sut ya da yumurta akı ıçırılır ve zehırlı metal sut ya da yumurta akı ıle çöker Hasta kusturularak zehırden kurtarılır 2 Zehirli bitkilerden ileri gelen zehirlenme: Bazı bıtkıler zehirlenme yapacak derecede oksalık asıt oluşturur Yeşıllık olarak kullanılan ravent yapraklarından olan zehırlenmenın, bu maddelerden ılerı geldığı anlaşılmıştır Ergotızm denılen zehirlenme ıse, buğday veya pırınç uzerınde gelışen bazı mantarlardan ılerı gelır 3 Bakterllerin neden olduğu zehirlenmeler: Bırçok başka zehırlenmeler, besın ıçerısınde bakterılerın salgıladıları toksınlerden ılerı gelır Örneğın etten zehırlenmelerın nedenı bakterılerdır Insanlarda besın zehırlenmesı yapan bakterıler şoyle sıralanabılır a) Clostrıdıum Botulınum. b) Salmonella cİ Staphylococcus a) Clostrıdıum Botulınum'un gelıştırdığı ve bunun toksınının bulunduğu besınler Botulızm yaparlar Insanlara sosıs, balık ve uygun hazırlanmamış konservelerden geçer Nıtratlar bu organızmanın gelışmesını zorlaştırır Bunun ıçın sosıs, sucuk ımalınde ete nıtrat katılır Besınler uygun şekılde ısı ışlemıne tabı tutulursa, bu şekılde bır besın zehırlenmesı olmaz Clostrıdıum Botulınum toksınlerının sındırımde bırçok belırtılerı görulur Zehırlı besının yenmesınden sonra 24 saat ıçınde bulantı başlar Merkezı sınır sıstemınde etkı görulur Çıft gorme, yutmada zorluk, solunum eksıklığı genellıkle görulen belırtıdır Ölum genellıkle solunum eksıklığınden olur ve genellıkle 34 gunde meydana gelır b) Salmonella toksın yapmaz Doğrudan bağırsak bulaşması şeklınde etkı eder Pastorızasyon sıcaklığında kolayca yıkılırlar Salmonella ıle zehırlenmede, belırtı, bulaşmış besının tuketımınden 12 saat ıçınde gorulebıldığı gıbı, bu sure 12 gune de çıkabılır ölum oranı yuzde 1 'den azdır Bu çeşıt zehırlenmelerden korunmak ıçın en önemlı önlem kesımlık hayvanların sık muayene edılmesıdır Insanlarda bağırsak ıltıhabı yapan Salmonella, çok kez kemırıcılerın dışkılarında bulunmuştur Onun ıçın etlerın saklandıkları yerlerın farelere karşı korunmalı olmasına dıkkat edılmelıdır Bıçaklar tyı sterılıze edılmelı, mezbahaya gelen su temız olmalıdır Etler, mezbahadan tuketıcıye kadar soğutulmuş araçlarla gondermek, besınlerı sıneklerden korumak, bulaşmayı onlemek ıçın alınacak önlemlerdır c) Stafılokoksık zehırlenmeler, tuketımden önce besınde oluşmuş toksınlerden ılerı gelır Vakaların çoğu pek cıddı değıldır Doktor mudahalesı gerektırmez Zehırlenmeyı yapan Stafılokok organızmaları doğada o kadar genış dağılmış durumda bulunur kı, besınlerı bunlarla bulaşmaktan korumak ımkânsızdır Besınlere ağır bıçımde bulaşmış olsalar bıle, 46° C'de tutulursa toksınlerın gelışmedığı görulmektedır Burada soğutmanın ne kadar önemlı olduğu anlaşılmaktadır Bu tur besın zehırlenmelerının belırtılerı, bulaşan besının yenmesınden sonra 26 saat ıçınde görulur Belırtılerı, bu&ntı, kusma, karında kramp ve ıshaldır Ölum ıhtımalı çok azdır D Bilimsel Haberlerden Çeşitlemeler Konut sorununa çözüm olarak geliştirilen mukavvadan evler Mekslka'da 1985 büyük depremlnden beri kullanılıyor. Vehbi Belgıl I kincı Dunya Savaşı'nda Amerıka, yük taşıtmak Içın katır da kullanıyordu Dağ yamaçlarında daracık yollarda jıp de otomobıl de ışlemiyordu Ancak Amerika'dan Italya ya, Burma'ya, Avrupa cephelerine gönderılen katırları gemıye bındırmek, gemıden ındlrmek sorun yaratıyordu hem de büyuk sorun inatçılığı ıle unlu bu sevımlı hayvanlar bınmiyor ınmlyorlardı Zamanla sorun şöyle çözüldu Askerlerden bırı katırların, beyaz kısrağın çekıcılığıne dayanamayıp arkasından glttlğını öğrenmıştı Bu nedenle, katırların kıyıya çıkarılacağı veya gemiye bindirileceğı zaman kullanılmak uzere her gemıde bır kısrak bulunduruluyordu Önden yurütulen kısrağın arkasından katırlar bırbırlerinı kırarcasına ınıyor veya bmıyorlardı Amerlka'da yapılan Avrupa llmanlan Ikincı Dunya Savaşı sonunda sıra Avrupa'ya asker çıkarmaya gelınce karşılaşılan en büyük sorun, lımanların kullanılamaz durumda olmalarıydı Lıman tesıslerı, vınçlerı, demıryolu hatları, depoları hep yok edılmışlerdi Sorunu çözmek ıçın, çıkarmadan önce, her lımanın eksıklığı saptandı', buna göre Amerıka'da tesısler yapılıp Avrupa'ya taşındı se bınaları da 2060200 metre karellk evler Bunlar kuçük küçük bırımlerden oluşuyor Evlerin deöışmeyen planları yok Bırımlerı tek bir saion, dört ayrı oda balkonlu oda bıçımlerınde bırleştırmek kabıl Bırım fıyatlan, yukardaki sıraya göre 200600750 dolara Yapımcı fırma, Şıkago'daki Stone Contaıner Corp Şırket, mukavva konutları bütun azgelişmış ulkelere önerıyor Ancak, yönetıciler henüz inceleme ve duşunme aşamasında Ne var kı mukavva bınalardan yapılan evler ve okullar, Meksika'da, 1965 buyuk depremınden beri kullanılıyor NOT Bunu, konut sorununa çözümlerden bıri olarak okuriarıma sunuyorum Yerel ımkânlarla bız belkı bunların daha lyılerini yapabılırız Fırmadan broşur Istenıp modeller incelenebılir Eskl kültürümüzden örnekler Bu denızın doğusunda (iran Körfezl) bır gun bır gece ara ıle ıkı kere gelgıt olur Denızin suyu 7 metre yukselır ve alçalır Mevlana Surun'nm "Tercume'i Acaıb" de yazdığına göre, gelgıt'in nedenı Hazretı Mu hammed'ın huzurunda söz konusu olmuş O da şu yanıtı vermlş "Denızlerden sorumlu melek deryaya ayağını sokunca sular yuk selır, çıkarınca alçalır (Kunh'ul Ahbar, Gelıbolulu Âli, sayfa 94) G»lGltln nadenl Mukavva konutlar Pasıfik Okyanusu'nun adını Magellan'ın (14701521) koyduğu söylenir Sakın denız anlamına Portekızlı gemıcı, Guney Amerıka'nın en ucundakı boğazı bulduktan sonra (1520) Fılıpınler'e doğru yol aldı, bır yıl son ra da burada ölduruldu Adın sonradan verildığı de söylenir Her ne hal ıse Oysa Pasıfik Okyanusu hiç de öyle sakın bır denız değll Çok sert fırtınalara sık sık sahne olur Blnlerce kısıvı evsız bırakır bu rüzgarlar Örneğın, eylül ortalarında Fillpinlı ler böyle bir felaket gunu yaşadı Çok şıddetlı bır tayfun bınlerce kışıyı sokakta bırakmakla kalmadı okulları, hastanelerı, kılıselerı de yerle bır ettı Tabli resmı makamlar halka, hemen başını sokacağı yerler sağlamaya başladı Bundarı başka, daha uzun su re oturulacak konutlarla sureklı oturulacak bınaların yapımına da gırışıldı Ama 7 107 adada yaşayan 50 mılyon kadar ınsana konut yapmak devlenn bıle başaramayacağı bır ış Allahtan, adaların 11'I nufusun %94'unu barındırıyor Bu durum, konut sorununa başka bir yaklaşımı gerektırıyor Son derece ucuz, çok kolay kurulabılen konut yaklaşımı Bır Amerıkan fırması bu konuda ılk adımı atmış Konut sorunu ıçın oluklu mukavvadan uç tıp ev yapmış Hatta, okul, hastane, kılı Gökgürültüsü ve şimşek Ibn'ı Abbas'a göre Yahudıler, bır gun Hazret'ı Muhammed'den, gök gurultusu ve şımşeğın nedenını sordular ve şu yanıtı aldılar "Bulutlardan sorumlu melek elındekı ateşlı değnekle, bulutları, gıtmelerı gereken yerlere gönderır Gök gurlemesı onun sesıdır Hattâ, Yahudı kavmı "Bızım kıtaplarımızda da böyledır" dıye hak verdı Alı Ibn'ı Ebu Talıb'e göre ıse, şimşek, o meleğın, bulutlara, elindekı ateşlı demır çubuk ıle vurması sonucudur Gök gurlemesı meleğın Tann'nın adını zikridlr Melek bulutları göndenrken gıtmek ıstemeyenler olursa bırden gazaba gelır ağzından ateşler saçılır Şimşek budur Başka bır göruşe göre soz konusu melek okyanustan ejderlerı çeker, ye cuc ve me'cuc halkına rızk yapmak ıçın ejderlerı döğer O meleğın dört yuzu vardır Bırı ınsan yuzune ıkıncısı ökuz yuzune, uçuncusu kartal yuzune, dörduncusu asl^n yuzune benzer Melek kanatlarını açınca şimşek çakar (Aynı kıtap, sayfa 79) Gelıbolulu Alı, söz konusu kıtabını 1590'da yazmış Yazar, 15411599 arasında yaşarnış Aşağıda soldakı karenın ıçerdığı asal sayılar yanlış dızılmış Bunları sağdaki kareye yeniden yerleştırerek, karedekı tum sıra, sütun ve çaprazlann toplamının her bırının 880 olmasını sağlayabılır mısınız? Kareli Bulmaca DÜŞÜ N BUL 41 173 191 317 • 369 163 269 23 409 131 257 181 113 419 307 167 BlliMcayl doğru olarak çözen 15 okuyucumuza Roland Barthva'ın "Yazı NMHr?" kitabını armagan ediyoruz. Geçen haftanın çözümü Ayna Hıç fark etmez Kışı aynaya ne uzaklıkta durursa dursun, göreceğı vucut parçası aynı olur Aynanın bırkaç santım yakını ıle bir kilometre uzağı arasında bır fark yoktur Daha fazla bır vucut parçası görebılmek ıçın kafayı hafıfçe hareket ettırmek çok daha etkili olur yarıçapları şu genel formulle bırbırlerıne denkleştınlebılır 2 (a2 + b 2 + c 2 + d*) = (a + b + c + d)2 Burada a, b, c ve d dört daırenın yarıçaplarının tersıdır (Kazanan okuyucular) Daireli Bulmacayı doğru olarak sadece Ikı kışi bilmıştır. KazananlarMüge Bllael, istanbul, Musa Tepe, izmir Daireli bulmaca ıcın M£T9C uzaka ku>ı < dur Nofanunıaklım fK Eğer 4 daire diğerlerının ortasındaysa, yarıçapı 6/23, dığer üç daıreyı kapsamaktaysa yarıçapı 6'dır Bırbırıne değen dört daırenın