Katalog

6 MAYIS 2022 CUMA 8 DİZİ eniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan’ın idamı- idamı Türkiye’nin toplumsal mücadeleler ve hukuk tarihinde nın üzerinden 50 yıl geçti. Zaman göreceli bir kav- güncelliğini koruyor. Bu yazı dizisinde 68 Hareketi’nin en bü- DENIZ’LERIN ram. Bazen birkaç ay önceki olay çok eski kalır. Bazen yük sembolü olan Deniz Gezmiş’in yaşamını, yargılanışını, ida- D on yıllar önceki yaşanmışlıklar taptazedir. Deniz’lerin mın yankılarını ve bugünden o döneme bakışı konu edeceğiz. 50. IDAMININ YILI Anayasayı savundular 1 MUSTAFA BALBAY DÜNYADA ivas İl Milli Eğitim Müdürü Ce- DENİZ’LERİN mil Gezmiş, 1960’ların gözde ara- ihlalden asıldılar Szi aracı ciple Kızılırmak boyunca KUŞAĞI okulları gezerken Âşık Veysel’in köyü Sivrialan’a da uğruyordu. Yaz tatillerin- 968 tüm dünyada gençlik de oğlu Deniz Gezmiş’i de zaman zaman 1hareketlerinin yükseldiği yıl- yanına alıyordu. dı. Türkiye de bu yelpazenin Bir yaz günü Âşık Veysel’in bahçesin- içinde yer aldı. Ancak dünya- den elmalar toplayıp annesine koşa koşa nın pek çok ülkesinde gençlik getirişi, küçük kardeşi Hamdi’nin belle- eylemlerine katılan öğrenci li- derleri sonraki yıllarda ülkeleri- ğinden hiç silinmedi. nin kaderinde etkin oldular. Cemil Gezmiş’in tayini İstanbul’a çı- Birkaç örnek vermek gere- kınca Deniz, Haydarpaşa Lisesi’ne ya- kirse... zıldı. Âşık Veysel İstanbul’da da ziya- 1947 doğumlu Bill Clinton ret etti onları. Deniz, hayran kaldı Âşık gençliğinde tam bir savaş kar- Veysel’e, “Gözleri görmüyor ama her şe- şıtıydı. ABD’nin Vietnam sava- yi görüyor” dedi. şına karşı çıktı. Askerden kaç- 15 yaşında Türkiye İşçi Partisi (TİP) tı. Aradan yıllar geçti, Clinton Üsküdar ilçe örgütüne katıldı. ABD’ye başkan oldu. 2000 yı- Mücadele başlamıştı. lında Vietnam’ı ABD Başkanı Sinemayla tanışınca Spartaküs’ü çok olarak ziyaret etti. sevdi. Kitap kapaklarında “sosyalizm” Fransa’da “Kızıl Danny” la- yazanlar ilk tercihi oldu. kaplı öğrenci lideri Daniel 19 yaşına girdiği 1966 yazında TİP Üs- Chon-Bendit, sadece ülke- küdar İlçe Sekreteri, sonbaharında İstan- sinde değil, dünyada da ün bul Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğren- saldı. Özgürlük, eşitlik için üniversite işgallerine katıl- cisi idi. Şiir de çoktan girmişti hayatına. dı. Yıllar sonra Avrupa Parla- Nâzım Hikmet’in yanı sıra Ataol Behra- mentosu Milletvekili oldu. moğlu, Cemal Süreya, Edip Censever’in İngiltere’de savaş karşıtı ey- şiirlerini ezbere okuyordu. lemlerin başını çekenler ara- Üniversite öğrenciliğinin daha ilk yılın- sında Jack Straw da vardı. Ulu- da Devrimci Öğrenciler Birliği (DÖB) baş- sal Öğrenci Birliği’nin Başka- kanı oldu. 20’sinde bir öğrenci lideriydi. nı idi. Deniz Gezmiş’le aynı yıl 15 Temmuz 1968’de Gümüşsuyu’nda hukuk fakültesine yazıldı. Vi- Dolmabahçe’ye binlerce gencin başında etnam savaşına şiddetle karşı yürüyen Deniz Gezmiş’lerin ortak sloga- çıktı. 1979’da 33 yaşında millet- nı şuydu: vekili seçildi. Dışişleri Bakanlığı, Tam bağımsız Türkiye için “Tam bağımsız Türkiye!” Adalet Bakanlığı yaptı. “6. Filo defol!” Dünya öğrenci liderlerine yıllar sonra parlamento san- Dönüm noktası: Vedat dalyesi verdi, Türkiye idam sehpası! Demircioğlu’nun katli! Mustafa Kemal yürüyüşü Bu büyük eylemin ardından 17 Temmuz’da polis İstanbul Teknik eniz Gezmiş 21 Eylül’de Sul- Üniversitesi’ni bastı. 50’den fazla öğren- HIZLI HALİT ÇELENK: Dtanahmet Cezaevi’nden çıkar- ci öldüresiye dövüldü. 25 yaşındaki Kon- ken sesini Ankara’ya daha yakın- yalı Vedat Demircioğlu ağır yaralandı. 24 YARGILAMA... dan duyurmaya karar verdi. 24 ar- Asıl itibar sorunu Temmuz’da yaşamını yitiren Demircioğ- kadaşıyla birlikte 29 Ekim 1968’de lu, üniversite öğrencilerinin etrafında top- ACİL İDAM... Samsun’dan başlayıp 10 Kasım’da Meclis’in! landığı Fikir Kulüpleri Federasyonu (FKF) Ankara’da Anıtkabir’de son bulacak eniz Gezmiş ve arkadaş- içindeki tartışmada şöyle kayda geçti: eniz’lerin avukatı Halit bir eylem kararı aldılar. 12 gün sü- Dlarının yargılanması 2 ay İkinci Kurtuluş Savaşı’nın son kaybı! DÇelenk’le 2008 ve 2009 yılın- recek 350 kilometrelik yürüyüşün 10 gün sürdü. 9 Ekim 1971’de Vedat’ın ölümü Deniz’leri bilemişti ama da uzun söyleşi yapıp hem idamla- adı şuydu: karar açıklandı: polisi de! Her eylemden sonra Deniz Gez- rı hem Türkiye’nin geçmişini, o gü- 25 sanıktan 18’ine idam! Tam bağımsız Türkiye için Musta- miş gözaltına alınıyordu. Ağustos 1968’de nünü konuşmuştuk. Bu, Çelenk’in Askeri Yargıtay “asli fail” fa Kemal yürüyüşü! 6. Filo demir alırken Deniz Gezmiş de de- bir gazeteci ile yaptığı son uzun olarak Deniz Gezmiş, Yusuf Yol boyu gözaltılarla coşkulu kar- söyleşi idi. mir parmaklıkların arkasına alındı. Aslan, Hüseyin İnan’ın idamı- şılamalar birbirine karıştı. 10 Kasım Çelenk, “Olağanüstü dönemle- Her eylemin olağan şüphelilerinin ba- nı onadı. günü Anıtkabir defterine ortak met- rin başlıca özelliği hukuksuzluğu- şında Deniz Gezmiş vardı. Deniz Gezmiş mahkeme- ni yazan Cevat Ercişli’nin etrafında dur” saptamasından sonra yargıla- deki savunmasında ana hat- madaki akıl almaz hukuk ihlallerin- şu gençler vardı: larıyla şunları söyledi: den örnekler verdi. Zaman zaman Deniz Gezmiş, Hüseyin Cevahir, 4 Bizim tek düşmanımız tartışılan bir konu var: Cihan Alptekin, Atilla Sarp, Kazım var, Amerikan emperyalizmi Deniz’lerin itibarı iade edilmeli! Kolcuoğlu, Doğu Perinçek, Önder ve işbirlikçileri. Çelenk’in buna yanıtı şöyle oldu: Aktosun, Demir Küçükaydın, Musta- 4 Bu ülkenin kaynakları bu “Deniz’ler Türkiye’nin tam bağım- fa Zulkadiroğlu, Mehmet Mehdi Baş- ülke halkı için kullanılmalıdır. sızlığı için, 1961 Anayasası’nın tam pınar, Mustafa İlker Gürkan, Lütfü 4 Toprak reformu yapılma- uygulanması için, haktan yana bir Kıyıcı, Deniz Çamlıbel, Cengiz Çan- düzen için onurlu mücadele verdi- lıdır. dar, Eyüp Neşet Yıldırım, Toygun ler. Halkın gönlünde taht kurdular. 4 1961 Anayasası eksiksiz Eraslan, Oral Çalışlar, Orhan Kotan, Bir itibar sorunu söz konusu de- uygulanmalıdır. Ali Askeri, İskender Odabaşoğlu, ğil. Bu sorun Meclis’indir. Eğer De- - Tek özlemimiz Türkiye’nin niz’lerin idam yasasını kaldırırsa iti- Muzaffer Köklü, Kadri Kaplan, Feri- bağımsızlığıdır. Deniz’lerin avukatı Çelenk, Gezmiş’in barını korumuş olur!” dun Şakar, Özgür Nas, Demir Kücü- Deniz’in mahkemedeki parkasını Balbay’a gösteriyor. son sözleri şu oldu: kaydın, Şekip Mermut, Nazif Önal... “Ve ben 25 yaşındayken O günlerde ABD’nin Anka- sini hukuk fakültesini bitirerek sür- miş ve arkadaşlarını “her yerde ara- kendimi Türkiye’nin bağım- ra Büyükelçiliği’ne Robert Willi- dürmek istiyordu. nan anarşistler” haline getirdi. sızlığına armağan etmekten am Commer atandı. Commer, o dö- Soluğu üniversitede aldı. Hukuk onur duyuyorum. Bağımsızlık nemin dünya gündemini oluşturan Yargıç: Ne iş yaparsınız? Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Orhan düşüncemizi mezara kadar Vietnam’da “pasifikasyon uzmanı” Aldıkaçtı’nın karşısına dikildi. Oda- götüreceğiz.” Deniz: Devrimciyim! idi. Bunun halk dilindeki adı şuydu: Mahkeme kararının nın öteki misafirleri polislerdi. Altın- Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan, Sinan Vietnam kasabı! TBMM’de görüşülmesi siyasi cı kez tutuklandı. 28 Kasım’da “Commer defol” eyle- Cemgil, Tayfun Cinemre ile Ankara’yı tarihimizin en dramatik olayı- Özgürlüğüne kavuştuktan sonra terk ederken 12 Mart Muhtırası minden sonra ilk tutuklanan Deniz dır. İnfazın bir an önce gerçek- mücadeleyi ODTÜ zemininde sür- Gezmiş oldu. Commer, Vietnam’da Türkiye’nin gündemine oturmuştu. 16 leşmesi için bütün kurallar çiğ- dürme kararı almıştı ki, kampüs- Mart 1971’de Gemerek’te yakalandı. yaptıklarının ne kadarını Türkiye’de nendi. Meclis gündeminin 30. te bulunan bir tüfek onu yedinci yapabileceğini hesaplarken 6 Ocak Kapalı kapılar ardında alınan idam sırasından birinci sırasına alındı. kez demir parmaklıkların arkası- 1969’da ODTÜ Rektörü Prof. Kemal kararının infaza dönüşmesi için süreç Görüşmeler sırasında CHP na gönderdi. Tüfek sahipsizse De- Kurdaş’tan randevu aldı. Commer o başlamıştı. Deniz Gezmiş sözde yargı- milletvekilleri Muammer Er- niz Gezmiş’in demekti! Tutuklandı gün ODTÜ’den makam aracı ile dö- lamanın her aşamasında düşünceleri- ten, Necdet Uğur, Celal Kar- ve Bursa Cezaevi’ne kondu. Burada nemedi. Aracı ilk fark eden Musta- Çorumlu işçilerin İstanbul’a yaptıkları “Ölüm gılı idama karşı oldukları- ni söylemekten geri durmadı. İlk sor- şu karara vardı: “Normal yollardan Yürüyüşü”ne destek verenlerden biri de De- fa Yalçıner arkadaşlarına haber ver- nı net ifadelerle anlatırken gusunda saat 02.30’da yargıç sordu: niz Gezmiş’ti. (1 Eylül 1966, Cumhuriyet) tam bağımsız Türkiye düşüncemizi di. Aracı önce ters çevirdiler. Araç- Adalet Partisi sıralarından - Ne iş yaparsın? iktidara taşımak mümkün değil. Bir “Üçe üç” sesleri yükseliyor- tan benzin akıyordu. Sinan Cemgil “Devrimciyim...” halk ordusu kurup bunu başarma- du. 1961 yılında idam edilen atkısını çıkardı. Hüseyin İnan kibri- - Mesleğini sordum... lı... Önce kırsal kesimde örgütlen- Adnan Menderes, Fatin Rüş- ti çaktı. “Devrimciyim...” tü Zorlu ve Hasan Polatkan’a meli... Sonra şehirler katılır...” Deniz Gezmiş o gün hapisteydi Yargılama öncesi Deniz Gezmiş ve karşılık Deniz Gezmiş, Yusuf Hapisten çıkışta bu düşüncesini ama Meclis kürsüsünde eylemciler arkadaşları kaçırılma olasılığına kar- Aslan ve Hüseyin İnan’ın ida- arkadaşlarına açtı. Çoğu kabul et- arasında onun da adı dile getirildi. şı Ankara’dan Kayseri’ye nakledildi. mı isteniyordu. medi. Ama o, Çetin Altan’ın gözü- Eğer dışardaysa büyük bir eylemden Burada 1960’ta eski Cumhurbaşkanı Üç genç Meclis ve Sena- nün çıkarıldığı Meclis’te kendileri- sonra içinde olsun olmasın o da tu- to’daki acil oylamaların ar- Celal Bayar’ın kaldığı hücreye kon- ne hiç yer olmadığını düşündü. Bu- tuklanıyordu. dından 6 Mayıs günü idam du. 20-25 yaş arasındaki beş yılının nun için para gerekiyorsa banka edildiler. Son nefeslerine yarısını hapiste geçiren Deniz Gez- soymak, ses duyurmak gerekiyorsa Hapisten kırlara çıkan yol dek düşüncelerinden ödün miş İstanbul’da Sabahattin Ali’nin Amerikalı subay kaçırmak çıkış yo- 18 Eylül 1969’da toplanan İstanbul vermediler. lu olabilirdi! kaldığı Sultanahmet Cezaevi’nde, Üniversitesi Disiplin Kurulu Deniz Bursa’da Nâzım Hikmet’in kaldığı 11 Ocak 1971’deki İş Bankası soy- Gezmiş’i, öğrenci eylemlerine katıl- koğuşta, Kayseri’de de Bayar’ın hüc- gunu, 4 Mart 1971’deki dört Ameri- dığı gerekçesiyle okuldan ihraç etti. SÜRECEK resinde yattı. O, tam bağımsız Türkiye mücadele- kalı subayın kaçırılması Deniz Gez-