Katalog

LEYLEK NÖBETİ Kuşlar için önemli göç yollarından biri- ğa Derneği gönüllüleri ve uçlarında poşetler bağlı sopaları si olan Mersin’de gönüllüler, leyleklerin kondukları elekt- sallayıp düdük çalan gönüllüler, leyleklerin elektrik akımı- rik direklerinde akıma kapılmamaları için nöbet tutuyor. Do- na kapılmamaları için her gün çalışıyor. l DHA 13 EYLÜL 2021 PAZARTESİ Herkese Bilim Teknoloji dergisinin katkılarıyla hazırlandı. İki yeni araştırma aşı karşıtlarının davranışlarına ışık tutabilir Bilimin ruhuna tersler Araştırmalar, muhafazakârların bilimsel bulguları kabullenmekte DERLEYEN: REYHAN OKSAY niçin zorlandığına açıklık getiriyor. Bunun tek nedeni, bilimsel uhafazakârların bilimsel olgula- bulgularla siyasi çıkarlarının çatışması değil. Temel neden, rı reddetme olasılığının yüksek ol- muhafazakârlık ile bilimsel düşünme tarzı arasındaki derin uçurum. Mmasının altında ne yatıyor olabi- lir? Bristol Üniversitesi’nden bilişsel psi- Aşı karşıtları miting düzenlemişti. kolog Stephen Lewandowsky ve Zurich Üniversitesi’nden bilişsel psikolog Kla- us Oberauer, “Bilim dünyasının temelinde yatan ilkeler muhafazakârların dünya gö- rüşleri için bir tehdit oluşturuyor olabilir mi” sorusuna yanıt bulmak amacıyla geniş kapsamlı iki çalışma yürüttüler. Bilimin şu iki temel özelliğine odak- landılar: l Bilimsel çalışmaları yönlendiren norm- lar ve ilkeler. l İnsanoğlunun evrenin merkezi olma- dığını anlamamıza yol açan bilimsel ilerle- UNESCO Dünya Mirası listesinde bulunan Bergama ve Selçuk ilçe- menin tarihi. leri için farkındalık yaratmak amacıyla düzenlenen tura 300 sporcu katıldı. Tunç Soyer de (solda) bisikletlilere bir süre eşlik etti. Sosyolog Robert Merton 1942 yılın- da bilimin amacını şöyle tanımlıyordu: “Bilimsel araştırmaların sonuçları bilim Dünya Mirası Yolunda dünyasının ortak malıdır. Bu evrensellik kuralı; bilginin ırk, sınıf, ulus veya siya- si engel tanımadığını söyler. Tarafsızlık killenir. Ancak muhafazakârlar bu oran- Zekânın kalıtsallığı PEDAL ÇEVİRDİLER ilkesine göre bilim insanları araştırmala- dan pek de rahatsız olmazlar. Lewandowsky ve Oberauer, bilimin te- rını bilimsel ilerlemeye katkı sağlayacak mel normları ve insanın evrenin merke- zmir’de UNESCO Dünya Mi- Ceritoğlu Sengel ise İzmir Bü- Araştırmaların sonuçları şekilde yürütmelidir, kişisel çıkarlarına İrası, listesi’ndeki Bergama ve yükşehir Belediye Başkanı Tunç zinde olduğu anlayışının muhafazakârlığı hizmet etmesi için değil.” Bu iki çalışmadan elde edilen sonuçlar Selçuk ilçeleri için farkındalık Soyer’e katkılarından dolayı te- bilimi reddetme noktasına nasıl getirdiğini Ne var ki bu kurallar standart yaratmak amacıyla bu yıl yedin- şekkür plaketi verdi. Dünya mi- oldukça netti: Muhafazakârlar bilimsel araştırmak için iki geniş kapsamlı araştır- muhafazakâr düşünce ile bağdaşmaz. cisi düzenlenen “UNESCO Dün- rasının tanıtılması korunması normları ve ilkeleri kabule yanaşmıyor- ma yürüttü. Bu çalışmaya 1.000 Amerika- ya Mirası Yolunda Bisiklet Tu- ve aynı zamanda bisiklet spo- Muhafazakârlık milliyetçilik ve vatanse- lardı. Başka bir deyişle siyasi spektru- lı denek katıldı. ru”, Cumhuriyet Meydanı’nda runun yaygınlaşması için pedal verlik ile ilgilidir; bunun karşılığında da mun sağ kanadını temsil edenler bilim Çalışma üç bilimsel konu üzerine yapılan törenle son buldu. çeviren sporcular, Bergama’dan işbirliğine dayanan uluslararası dayanış- dünyası ile temelde ters düşüyordu. oturtuldu: İklim değişikliği, aşılar ve Bergama Kızılavlu ve Selçuk 110, Selçuk’tan 80 kilometre ma feda edilir. Ayrıca tarafsızlık kavramı Bilimsel normları ve ilkeleri kabul zekânın kalıtsallığı. İlk ikisinin seçilme Efes’ten eşzamanlı olarak baş- pedal çevirdi. 2016 yılında baş- da mülkiyet haklarına toz kondurmayan edenlerin ise aşılara karşı olmadıkları nedeni ABD’de siyasetin sağ kanadın- layan tura katılan sporcuları, İz- layan ve bugüne kadar 5 fark- muhafazakâr görüşe terstir. da yer alanların bu iki konuyu reddet- ve iklim değişikliği ile mücadelenin ge- mir Büyükşehir Belediye Baş- lı rotada, 4 farklı dünya mira- rekliliğine inandıkları ortaya çıktı. Baş- me olasılığının yüksek olmasıydı. Üçün- kanı Tunç Soyer karşıladı. Bi- sı arasında bin 445 kişinin top- Dini muhafazakârlık ve bilim cü konunun seçilme nedeni ise sol ka- ka bir deyişle bilim dünyasını bütün ola- sikletle sporculara bir süre eş- lam bin 225 kilometre pedal Bilim, çevremizdeki dünyayı anlamamı- rak kucaklayanlar, bilimsel bulgulara da lik eden Başkan Soyer, Cumhu- bastığı UNESCO Dünya Mirası nattakilerin eğitim gibi dış etmenlerin riyet Meydanı’nda düzenlenen Yolunda Bisiklet Turu’nda 5 bin zı sağlarken dini muhafazakârlığın temel zekâyı artırabileceğine olan inançlarıy- karşı çıkmıyorlardı. törende organizasyona destek 200’e yakın fidan bağışlandı. dogmalarıyla da çelişir. Musevi-Hıristiyan dı. Muhafazakârlar ise zekânın doğuştan Bu iki çalışma, muhafazakârların li- veren firma temsilcilerine te- Bu yıl düzenlenen tura Bergama dünya görüşünün merkezinde insanın sıra gelen bir özellik olduğu algısına sahip berallere kıyasla bilimi niçin daha faz- şekkür plaketi verdi. Bergama ve Selçuk’tan katılan 300 spor- dışılığı yatar; insan Tanrı’nın görüntüsü- olduklarından, zekânın değişebilirliğine la reddettiklerini açıklıyor. Bu reddedi- Belediye Başkanı Hakan Koştu cu da bin 500 fidan bağışladı. nün bir yansımasıdır. Diğer canlılardan ve inanmıyorlardı. şin temelinde yalnızca bilimsel olgular- ile Selçuk Belediye Başkanı Filiz l İZMİR / Cumhuriyet doğanın kendisinden farklı yere sahiptir. Bugünkü bilimsel araştırmalara göre la siyasi çıkarların çatışması yatmıyor; Oysa yüzyıllardır süregelen bilimsel ça- kişiler arasındaki zekâ farklılığında ka- muhafazakârlığın bilimin ruhuyla ters lışmalar, insanoğlunun sıradışılığının ve lıtsallığın etkisi yüzde 50 civarında. Li- düşmesi yatıyor. ayrıcalıklı konumunun altını oymakta. Ar- berallere (ABD’de siyasi spektrumun sol tık biliyoruz ki gezegenimiz yaradılışın https://theconversation.com/many- kanadında yer alanlar) göre bu kabul conservatives-have-a-difficult-relationship- merkezi değil, evrendeki sayısız galaksile- edilemez bir oran; zira zekâ büyük ölçü- with-science-we-wanted-to-find-out-why rin arasında küçücük bir nokta. de yetişme koşullarına bağlı olarak şe- İneklerin pabucunu Süt ve süt ürünleri artık laboratuvarda Türkiye’nin en uzun nehri Kızılırmak’ın tarihi Kesik Köprü ve Eğri dama atalım üretilecek Köprü kesimlerinde suyun azlığı dikkati çekiyor. DERLEYEN: RITA URGAN Babillilerin Kuraklık, Türkiye’nin en üt, yumurta ve diğer hayvansal geometri sırrı Sürünler “süt” ve “peynir” gibi ürün- uzun nehrini de etkiledi lerin oluşumunda etkili olan benzer isagor teoreminden yararlanan ilk ki- mayalanma işlemlerinden yararlanıla- ivas’tan doğup Karadeniz’e Pusat köyünün baraj altın- Pşi Yunan matematikçi Pythagoras değildi. rak artık laboratuvarlarda üretilebile- Sdökülen Kızılırmak ile Hafik da kalan eski yerleşim yerinde- 2017’de arkeologlar eski Babil’e ait 3.700 yıl- cek. 2014 yılında, biyomühendislik uz- ilçesinde sulama amaçlı kullanı- ki cami minaresi, araziler ve ba- lık bir çivi yazısı tableti bulmuşlardı. Bu tab- manı Ryan Pandya kötü bir vegan pey- lan Pusat-Özen Barajı ve il mer- zı ev kalıntıları da su seviyesinin letin üzerinde bu tür bir dizi üçleme yazılmış- nir deneyimi sonucunda dondurma kezinin su ihtiyacını karşılayan düşmesiyle ortaya çıktı. Sivas’ta tı. Anlayacağınız Babilliler kendi Proto-trigono- üretti. Günümüzde, Pandya’nın inekle- 4 Eylül Barajı’nda mevsimsel çevre sorunları ve eğitimi ile ilgi- metrilerini geliştirmişlerdi. re gerek duymaksızın süt üretip sattı- kuraklığın etkisiyle sular önemli li araştırmaları bulunan Cumhuri- Fakat Babillilerin bu üçgenlere ne için ihti- ğı, Perfect Day adlı şirketi besin devri- oranda çekildi. yet Üniversitesi Eğitim Fakültesi yaç duydukları anlaşılmamıştı. Bu giz diğer bir minin öncülüğünü yapıyor. Bu şirket- Devlet Su İşleri tarafından öğretim üyesi Doç. Dr. Taner Çif- çivi yazısıyla açıklandı. 1894 yılında Bağdat’ın te çiftlik işlevini gören bir biyoreaktör, 2009’da Hafik ilçe merkezine çi, “Ciddi bir tehdit altındayız, bu- yakınında bulunan kil tablet Si.427, İ.Ö. 1900 süt proteinleri salgılayan genetik ola- yaklaşık 25 kilometre uzaklıkta- na yönelik önce insan eğitimiy- – 1600 yıllarına ait. Araştırmacılar bu tableti rak işlenmiş mikroorganizmalar üreti- ki Pusat Deresi ve Madenköy Ça- le küresel ısınmanın da etkileri- inceleyene dek 125 yıl kadar İstanbul Arkeo- yor. Bu proteinler süte benzemekten yı üzerine sulama amaçlı yapılan ni azaltacak en azından minimize loji Müzesi’nde saklanmıştı. Ayrıntılı analizler çok, gerçek sütle özdeşler. Pusat-Özen Barajı’nda da su sevi- edecek faaliyetler yapabiliriz. Bu sonucunda kilin üzerine çizilen dikdörtgenle- yesinin düştüğü görüldü. bizim elimizde” dedi. l AA rin ve üçgenlerin arsa sınırları olduğu anlaşıl- 3. gıda devrimi dı. Kil tablet Babilli bir bilirkişinin notları. Tab- “Hassas mayalanma” adı verilen, let bize bir kısmı satıldıktan sonra bölünmesi genetik olarak işlenmiş mikroorga- gereken bir alanın yasal ve geometrik ayrıntı- GEDİZ CAN ÇEKİŞİYOR nizmalardan yararlanarak hayvansal larını anlatıyor. Fakat burada önemli olan ar- ürünlerin elde edildiği, üçüncü bir dev- saları oluşturmak için, dik kenarlı üçgenler ve rimin temelleri de sessizce oluşturu- dikdörtgenlerden oluşan bir Pisagor üçlüsün- luyor. Mikroorganizma mayalanması- den yararlanılmış olması. Si.427 numaralı kil nın yeni bir teknoloji olmadığı kuşku- tableti böylece uygulamalı geometrinin en suz. 1990’da geleneksel mayalara ye- Daha sağlıklı eski örneği olma özelliğini taşıyor. Bu keşif ni bir teknoloji eklendi. Süt proteinini matematik tarihi için çok önemli. Çünkü çi- peynirleştiren kazein adlı enzim bir za- vi yazılı tablet sadece Babillilerin Pisagor üç- manlar yalnızca süt danalarından elde bile olabilir lüsünü ve dik açı konstrüksiyonun anlamını edilmekteydi. 1970’lerde kazein sıkın- antik dönemden önce bildiklerini değil, geo- esin üretiminde maya- sal olarak gerçek sütten tısı yaşanınca biyoteknoloji şirketleri metriyi pratikte nasıl kullandıklarını göster- Blama teknolojisi yete- çok daha sağlıklı olabilece- yapay kimozin üretme yarışına girdiler mesi açısında da önemli. rince gelişmiş olduğun- ğine dikkat çekiyor. Laktoz ve yarışı Pfizer kazandı. 3,700-Year-Old Babylonian Clay Tablet is Earliest dan, süt üretiminde yeni- duyarlılığı olanlar için lak- Genlerin kopyalanarak bakteri ve Ege Bölgesi’nin can damarı Known Example of Applied Geometry, Sci-News lerinin geliştirilmesi gerek- tozsuz sütün dışında, sağ- mayalara iliştirildiği bu teknoloji günü- Gediz Nehri’ndeki su seviyesi miyor. Dahası, ürünler ge- lıklı yağlar içeren besinlerle müzde de hassas mayalanmanın te- 10-15 santimetreye kadar düştü. nelde güvenli olarak değer- güçlendirilmiş yapay sütler melini oluşturuyor. Bu teknolojiyle, 10 MADDEDE DİJİTAL KÜLTÜR lendirilen mikroorganizma- de üretilebilir. yumurta proteinlerinden evcil hayvan ge Bölgesi’nin ikinci büyük hiplerinden Sebahattin Aydoğ- lar ve işlemlerle elde edil- Piyasadaki tek yapay TANOL TÜRKOĞLU yemlerine ve yapay ya da bitkisel ta- Enehri olan Gediz Nehri nere- du, “Barajlarda su toplanma- diklerinden, tüketilmeleri- süt ürünü dondurma ol- banlı etler için çeşitli katkı maddeleri- deyse kuruma noktasına gel- sı, havaların kurak gitmesi ve bir 1. SpaceX (100 üzerinden nin güvenilirliği konusun- makla birlikte, peynir tür- di. Derinliği 2 metreyi bulan ne- de fabrikaların Gediz’i pisletme- ne, hemen her şey üretilebiliyor. Gel- 81.1 – 5. Sırada) da insanları inandırmak ge- lerinin de yakında pa- hirde su seviyesi yer yer 10-15 si. En az 2 metre olması gere- gelelim, alternatif protein sektörünün 2. Tesla (80.2 – 8) rekmiyor. İnsan-hayvan iliş- zara sunulması bekleni- santimetreye kadar düşerken kir. Bizim arazilerimizde su daha asıl hedefi süt. Blue Horizon şirketin- 3. Amazon (80 – 10) kilerini araştıran Sheffield yor. Akıyla sarısını ayrı ay- Manisa Ovası’nı yıllarca besle- önce Gediz’den kullanılırdı. Su den Nate Crosser, günümüzde hassas 4. Apple (79.1 – 16) Üniversitesi’nden Josh Mil- rı oluşturmak güç olmak- yen nehir can çekişiyor. Yeral- olmamasından ve fabrikaların mayalanma teknolojisinden yararla- 5. 3M (78.1 – 25) burn, antibiyotik ya da hor- la birlikte, bir şirketin yu- tında da su bulmakta zorlanan Gediz’i pisletmesinden dolayı nan şirketlerin dörtte üçünün süt üre- 6. HP (78.1 – 26) üreticiler önümüzdeki yıllarda artık herkes sondajlara başvur- monlardan yararlanmadan murta akı üretmenin gizini timine odaklandığını belirtiyor. 7. PayPal (77.5 – 32) su sıkıntısının daha fazla kendi- du. Yeraltı sularını kullanıyoruz. üretilen ve bir olasılıkla be- çözdüğü, bir başkasının da 8. Microsoft (76.8 – 36) Real milk, no cows needed: Lab-made sini hissettireceğini dile getirdi. Onun için artık Gediz’in suyunu sin kaynaklı mikroplar içer- balıklardan yumurta üret- dairy products are now a reality 9. Netflix (76.4 – 38) Gediz Nehri kenarındaki bağ sa- kullanamıyoruz” dedi. l İHA meyen yapay sütün kuram- meye çalıştığı belirtiliyor. 10. IBM (76.3 – 39) New Scientist EN İTİBARLI 10 AMERİKAN TEKNOLOJİ ŞİRKETİ Kaynak: VisualCapitalist