Katalog

9 AĞUSTOS 2021 PAZARTESİ SÖYLEŞİ 9 NEDEN ÖMER MADRA? Robert Kolej’i bitirdi. Ankara Üniversitesi SBF’den sonra aynı fakültede insan hakları hukuku konusuna odaklanarak 13 yıl öğretim üyeliği yaptı. “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Bireysel Başvuru Hakkı” konusunda doktorasını tamamladı. İstanbul Bilgi Üniversitesi’nde uluslararası ilişkiler ve uluslararası hukuk dallarında öğretim üyesi olarak görev aldı. Emekliye ayrıldığı 2012’ye kadar küreselleşme, küresel ısınma, iklim krizi, uluslararası ilişkiler ve çevre politikaları konularında dersler verdi. 1995’te Açık Radyo’nun kurucu ortakları arasında yer aldı. Türkiye, iki haftadır yangınlarla mücadele ediyor. Daha yeni yeni denetim altına alınan felakette insanlar acı son yaşadı, canlılar yok oldu, ormanlar küle döndü. Peki, yangından kabaran nehirlere kadar felaketleri neden yaşıyoruz? Böyle bir soru çok acı bir faciayla yeniden gündeme gelince bize de çeyrek yüzyıldır akıbetimiz hakkında ısrarla uyarılarda bulunan, küresel ısınma ve iklim değişikliği konusuna dikkat çekmek için büyük çaba harcayan iklim aktivisti Ömer Madra’ya sormak kaldı. Uçurumun kenarındayız 4 Sera gazını salmaya 4 1900’lerin başında, 4 Yangın, sel felaketlerinin 4 Bilim insanı Peter Gleick, 4 Yangın felaketleri devam edersek yangınlar dünyada 15-20 araç var... baş sorumluları, bunun “Bu yangınların ve iklim gözler önünde olurken yangınları doğuracak. Böyle Şimdi 2 milyarı aşkın!... geleceğini bilmelerine değişikliğinin sonunda arılar, atlar, kuşlar giderse, yakın zamanda Doğayı mahvetmekten rağmen gizleyen, hatta ortada iki sınıf kalacak” ağaçlarla birlikte yok olup 3 derecelik sıcaklık artışı, başka bir işe yaramıyor. hüküm süren Exxon Mobil diyor. Parası olanlar bir giderken Cumhurbaşkanı dünyada 8 milyar insanı İnsanlar durmadan araba başta olmak üzere, en süre daha kurtulabilecek. Karadeniz’de “gaz yakma” etkileyecek. yeniliyor. “BBOA” felsefesi! büyük petrol şirketleridir. Öbürleri perişan olacak. töreninde konuşuyordu. n Yıllardır uyarıyorsunuz. İlk ne DÜNYA HEMEN FRENE zaman “iklim krizi” ya da “küresel n Hemen ağaç dikelim di- ısınma” dediniz, hatırlıyor musunuz? BASMAK ZORUNDA yorlar, uzmanlar karşı çı- Orhan Pamuk, Yeni Hayat romanının kıyor. Yanlış müdahale ile açılış cümlesinde der ya, “Bir gün bir kitap n Az vaktimiz kaldığınızı söylüyorsu- ormanlara bir kez daha za- okudum ve bütün hayatım değişti” diye. nuz ama ülkemize bakalım. Çevreyi yok rar veriyor olabilir miyiz? etmek için büyük bir yarış var. Bakınız, Bill McKibben’ın kaleme aldığı Doğa’nın Bu çok önemli bir konu. Do- İkizdere örneği. Bakınız Kanal İstanbul. Sonu kitabını okuduktan sonra benim de ğanın kendini yenileme ye- Ama mücadele de devam ediyor. teneği var. Her sene yangın hayatım değişti. 1990’ların başlarında çıkıyor zaten ama yenilene- Hem Kanal İstanbul’a hem İkizdere’de olmalı. Sonraki yıllarda McKibben’la bir biliyor. Bu süreci siz ağaç di- maden ocağına karşı ciddi bir direniş dostluk da geliştirdik. Gerçekten yeryü- kerek halledemezsiniz. Or- var. İkizderelilerin mücadelesi müthişti, zünde bundan daha önemli başka bir ko- manı yangınlardan sonra bi- kadınların zaferi söz konusu. “Bizi bura- nu yok. O kadar az vaktimiz kaldı ki, ya- raz kendi haline bırakıp son- dan çıkaramazsınız” diyen kadınları gö- kında konuşamayacak ve hiçbir şey ya- ra planlama yapmak gereki- rüyorsunuz. Sorun şu: Sınırları olan bir pamayacak hale gelebiliriz. Felaket tellal- yor. Orman bilimcilerinin tü- gezegenin sınırsız olduğunu sanıyoruz. lığı yapmak için söylemiyorum. 1995’te mü böyle diyor. Tam 50 yıl önce bunu bilim insanları or- Açık Radyo’yu kurduk, 1997’de, “küre- n Ağaçlandırma değil, or- taya koydu: MIT üniversitesi bilimcileri, sel ısınma” demeye başladık. Dünyadaki manlaştırma! İkisi arasında “Büyümenin Sınırları” raporunu yazdık- ne fark var? iklim değişikliğinin ciddi felaketlere yol larında sınırlı bir dünyayı sınırsız tükete- Büyük fark var. Doğanın açabileceği konusundaki bilimsel araştır- meyeceğimizi net olarak ortaya koydu- kendi ortamını yenilemesi- maların haberlerini her sabah açık gaze- lar. Her şeyi tüketiyoruz. Petrol mese- ne imkân vermek lazım. Aksi te programında konuşuyorduk. Yanılmı- la; sadece petrolden ibaret değil ki. As- takdirde sonuç alamazsınız. yorsam Endonezya’nın Borneo Adası’nda falta dönüştüğü zaman, o da bir plas- tik kirlenmesi yaratıyor. Veya araba las- büyük bir felaket olmuştu. Sıcak dalgası tiklerinden çıkan şey hem havayı mah- ve yangınlar birçok canlının ölümüne yol vediyor hem ırmaklardan denizlere gi- açıyordu. O zaman Profesör Mikdat Kadı- diyor. Plastik zaten fosil yakıtların, pet- oğlu, dinleyici olarak bizi aradı ve “iklim rolün en korkunç yan ürünü. Yani mu- sorunu” ifadesini kullandı, ben de “O ka- azzam bir kaos var aslında ve bizzat bu dar iyi biliyorsanız gelin, radyoda prog- kapitalist sistemden oluyor. Dünya artık ram yapın” dedim; o da “Peki” dedi he- frene basmak zorunda. Hemen! Uçuru- men ve uzun süre yaptı. mun kenarındayız ve özellikle çocuklar- dan alacak çok dersimiz var. Sera gazları dünyayı battaniye gibi sardı Çağına Hazırlanalım” başlıklı bir makale n Bill McKibben, küresel ısınma PARASI OLANLAR BİR SÜRE DAHA KURTULABİLECEK yazmıştı bile iki sene önce! Şimdi onun üzerine ilk kitabı yazan çevre aktivis- sözünü ettiği “Pyrocene” dönemine gir- ti, yazar ve akademisyen... 2009’da, diğimiz daha iyi görülmüyor mu? n Geçen yıl Avustralya yangınları sı- bozuyorsunuz. O zaman kendini ye- kurucularından olduğu 350.org’un rasında bir açıklamanız olmuştu ve “İn- nileme imkânı kalmıyor. Çok önem- n 2019’da hükümetler arası iklim 181 ülkede 5 bin 200 eşzamanlı gös- san kaynaklı iklim değişikliği olmasay- li bir bilim insanı Peter Gleick, bu değişiklikleri heyeti, iklim krizinde terisinin organizasyonuna liderlik et- Açık Radyo, her dı, doğal koşullarda böyle bir yangı- yangınların ve iklim değişikliğinin geri dönülemez nokta için 10 yıl kal- ti. 350’nin anlamı nedir? yeni yayın döne- nın görülme ihtimali 350’de 1’di. Yıl- sonunda “İki sınıf kalacak ortada” dığını açıkladı. Şu an geri dönülemez minde bir bro- Bilimsel bir ölçü: Atmosferdeki sera lar içinde bundan daha fazlasını göre- diyor. Bir kaçanlar, bir de kaçama- noktada değiliz sanırım... şür bastırıyor. 3 gazları (CO2, metan vb.) yoğunluğu en ceğiz” demişsiniz. Daha çok komplo te- yanlar. Parası olanlar bir süre daha Hayır, değiliz. Ama çok da hareket Mayıs’ta bastırdığı fazla 350 ppm (milyonda parçacık) ol- orilerine inanma eğilimi olanlar, yan- kurtulabilecek. Öbürleri ise anında imkânımız kalmadığı net olarak ortada. broşürde olacakları malı. Şu anda yaklaşık 417 ppm ölçülü- gınların bu kadar çok eşzamanlı ola- perişan olacak. öngörüp kapağına, yor. 1800’lerin ortalarında geçilen en- rak çıkmasına bir anlam veremediler. n Bu kadarla da kalmıyor ki... Deniz hayvanlarına çizer Ohan’ın alev- düstri çağı öncesinde, küresel CO2 or- Akdeniz ekosistemi bize bu konuda ne Daha gıdaya, suya erişiminiz lenen yangın tüpü deniz mahsulü diyorlar söylüyor? zorlaşacak değil mi? talaması 280 ppm idi. Bir milyon yıldır görselini taşıdı. n Sonucu nasıl değiştirebiliriz? Bu konuda artık hiçbir tereddüt yok. Avust- Kuraklığın zaten haddi hesabı da 300 ppm’yi hiç geçmemişti. Ama en- Tümüyle sistemi değiştirmemiz lazım. ralya, tarihindeki en büyük faciayı yaşadı. Üç yok ve tamamen iklim değişikliği- düstri çağı ile, yani kömür, petrol, gaz Mesela Kosta Rika’da mecliste benzin, milyar hayvan öldü ve bazı türlerin tüken- ne bağlı. Yeraltı sularının da tüke- yakılmaya geçilmesiyle birlikte mu- mazot, dizel, tümüyle petrol ürünlerinin mesi söz konusu. Bu yılın yangınlarında Batı tilmesine bağlı tabii. Bunun ne ka- konusu açlık riskinin kapsamının sera ga- azzam bir değişiklik oldu. Sera gazla- kullanımının derhal yasaklanması konu- zı emisyonlarındaki gelişmelere bağlı ol- ABD’de ve Kanada’da 1 milyar kabuklu hay- dar ağır savaşlara, çatışmalara ve savaş- rı dünyayı battaniye gibi sardı. Şu an- şuluyor. Genç iklim aktivisti Greta Thun- van canlı canlı “pişti”! Halbuki Avustralya’da lara yol açtığını 10 yıl önceden Suriye’de duğu vurgulandı. da yaşamakta olduğumuz muazzam n 8 ila 80 milyon arası insan... berg, “Sizden bir tek şey isteme hakkım Aborijin denen yerliler mesela, on binlerce gördük. IPCC denen Birleşmiş Milletler İk- yangın, sel, hortum felaketlerinin, gö- yıldır orada olanlar, ateşle yaşamayı, mede- lim Değişikliği bilim heyetinin son raporu Evet. İnsan sonuç olarak varlığını sür- olsaydı elinizden geldiğince çok şey öğ- rülmemiş sıcak dalgalarının bütün kı- dürmeyi başaramayacak. Bunun altından niyeti ateşle kontrol etmeyi biliyorlar. Ama önceden sızdı geçenlerde. Dünyanın 3 de- renmeye çalışmak için kendinizi eğitme- talarda aynı anda yaşanmasının sebe- parayı yakıp roketi ateşlemeye kalktığınız, recelik bir ısınmaya doğru yol aldığı belir- kalkamaz diyorlar. Açıkçası dünyanın en nizi isterdim, çünkü eğer değişimi talep bi bu işte. Dünyaya küresel ısınma- büyük bilim heyeti bunu söylüyor. Bu söz, doğaya müdahale edip evler, yalılar yaptı- tildi. 2050 yılına kadar 8 ila 80 milyon in- eden ve bunları savunan yeterli sayıda yı ilk anlatan iklim bilimci James Han- ğınız zaman, o doğal dengeyi de tamamen san için ek bir açlık riski görülüyor. Söz her türlü sözün sonudur. insan bir araya gelirse o zaman denkle- sen, maksimum 350 ppm’ye dönemez- mi değiştirici bir sayısal kitleye ulaşırız sek bittik diyor. Bill McKibben, bir söy- ve bizi görmezden gelmeleri imkânı or- yıl önce dünyada 15-20 araç var... lerinden Sibirya baştan başa yandı ve Daha fazla tüketmenin leşisini şöyle bitirmişti: Dünyanın en tadan kalkar” diyor. n Bu kadar ilgi gördüğüne göre her- yanıyor! Ama her yerde ve Türkiye’de önemli sayısı 350, bir gerçeği yansı- yolları aranıyor n Bütün dünya çok büyük bir pan- mangal, terör saldırısı, ihmal vs. ihti- halde 400-500 milyonu bulmuştur... tıyor. Bu bizim için bir taban çizgisi! n “Bunları uzaya atacağız” dedi... demi sınavından geçiyor. İklim kri- malleri daha çok konuşuluyor. 2 milyarı aşkın!... Doğayı mahvetmek- Çin, ABD, Türkiye ve Avrupa Birliği, Tastamam öyle. Yani bunun kadar ziyle bağlantıları çok konuşuldu. “Ye- n Siyasetçileri bir noktaya kadar ten başka bir işe yaramıyor. İnsanlar sü- sanayicilerle ve çevrecilerle müzakere bilime, akla, sağduyuya aykırı bir şey ni normal bu mu” diye sormaktan da rekli tüketiyor, durmadan araba yeniliyor, anlıyorum, bakın hak veriyorum de- edip bu sorunu çözmek zorunda!” bulmak zor olur. Bilimden uzaklaşmak korkuyorum. Burada “BBOA” felsefesi, yani “Bana bir miyorum, bunu neden yapmadıkları- için her şey yapılıyor. Daha fazla na- Evet, bu çok önemli bir nokta. Çö- nı anlıyorum ama ya medya... O ne- şey olmaz abi” felsefesi devreye giriyor. Bilim bize böyle gider- sıl tüketebiliriz, bunun yolları aranı- zümlere odaklanmalıyız, doğayı eski den “iklim krizi” demiyor? sek öleceğimizi söyledi yor. Televizyonlarda, radyolarda, gaze- haline getirmeye odaklanmalıyız. Sa- Bezos’un 11 dakikalık Demiyor, çünkü medya da milyar- telerde, dergilerde şöhretler bizi oyalı- n Küresel ısınmayı konuşmaya baş- dece iklim krizi değil, aynı zamanda derlerin kontrolünde ve onlar da fosil- turistik uzay gezisi! yor. Düşünün ABD, başkanını bile bir lamamızın üzerinden 24 yıl geçmiş. biyoçeşitlilik yok oluyor çünkü. Yine cilerle iç içe, kucak kucağa. Ama ba- n Dünyanın en zenginlerinin kar- televizyon yıldızından seçmişti. Trump “O kadar az vaktimiz kaldı ki” diyor- Thunberg’e atıf yapmak istiyorum. “Ne kın şimdi milyarderler birbiri ardı- bon emisyonu konusunda en yoksul gerçeklikle bağı olmayan biri ve herke- sunuz. Anadolu’da bir deyiş vardır: yapacaksak hemen yapmamız gereki- na roketlerini ateşleyip turistik uzay yüzde 50’den iki kat daha fazla so- sin gerçeklikle bağını kesecek bir ya- “Yılan bile toprağı tarta tarta yer...” yor. Belki de doğayı yeniden canlandır- gezilerine çıkıyorlar ve medyayı da rumlu olduğu doğru mu? lan dünya yarattılar. Bu devam ediyor. Biz yılanın yaptığını yapamadık, dün- mak ve yeniden yabanileştirmek, doğa- kontrol ediyorlar. ABD ana akım med- Bundan daha da feci rakamlar var as- Türkiye’de de Cumhurbaşkanı, “En bü- yayı tasarruflu değil hor mu kullan- yı görme şeklimizi değiştirmek için ya- yasında 2021’in tümünde küresel ısın- lında. İngiliz The Guardian’ın talebi yük çevreci biziz” demişti. Antalya’da, dık? Bizi bu hale tüketim mi getirdi? pabileceğimiz en önemli şeylerden biri- madan bahsedilen haber-makale sayı- üzerine çıkarılan bir mali analiz rapo- Bodrum’da, Marmaris’te ve başka yer- Sorduğunuz bence dünyanın en dir” diyor. Oysa insan, doğaya parayla sı, Bezos’un 11 dakikalık turistik uzay ru var ve bence her şeyi söylüyor. Dört lerde yangın felaketleri hatta faciala- önemli sorularından biri. İnsanların hükmetmeye çalışıyor. gezisine ayrılan haber sayısından az! özel petrol ve gaz şirketinin 30 yıl için- rı gözler önünde olurken, arılar, atlar, normal olarak düşünüş ve davranış tar- n Yani doğaya patronluk taslıyor! de kârı 2 trilyon dolar. Muazzam bir sincaplar, keçiler, kuşlar, ağaçlarla bir- zında algısal bir problem olduğu söy- Kesinlikle! Onu bir kaynak olarak gö- Zenginler sığınaklarında miktar değil mi? Fatura iklim değişikli- lenebilir, ancak bu bir sistem sorunu. likte yok olup giderken, insanların ge- rüyor. Öyle ki, dili bile böyle kuruyor. maaş hesabı yapıyorlar ğini ortaya çıkarıyor maalesef. Ve tüm çim kaynakları sönerken, Cumhurbaş- İçinde yaşadığımız bu kapitalist sistem Mesela “deniz mahsulleri” diyor, bir bunlar, onlar kârlarını katbekat artırsın n O uzay gezilerine çıkma nedenle- kanı aynı anda Karadeniz’de bir “gaz özellikle de 1980’lerden sonra hiçbir sı- canlı olarak görmüyor balığı, deniz hay- diye oluyor. ri, dünyanın sonunun geldiğini bil- yakma” töreninde konuşuyordu. Yak- nır tanımadı. Muazzam bir gelir dağılı- vanlarını... Mahsul olarak görüyor. “Be- n Şimdi birilerinin ormanları yak- meleri ve kendilerine yeni yaşam ma ve tören.” Büyük bir zihni çeliş- mı adaletsizliği olmasına rağmen mil- sicilik endüstrisi” diyor mesela. Dil ve ma ihtimali, iklim krizinden ve se- alanları aramaları mı? ki değil mi bu? Biz sera gazını salma- yarderlerin yönetiminde, sadece ve sa- zihin birlikte dönüşüyor. beplerinden daha çok konuşuluyor... Kendilerine yaşayacak alan yaratıyor- ya devam edersek yangınlar yangınları dece daha fazla para kazanmak amaç n Cumhurbaşkanı yanan tavuklar Enteresan değil mi? Yani terörist- lar zaten, satın aldıkları adalardaki gizli doğuracak. Böyle giderse yakın zaman- oldu. Sınırı olmayan akıl, mantıkla ya için “beyaz et” dedi örneğin... ler diyorsunuz tamam, peki kabul ede- sığınaklarında muhafızlarına nasıl maaş da sağduyuyla izah edilmesi mümkün da gerçekleşeceği bilimsel olarak or- Evet, inanılmaz aslında, tamamen bir lim. Ama bu teröristler, Türkiye’de bil- ödeyeceklerini hesaplamakla meşguller. olmayan bir tüketim... Bilim bize böy- taya konulan 3 derecelik sıcaklık artı- mal olarak görüyorsunuz. Yani genellik- mem hangi terör grubuna bağlı? Pe- Ben burada distopik konulara girmek is- le devam edersek öleceğimizi, yok ola- şı dünyada 8 milyar insanı etkileyecek. le kullanılacak ya da yenilecek bir şey, ki, Yunanistan’da hangi teröristler ya- cağımızı, mahvolacağımızı söyledi ama temiyorum. Fakat mesela dünyanın gel- Yani insanlığın tamamını! Diğer canlı canlı değil. Kapitalizm böyle bir sistem- bu bilgi karşılık görmedi. Yangınların, kıyor? Şu anda 100’ün üstünde yan- miş geçmiş en zengin kişisi Jeff Bezos, 11 türlerinin sayısını hiç vermeye çalışmı- le çalışıyor. Ormanlara ektiğiniz şeyler, sel felaketlerinin baş sorumluları, uzun gın var Yunanistan’da. Keza İtalya’da, dakikalık bir uzay gezisine çıktı, milyar- yorum bile! orangutanların neslinin yok olmasına Balkanlar’da, Batı ABD’de, Kanada’da... larca dolar harcadı, yüzlerce tonluk kar- n Bu, “Yangınlar Çağı!” mı? süre bunun geleceğini bilmelerine rağ- neden oluyor örneğin. Dünyanın en zeki Dünyanın en kadim kasabalarından ba- bon kirlenmesi yarattı ve dönüşteki ilk Aynen öyle: Amerikalı tarihçi Stephen men bunu gizleyen hatta aksine hüküm hayvanları arasında, tümdengelim meto- zıları birkaç gün içinde yanıp haritadan demecinde, “Bu küresel ısınma ve hava süren Exxon Mobil başta olmak üze- Pyne, Ateşin Tarihi adlı artık klasikleş- duyla düşünüyorlar. Fakat siz kozmetik re, en büyük petrol şirketleridir. Bakın, silindi. Sibirya’da, Amazon yağmur or- kirlenmesi gibi sorunların hepsini çöz- miş kitabını son verilerle güncelleyip ye- için, fındık ezmesi, palmiye yağı yapmak 1900’lerin başında, sadece yüz küsur manlarında vb. Dünyanın en soğuk yer- menin yollarını buluyoruz” dedi. niden yayımladı. “Kış Gelmeyecek. Ateş için yaşama alanlarını yok ediyorsunuz.