Katalog

gorus@cumhuriyet.com.tr 22 AĞUSTOS 2021 PAZAR 2 OLAYLAR VE GÖRÜŞLER Afganistan’da neler oluyor? DOÇ. DR. ERSOY SOYDAN, larını zaman gösterecek. Zira Kâbil’de Taliban’a karşı ilk sokağa çıkanlar geçmişte de ılımlı görüntü ser- KASTAMONU ÜNIVERSITESI kadınlar oldu. Afgan kadınlar, büyük mücadeleler gileyerek yönetime gelmiş, da- ILETIŞIM FAKÜLTESI ÖĞRETIM ÜYESI sonucu elde ettikleri okula gitme, sokağa yalnız ha sonra çok katı kurallar uygu- Afganistan, ve burkasız çıkabilme gibi basit kazanımların lamaya başlamış, gündelik ya- BD’nin 11 Eylül 2001’de, şamı kâbusa çevirmişlerdi. dahi ellerinden alınacağını düşünüyor. Dünya uçakların İkiz Kuleler’e neo-emperyalizm ve Yerel kaynaklar Kâbil’de du- Asaldırısıyla başlayan Af- kamuoyunun Afganistan halkını Taliban’ın rumun sakin olduğunu belirti- ganistan macerası, işgalin so- insafına bırakmaması gerekiyor. yor. Gündelik yaşamın norma- Huntington - 4 nunda, Afganistan’dan kaç- le döndüğünü, özel televizyonla- mak isteyen insanların uçaklar- atı Uygarlığı’nın temel- rimlerinden dolayı saldırarak rın Taliban’ın yöneticilerini ko- dan düşerek ölmesiyle son bul- lerini anlamadan, Ba- gelişmekte olan ülkeler ve İslam nuk alarak yayınlarını sürdür- du. Taliban, Afganistan’da yö- Btı Emperyalizmini, Yeni- için, laikliğin kötü, demokrasi- düğünü, havalimanı dışında bir netimi devraldı. Penşir Vadi- emperyalizmi (Neo-emperya- nin iyi olduğunu söyler. yerde hareketlilik olmadığını, si dışında Afganistan tümüyle lizmi) anlamak, Emperyaliz- Sanki laiklik olmadan demok- hırsızların ve yağmacıların si- min iç çelişkilerini yakalamak rasi olabilirmiş gibi olanaksız bir Taliban’ın kontrolüne girdi. Ye- yaha boyanıp pazaryerlerinde ve Afganistan’da, Ortadoğu’da, model öne sürer ve çoğunluk dik- rel kaynaklar ordunun diren(e) Kuzey Afrika’da, Türkiye’de tatörlüğünü “Demokrasi” adı al- dolaştırılarak cezalandırıldığı- memesinin en önemli nedeni- olupbitenlerin mantığını çözüm- tında yutturarak bir hilkat garibe- nı bildiriyorlar. Lunaparklarda- nin “açlık” olduğunu iddia edi- lemek olanaklı değildir. si olan “Ilımlı İslami Demokrasi” ki çarpışan arabalardan, trom- yor. Taliban’ın içinde akrabası Şimdi sırayla bakalım: kavramını gündeme getirir. bolinden ve kondisyon aletle- olan askerlerin savaşmadıkları, Batı Uygarlığı’nın temelleri: Bu çerçevede, “İnsan hak- rinden eğlenceli videolar pay- Taliban’a katıldıkları da söyle- 1) Kilisenin siyasal, sosyal, ları, kadın hakları gibi değerler laşan Taliban’ın ülkeyi ele ge- niyor. 300 bin kişilik ordu Kâbil ekonomik ve kültürel egemenli- Batı’nın değerleridir. Yani em- çirmeden önce hazırlıklarını ta- yönetimi tarafından yalnız ve ğinden kurtulmak: Aydınlanma peryalist değerlerdir. mamladığı anlaşılıyor. Örneğin ve Laiklik. Siz İslam Âlemi’nde kendi de- iaşesiz bırakılınca, askerlerin 2) Endüstrileşme, ulus bilin- ğerlerinize sahip çıkın bu em- Şibirgan’da yayın yapan 15 ye- ve komutanların Taliban’a tes- cinin, insan haklarının ve kadın peryalist değerlere inanma- rel radyo ve televizyon, Taliban lim olduğu öne sürülüyor. Yerel haklarının gelişmesi: Endüstri, yın” diyerek Bush’un başlattı- vilayeti ele geçirmeden bir ay kaynaklar, büyük umutlar bağ- Ulusal Bilinç ve Demokrasi. ğı, Obama’nın sürdürdüğü, so- kadar önce kapandı. Yerel kay- lanan Mareşal Raşid Dostum’un Şimdi Emperyalizmin temel- nunda kanlı bir trajediye dö- naklar, Taliban’ın tehditleri so- oğlunun, 48 saat aç-susuz bek- lerine, iç çelişkilerine ve Ye- nüşen ve ABD yenilgisiyle so- leyen askerleri ziyaretinde des- nucu yayınların durdurulduğu- niemperyalizminin doğuşuna nuçlanan “Arap Baharı” proje- tek getirmeyip, selfie çekip git- nu belirtiyor. (Neo-emperyalizminin) bakalım: sinin Yeniemperyalist felsefesi- Çin ve Pakistan, Afganistan’ın sinin başlıca nedenlerden bi- tiğini anlatıyor. Taliban’ın zafe- 1) Tarih boyunca, güçlü (ge- ni oluşturur. İran’dan sonra en çok ithalat ri. Taliban’ı destekleyenler- İnsan haklarına lişmiş) ülkelerin gelişmemiş ül- Böylece Batı’nın, sömürge- rinde, Pakistan’ın sağladığı des- yaptığı iki ülke. le devrik hükümet yanlıla- keleri ya doğrudan işgal ede- leştirdiği yerlerde, Atatürk’ün teğin büyük rol oynadığı da be- zorlanmalı rı arasında derin düşünce ay- rek ya da dolaylı yollarla sö- yaptığını önlemeye, Batı de- lirtiliyor. Taliban’a karşı olan Afgan- Çağdışı veriler mürmesi ve Emperyalizmin En- ğerlerinin bu sömürgeciliğe rılıkları bulunmuyor. Üstelik 40 milyon nüfuslu ülkede, ların en önemli itiraz nokta- düstri Devrimi’nden sonra (Er- karşı kullanılmasını engelle- Taliban, Afganistan’da geniş Afganistan’da ikili eğitim siste- halkın yarısını, Pakistan’ın sı “kadın hakları” konusu. Geç- gin Yıldızoğlu’nun belirttiği gi- meye çalışmaktadır. halk desteğine sahip. Bunun en mi vardı. Öğrenciler sabah dev- yerli halkı Urdularla kardeş bi) dünya ekonomik düzeninin Bildiğiniz gibi Atatürk, İstiklal mişte kadınların çalışması, kız önemli nedeni, devrik hüküme- let okullarına, öğleden sonra halk olan Peştunlar oluştu- bir parçası haline gelmesi, bu Savaşı’nı “Batı gibi gelişmiş ol- çocuklarının okula gitmesi, eği- tin yolsuzlukları ve sosyolojik medreselere devam ediyordu. ruyor. Ülkenin yönetimi (bü- sömürü düzeninin farklı tarafla- mak için Batı’nın boyunduruğun- tim alması bütünüyle yasak- yapı. İki ay önce görüştüğüm Medreselerde görev yapan ve tün cumhurbaşkanları Peştun- rında olmakla birlikte bütün ül- dan kurtulmak” ilkesine inandığı lanmış, yüzü görünen kadın- Afganistan’ın kanaat önderle- Taliban karşıtı bir Afgan genç keleri etkiledi. için, Emperyalizm karşıtı (Antiem- du) ve ekonomik güç Peştunla- lar kırbaçlanmıştı. Taliban gün- şöyle demişti: “Taliban kötü, ri olarak kabul edilen imamla- 2) Ortaçağda fetihlere da- peryalist) olarak yapmış ve “Batı- rın elinde. Peştunlar sayesin- cellenmiş yeni imajıyla kadın yalı kaba emperyalizmin, En- cı” değil “Batılı” gibi bağımsız bir ancak iyi tarafı, hırsızlığa izin rın tamamının Taliban yanlısı de, Pakistan’ın Afganistan üze- haklarına “şeriata” uygun ol- düstri Devrimi’nden sonra, ken- Türkiye Cumhuriyeti’nin temelle- vermemesi.” ABD işgali döne- oldukları ve Pakistan medrese- rindeki etkisi de artıyor. Dev- ması kaydıyla saygı gösterece- di içindeki paylaşım rekabetle- rini atmıştır. minde görev yapan hükümet- lerinde eğitim gördükleri belir- rik hükümet yanlıları, bir aydır rinden dolayı iki Büyük Dünya Huntington ise son derece açık ğini belirtiyor. Hatta özel ka- ler, azgelişmiş ülkelerin kro- tiliyor. Afganistan’da yaklaşık sosyal medyada Pakistan kar- Savaşı’na ve onları izleyen So- ve net bir biçimde Türkiye’nin la- nallarda yayına katılan Taliban nik hastalığı olan yolsuzluğa kırk yıldır laik eğitim verilmi- şıtı kampanya yürütüyorlardı. ğuk Savaş’a yol açması klasik iklikten vazgeçmesini, Atatürk’ün yetkilileri, sunucuların kadın ve rüşvete gırtlağına kadar bat- yor. Bu durum, Taliban’ın halk Pakistan Başbakanı İmran Han kaba emperyalizmin daha ince “aynı kalibrede” bir lider tarafın- olmasını özellikle istemiş ki bu mıştı. Hatta gelen uluslarara- üzerindeki etkinliğini artırı- (o da Peştun), Taliban’ın iktida- yöntemler aramasına ve Yeni- dan reddedilmesini, Türkiye’nin daha önce görülmüş şey değil. sı yardımları da çalmıştı. Eski yor. Afganistan’da okuma yaz- emperyalizmin (Neo-emperya- Avrupa Birliği rüyasından vazge- ra gelişini memnuniyetle karşı- Ancak aynı Taliban, aylar önce cumhurbaşkanı Eşref Gani de- ma oranı kadınlar arasında yal- lizmin) doğmasına yol açtı. çip İslam Âlemi ile bütünleşme- ladı, yaşananları köleliğin zin- 15 yaşını bitirmiş tüm kızların 3) Emperyalizmin, sömürdü- sini öneriyor. milyonlarca dolarla kaçtı. nızca yüzde 1, erkekler arasın- cirlerini kırması olarak gördük- ve dul kadınların listesini iste- ğü ülkelere Batı Uygarlığı’nın Huntington’un bu modeli sa- Öte yandan ABD; 11 Eylül da yüzde 18. lerini belirtti. kültürünü, yani Endüstrileş- dece bugün ülkemizin içinde miş, bu listeye giren kadınların saldırısından sonra işgal etti- me, Aydınlanma, Laiklik, Ulu- bulunduğu siyasal, ekonomik, derhal evlendirilmesi gerektiği- Taliban 2.0 İthalat etkisi ği Afganistan’da korunaklı ka- sal Bilinç, Demokrasi gibi toplumsal ve kültürel krizi de- ni bildirmişti. rakollarından ve üslerinden ne- “Kâfir ABD’ye karşı savaşıyo- 1994’te Molla Ömer tarafın- beş değeri ve bunlara ek ola- ğil, Afganistan’ın önce işgalini Herat kentinden, kadınla- redeyse hiç çıkmadı. Bir trilyon ruz, ABD askerleri ülkeden çı- dan kurulan, 2002’de kırsala rak Marksizm’i de taşıması, sonra da geçen yıldan itibaren rın üniversiteye alınmadıkla- doları güvenliğe harcadı. Ülke- karsa barış anlaşması yapaca- çekilerek gerilla savaşı yürüten bu kültürlenme ve kültürleşme- Trump-Biden yönetimleri tara- rı yönünde haberler geliyor. nin eğitimini, ekonomisini iyi- ğız” propagandasıyla hızla iler- Taliban’ın en büyük destekçisi- nin, (inculturation ve accultura- fından Taliban’a terk edilişinin Kâbil’de Taliban’a karşı ilk so- leştirmedi. Tersine madenle- leyen Taliban, adeta elini kolu- tion) Emperyalist Karşıtı (Anti- temellerini oluşturuyordu. nin Pakistan istihbaratı olduğu kağa çıkanlar kadınlar oldu. emperyalist) direnişleri başlat- HHH rini yağmaladı, tarihi eserle- nu sallayarak Penşir dışında- biliniyor. Görüştüğümüz yerel ması; Bolivar, Jose Marti, Ata- Gelişmemiş ülkeleri sömü- Afgan kadınlar büyük mücade- ri ABD’ye kaçırdı. İnsana ya- ki bütün vilayetleri ele geçirdi. kaynaklar, “Afganistan’da sa- türk, Lumumba, Gandhi, Le- ren gelişmiş ülkeler ile sömür- leler sonucu elde ettikleri oku- tırım yapmadı. ABD askerle- Yeni bir imajla dünya kamuo- vaş ne zaman biter” sorusuna, nin, Mao, Allende, Castro ve dükleri ülkeler arasındaki fark- la gitme, sokağa yalnız ve bur- ri, “ilkel ve terörist” olarak gör- yunun karşısına çıktı; buna Ta- “Pakistan ne zaman isterse” ce- benzerlerinin ortaya çıkması da ları bu yazının başındaki “Ba- kasız çıkabilme gibi basit ka- dükleri sivillere dönük katli- liban 2.0 diyebiliriz. Ilımlı me- vabını veriyor. Taliban, ABD Emperyalizmin yeni yöntemler tı Uygarlığı’nın Temelleri” adı al- zanımların dahi ellerinden alı- amlar yaptı. Yerel kaynaklar, sajlar verdi, genel af ilan etti, askerlerini öldürmeye başla- aramasını zorunlu kıldı. tında sıraladığım beş ölçüte gö- nacağını düşünüyor. Dünya ka- yınca, Pakistan’la ABD’nin ara- Afganistan’da NATO kapsamın- can ve mal güvenliğiyle ilgili 4) Sömürdüğü ülkelerdeki kül- re anımsayalım: muoyunun Afganistan halkını sının açıldığını, Pakistan’ın da görev yapan Türk askerinin garantiler verdi, isteyenin git- türlenme ve kültürleşme süreçleri Endüstrileşme, Aydınlan- Taliban’ın insafına bırakmama- sonunda, kendi kültürünü götür- ma, Laiklik, Ulusal Bilinç ve Çin’le yakınlaştığını söylü- ise çok sevildiğini, Taliban’ın mesine izin vermekle beraber mesinin yarattığı direnişleri kırmak Demokrasi. yorlar. Son gelişmeleri, Çin’in da asla Türk askeriyle çatışma- vatandaşların Afganistan’ı terk sı gerekiyor. Başta BM olmak için, Batı Emperyalizminin, dinci- İşte Yeniemperyalizm, sö- Afganistan’ı nüfuz alanına kat- ya girmediğini belirtiyor. etmemesi için bildiriler yayım- üzere uluslararası örgütlerin liği, ırkçı milliyetçiliği, bu iki kim- mürdüğü ülkelerde bu beş ması şeklinde de değerlendir- Afganistan’ın toplumsal ya- ladı, hatta ülkedeki valilerin Taliban’ı çağdaş dünyanın ku- liğe dayalı çoğunluk diktatörlü- özelliğin gelişmesini, dinciliği, rallarına ve insan haklarına uy- mek olanaklı. Çin, Taliban’ı pısı da Taliban’ın ciddi dire- farklı milliyetlerden olacağını ğü olarak yozlaştırılan Demok- aşiretçiliği, kullanarak engel- ilk tanıyan ülkelerden oldu. nişle karşılaşmadan ilerleme- açıkladı. Samimi olup, olmadık- maya zorlaması da şart. ratik Siyaseti ve bütün bunların lemek üzerine kuruludur. şemsiyesi olarak Komünizm kar- Afganistan, aşiret yapılan- şıtlığını (Antikomünizmi) kullan- masını aşamamış olan, nüfusu maya başlaması Yeniemperyaliz- Peştunlar, Tacikler, Özbekler, mi (Neo-emperyalizmi) doğurdu. Hazaralar, Aymaklar, Türkmen- HHH ler gibi farklı gruplardan oluşan Sevgili okurlarım, yukarı- ve henüz Endüstrileşememiş, Fener’in Ukrayna girişimi da anlattığım bu süreç, en der- Aydınlanamamış, Laikleşeme- li toplu biçimde, Batı Emper- miş, Ulusal Bilinci gelişememiş yalizminin sözcüsü Samuel P. ve Demokratik Rejimi kurama- kenderiye kiliseleri). Diğerleri DENIZ BERKTAY ABD’nin Türkiye’den Fener patriğinin Huntington’un Medeniyetler mış bir ülke... Ukrayna’yı Moskova’nın alanın- Türk vatandaşı olma şartını kaldırmasını Çatışması ve Dünya Düzeninin Afganlar, (eğer öyle bir kimlik u içinde bulunduğumuz bir- da sayıyor. Yeniden Kurulması adıyla Türk- varsa) ne yazık ki ülkeyi sömü- istemesi, Fener’i Türkiye’nin içinde bir tür Bkaç gün, Rusya’yla ABD ara- Seçimlerden sonra, Fener’in çeye de çevrilmiş olan kitabın- ren Emperyalizm ile başta ka- sındaki siyasi mücadelenin dini dini İncirlik Üssü’ne dönüştürme amacından Ukrayna teşkilatı, eski cum- da açıkça anlatılır: dın hakları olmak üzere, insan alana nasıl yansıdığını gösteri- hurbaşkanının projesi olarak Daha önce de burada defalarca haklarını ve demokrasiyi redde- kaynaklanmakta. ABD destekli Ortodoksluk yor: Ortodoks dünyasının onur- görüldü. Ancak bu dönemler- yazdığım gibi Huntington bu kita- den Selefi Taliban arasında ter- projesi Doğu Avrupa’da ne kadar başarılı olur, sal lideri olarak kabul edilen Fe- bında sadece, Faşizan bir yakla- cih yapmak gibi “Kırk katır mı, de ABD’li bakan Pompeo, Ki- orası meçhul. şımla, Batı’yı erişilmez bir uygar- kırk satır mı” gibi bir seçenek- ner Patriği Bartholomeos, Uk- ev ziyaretlerinde, önce bu ki- lık olarak tanımlamakla ve İslam sizlikle karşı karşıya! rayna Cumhurbaşkanı Volodi- liseyi, ondan sonra Cumhur- Âlemi’ni onun yeni düşmanı ola- Türkiye, ne kırk katırı kır- mir Zelenski’nin davetiyle, dört ğu zaman, Ortodoksların gerçek lıp kendi kiliselerini kurmuşlar, başkanı Zelenski’yi ziyaret rak ilan etmekle kalmaz... baçlayan sürücülere ne de günlüğüne başkent Kiev’i ziya- yöneticisiymiş gibi davranmaya fakat bunlar, dünyadaki Orto- ederek bu kiliseye desteği- Türkiye’ye laik niteliğinden ve kırk satırı sallayan cellatlara ret ediyor. Üç yıl önce Ortodoks çalıştığını ve bunun tepki çekti- doks kiliselerince tanınmamıştı. ni belirtti (Pompeo, kasımda Atatürk’e de Aydınlanma dev- katılmalıdır! dünyasının iki önemli merkezi ğini görüyoruz. Moskova, “biz, 2018’de dönemin Cumhurbaş- Türkiye’ye geldiğinde de Türk olan Fener ile Moskova arasın- Hıristiyanlığı Bizans’tan aldığı- kanı Petro Poroşenko’nun des- yetkililerle görüşmeyip sade- daki ilişkiler, tam da Ukrayna mız için, onu vârisi olan Fener’e teğiyle Fener, Ukrayna’yı ken- ce Bartholomeos’la görüşmüş- nedeniyle kopmuştu. saygılıyız. Fakat günümüzde di alanında ilan etti ve buradaki tü). ABD’deki seçimleri Joe Bi- Fener’le Moskova arasında- Fener’in Türkiye’deki birkaç bin milliyetçi kiliseleri kendi bün- den kazanınca, onu “hür dün- ki Ukrayna krizi, kesinlikle di- Rum’dan oluşan cemaatine kar- yesine katarak kendisine bağ- ya adına” tebrik eden, Bartho- ni bir meseleden ibaret değil: Bu şılık, biz Moskova, 200 milyon- lı bir kilise teşkilatı kurdu (ba- lomeos oldu. O günlerde Ze- kriz, bizim bu ilkbahar ve yaz luk cemaate sahibiz ve yüzyıl- ğımsız kilise isteyenler, bunun lenski, Batıcı açılımlar çerçe- döneminde yoğun olarak gör- lardan beri, Ortodoksların koru- yerine, Fener’e bağlanmış oldu). vesinde, Bartholomeos’la ya- düğümüz, ABD ile Rusya ara- yucusu olduk. O nedenle Fener Fener’in bu icraatını da ilk teb- kınlaşmaya çalıştı ve onu sında Karadeniz havzasındaki bize gerçek liderlik taslamasın” rik eden, ABD olmuştu. Ukrayna’nın bağımsızlığının nüfuz çatışmasının dini ayağı. diyordu. 30. yıldönümü etkinliklerine 1940’lardan beridir her iki ta- Biden’ın tavrı Bu şartlarda, Ukrayna’ya sa- davet etti. Bazıları ziyaret son- raf, Doğu Avrupa’daki Ortodoks hip olmak, Fener için çok önem- Poroşenko, “milli kilise” söyle- rasında, Ortodoks dünyasında halkları etki altına almak için li: 40 milyon nüfuslu ve çoğun- miyle seçimlere girdi, ama kay- tereddütlü bazı kiliselerin de dine başvuruyor. Rusya, Mos- luğu Ortodoks olan Ukrayna’yı betti. Yerine gelen Zelenski, bu (Bulgar ve Gürcü kiliseleri gi- kova Patrikhanesi’ni; ABD’yse, kendi cemaatine katmak, konulara ilgisizdi. Ukrayna’da bi) Fener’in Ukrayna politika- Fener’i destekliyor. Fener’e güç kazandıracaktı. (Ba- Fener’e bağlı kilise kurulunca, sını destekleyeceğini umuyor. zıları da Fener’in Ukrayna’ya herkesin buna geçeceği sanılı- İşte ABD’nin Türkiye’den Fe- İlk tebrik ABD’den sahip olması halinde, Türk ma- yordu, fakat Ortodoksların ço- ner patriğinin Türk vatandaşı Fener Patrikhanesi, kamları karşısında daha güç- ğu, Moskova’ya bağlı kaldı. Or- olma şartını kaldırmasını iste- Vatikan’ın Katolik dünyasında- lü olacağını söylüyordu). Uk- todoks dünyasındaki 14 kili- mesi, Fener’i Türkiye’nin için- ki geniş yetkilerine sahip değil: rayna’daki Ortodoks nüfus, Sov- seden sadece Fener dahil dör- de bir tür dini İncirlik Üssü’ne Ortodoks dünyasında, bazıları- yetler Birliği dağıldığından be- dü, Ukrayna’nın Fener’in ala- dönüştürme amacından kay- na göre 14, bazılarına göreyse ri, birkaç parçaya bölünmüş: nında olduğunu kabul etti naklanmakta. ABD destek- 15 bağımsız (otosefal) kilise var Önemli bir kısım, Moskova (ABD eski Dışişleri Bakanı Mi- li Ortodoksluk projesi Doğu ve Fener, eşitler arasında birin- Patrikhanesi’ne bağlı. Rus karşı- ke Pompeo’nun yoğun çabaları Avrupa’da ne kadar başarılı ci statüsünde. Fakat Fener’in ço- tı rahiplerse, Moskova’dan ayrı- sonucunda Yunan, Kıbrıs ve İs- olur, orası meçhul.