Katalog

gorus@cumhuriyet.com.tr 23 HAZİRAN 2021 ÇARŞAMBA 2 OLAYLAR VE GÖRÜŞLER Tonguç’un tohum serpen çizimini yapan Abidin MÜDÜRLERİN Dino, 1970’te, Forum’daki Eğitime adanmış yazısında “Köy Enstitülerini kuran en güçlü kafa, Tonguç BÜYÜK Baba, yorulmak, dinmek bilmeyen bir araştırıcı, bir yaşam: Tonguç ÇABASI bir yenilik işçisi değil miydi” diye sormuştu. ra, Hasan Âli Yücel milli eğitim baka- Dino’nun sorusu, Tonguç’u ERDAL ATICI nı oldu. Yücel ve Tonguç ikilisi, coş- tanımlıyordu. KÖY ENSTİTÜLERİ VE ÇAĞDAŞ EĞİTİM VAKFI BAŞKANI kuyla çalışmaya devam ettiler ve 17 Nisan 1940’ta, Cumhurbaşkanı İsmet MUSTAFA GAZALCI Haziran 1960’ta yitirdiğimiz İsma- İnönü’nün desteğiyle Köy Enstitüle- EĞİTİMCİ / 16. VE 22. DÖNEM 23 il Hakkı Tonguç eğitim yöneticiliği- ri Kanunu çıkarıldı. 1942’de Hasa- nin her aşamasında ortaklaşa yönetim an- noğlan Yüksek Köy Enstitüsü açıldı. DENİZLİ MİLLETVEKİLİ layışını benimsemiştir. Tonguç’un dava ar- Yüzyıllarca karanlıkta bırakılan köy- kadaşları da olan enstitü müdürleri, öğret- öy enstitülerinin kurucusu İs- ler, kasabalar, temelini Tonguç’un menler, öğrenciler çağdaş eğitim davası- mail Hakkı Tonguç, 23 Hazi- belirlediği canlandırıcı eğitimle ay- na yürekten inanmış, cehalete savaş açmış Kran 1960’ta aramızdan ayrıl- dınlanmaya başladı. Dünya savaşla ve başarılı olmuşlardır. Günümüzün eği- dı. Tonguç, yaşamı boyunca ilköğre- kavrulurken Türkiye, eğitmenli okul- tim yöneticilerinin, Tonguç ve müdürleri- timin, her çocuk için temel bir hak lar, bölge okulları ve köy enstitüle- nin hangi tarihi koşullara direnerek sorun- olduğunu savundu. İlköğretim genel rindeki eğitimle canlandı. Bu eğitim- ları nasıl çözdüklerini, nasıl başardıklarını müdürü olduğu yıllarda, bunu ger- den geçen insanlar bilinçlendi, sor- bilmelerinde yarar vardır. çekleştirmek için çalıştı. Ölümün- guladı, yaşamı boyunca geliştireceği yaptı. Gazi Eğitim Enstitüsü Resim- ni savundu. Tonguç’a göre her işte Çifteler Köy Enstitüsü’nde eğitim başı ola- den kısa süre önce 27 Mayıs 1960 alışkanlıklar kazandı. İş Bölümü’nü kurdu. Yurdun çeşitli olduğu gibi eğitimde de planlı bir si- rak görev yapan Nazif Evren, Tonguç’un ihtilali olunca, yapılacak anayasa- yerlerinde gezici eğitim sergisi dü- yaset, sistemli bir çalışma gerekliy- o kahraman müdürlerden biridir. Bir gün Dino’nun sorusu ya ilköğretim hakkının doğru ve ka- zenledi. İlköğretim genel müdürü di. Genel müdür olunca, bakana, ül- Tonguç onu genel müdürlüğe çağırır. Evren, lıcı biçimde girmesi için bir metin Bundan rahatsız olan egemen çev- olmadan önce yazılarında, konuş- kemizdeki ilköğretimin durumunu bakanlığa vardığında mesai bitmiş, çalışan- hazırladı. Metne göre ilköğretim zo- reler, Tonguç ve arkadaşlarını gö- lar çoktan evlerine gitmiştir. Tonguç maka- malarında ileride uygulanacak ye- belirten kapsamlı bir rapor sundu. runlu ve parasız olmalıydı. Laik ve revden uzaklaştırdılar. Açığa aldılar. mında çalışmaktadır. Sandalye çeker, Nazif ni eğitimin ipuçlarını verdi. Atatürk’ün, Milli Eğitim Bakanı Saf- Cumhuriyetçi yetiştirilecek çocuk- Ekonomik sıkıntılara soktular. An- Hoca’yı yanına oturtur. Çekmecesinden bir fet Arıkan’ın ve arkadaşlarının deste- ların öğretim süresince, sağlık ge- cak o inandığı düşünceleri ölümü- Yeni eğitim anlayışı zarf çıkarır, Evren’e verir. Zarfın içinde ye- ğiyle, alışılmış ezberci eğitime karşı reksinimleri, çağdaş bir okul bina- ne değin savundu. Tonguç’un tohum ni kurulacak olan Dicle Köy Enstitüsü’nün 1934’te, “Ders Yılı Başlarken” ad- iş eğitiminin uygulanması için hare- sı ihtiyaçları, kitap, öğretim ve ta- serpen çizimini yapan Abidin Dino, yerleşim ve bina planları vardır: lı yazısında ezberci eğitimden, kita- kete geçti. Bu anlayışla köy eğitmen şıt araçları ücretsiz karşılanmalıydı. 1970’te, Forum’daki yazısında “Köy “Onları açıp bana bilgi verdi. Sonra çek- bi okullardan yakındı. Geleceğin eği- kursları (1936), köy öğretmen okul- Tonguç, bir süre Kastamonu’da enstitülerini kuran en güçlü kafa, mecenin öteki gözünü çekti içinden üç kutu timinin “bilimle, uzmanlıkla, gözlem- ları (1937) açıldı. okudu. İstanbul Öğretmen Tonguç Baba, yorulmak, dinmek bil- ampul kinin, bir kutu atebrin çıkardı, önü- le” olacağını belirtti. Öğretmenin bil- Tonguç, ilköğretim kurumlarını Okulu’nu bitirdi. Almanya’da güzel meyen bir araştırıcı, bir yenilik işçisi me koydu. Savaş yıllarıydı. Bunlar eczane- sanatlar okulunda, beden eğitimi gi anlatan kişi değil, öğrencinin ça- incelemek üzere, Bulgaristan, Ma- değil miydi?” diye sormuştu. lerde bulunmuyordu. Bana enjektörüm olup enstitüsünde eğitim gördü. Çeşit- lışma arkadaşı, onun yeteneklerini caristan ve Almanya’ya gönderildi Dino’nun sorusu, Tonguç’u tanım- olmadığını, kullanıp kullanmadığımı sordu. li okullarda resim-iş öğretmenliği ortaya çıkaran kişi olması gerektiği- 1938’de. Atatürk’ün ölümünden son- lıyordu. Enjektörüm vardı, kullanmasını biliyordum. Çifteler Köy Enstitüsü’nde askeri doktorlar nöbetle görev yaptıkları sırada onlara yar- dım etmiş, enjektör kullanmasını öğrenmiş- tim. Hazırladıklarını büyük bir zarfa koyup İşbirliğini eyleme dönüştürdü verdi ve sonra bana ‘Sana şimdilik 50.000 TL’lik bir ödenek gönderiyorum. İlerde ge- yı benimseyen John Dewey’den. Do- ber edinmiştir. Köy enstitülerinin te- mesi için işlevsel kollarla halka ulaş- YUNUS TEMİZ rekirse bir miktar daha yollarız. 15 günde ğaya dönülmesini savunan Jean Jac- melini oluşturan eğitmen yetiştirme- mıştır. Köy enstitülerindeki kümeler, EMEKLİ ÖĞRETİM GÖREVLİSİ işler hakkında bana durumu bildir. Başarı- ques Rousseau’dan. Oyuna önem ve- yi uygulayan Saffet Arıkan’dan yarar- birer halkevi kolu gibidir. Aynı dö- lar dilerim’ deyip beni uğurladı.” (*) ren, karma eğitimi benimseyen Jo- lanmıştır. Tonguç, Batı’nın iş okulu ile nemde kurulan Merinos, İpekiş, şe- illi Eğitim Bakanı Hasan Âli Yü- hann Heinrich Pestalozzi’den. Emek Doğu’nun politeknik okulunu eleştirip ker fabrikaları gibi kuruluşlarda da Mcel ve İsmail Hakkı Tonguç, Yokluk, sıkıntı ve sorunlarla (iş) ve çocukların doğal yeteneklerin- yeni ve örnek bir senteze ulaşmıştır. üretim, sanat, eğitim ve bilim birlik- köy enstitülerinin öncüleridir. Ton- kahramanca savaşıyordu den yararlanılmasını savunan Georg Günümüzde Almanya gibi pek çok ül- te uygulanmıştır. Bütünsel kalkınma, guç kırsal kesimin yoksul çocukları- Enstitü yapılacak yer, Diyarbakır’ın Erga- Kerschensteiner’den. kede Tonguç Modeli uygulanmasının planlı şekilde gerçekleşmiştir. nı kurtaran özgün eğitimin kuramcı- ni ilçesi istasyonuna 700 metre uzaklıkta, Tonguç, öykünen Batıcı değildir, nedeni budur. Sonrası acı bir öyküdür. Atatürk Or- sı, uygulamacısıdır. Anadolu insanı- 850 dekarlık bir tarlaydı. Nazif Evren bu- araştıran Batılıdır. Gelişmiş Batı, eş- man Çiftliği, yapılaşmaya açılmıştır. nın zengin, bilgece imece anlayışının raya müdür olarak gidecek, koca bir tarla- Enstitüler ve çiftçilik paylaşımcı, dayanışmacı özelliğini, siz Doğu’nun sanat ve ekinini yo- Halkevleri işlevsiz kılınmış, kamu ya- ya planlanan binaları ekiplerle birlikte ya- ğurarak bizlere sunmaktadır. Mu- 1925’te kurulan Atatürk Orman rarı gütmekten çıkarılmış, yerine de işbirliğini, eyleme dönüştürmüştür. pacak, öğrenci kaydedecek, onları çadırlara zaffer Sarısözen’nin türküleri, Âşık Çiftliği’nde tarım ve hayvancılık, ko- halk eğitim merkezleri açılarak, basit Buna ulaşmak için insanın arı gibi yerleştirecek, çalışan insanların karnını do- operatifleşme, araştırma, halk eğiti- olmasını istemiştir. Tonguç’un esin- Veysel’in bağlaması, Bedri Rahmi becerilerin öğretimine yöneltilmiştir. yuracak, dinlenmelerini sağlayacaktı. Tüm lendiği yurtiçi ve yurtdışı eğitimci- Eyüboğlu’nun resimleri, ulusal ve ev- mi gibi etkinlikler özgürce ve özerk- Günümüzdeki çarpık, postmodern eği- bunları yaparken Evren’in elinde, bir çift lerle, Atatürk Orman Çiftliği, halkev- rensel olunabileceğinin kanıtlarıdır. çe yapılmıştır. Çiftlik tıpkı köy ens- timle ancak tüketici, sömürülen, kor- öküz, iki at ve hem at hem öküz koşulabi- Tonguç, Osmanlı’da köy eğitimini titüleri gibi bataklık, sazlık gibi yer- kak insan yetiştirilebilir. Tonguç’un, leri, Merinos gibi kurumlar arasında- len bir tatar arabası olacaktı. Yalnızca Nazif ki benzerlikleri inceleyelim... başlatan İsmail Mahir ile İsmail Hakkı lerde kurulmuştur. Köy enstitüle- Eskişehir’de, İngilizlerin saldırısına kar- Evren değil, enstitülerde çalışan tüm mü- Tonguç, Batılı eğitimcileri hem Baltacıoğlu’ndan yararlanmıştır. Nus- ri, çiftlik uygulamasından yararlan- şı öğrencilerini sakinleştirmeye çalış- dür ve öğretmenler, bu yokluk, sıkıntı ve eleştirmiş hem onlardan yararlan- ret Köymen’in Köy Okul Projesi’nden, mıştır. 1932’de açılan halkevlerin- tığı şu sözler, her zaman geçerlidir ve sorunlarla kahramanca savaşıyordu. Ens- mıştır. Kimlerden mi? Çocuğu mer- Halil Fikret Kanat’ın köy öğretmen- de yetişkin eğitimi çok önemsenmiş- günceldir: “Sorun sokak kavgalarıyla titü müdürleri tarafından Tonguç’a yazılan keze alan, çiftçiliği bilen öğretmen- lerine ilişkin görüşlerinden esinlen- tir. Köy enstitülerinin öğretmenleri değil, bağımsızlığımızı kazanarak çö- mektuplar, müdürlerin yaşadığı sıkıntıları ler yetiştirilmesini, eğitimin uygula- miştir. Başöğretmen Atatürk’ün eğiti- de aynı şeyleri yapmıştır. Özerk olan zülebilir. Bağımsız olmayan uluslar, anlatıyordu. (**) malı olmasını, özgür insana ulaşma- me ilişkin yazı ve konuşmalarını reh- halkevleri, toplumun demokratikleş- böyle tokatlara layıktırlar.” Ortaklar Köy Enstitüsü Müdürü Hayri Ça- kaloz, Çifteler Köy Öğretmen Okulu Müdü- rü Rauf İnan, Aksu Köy Enstitüsü Müdürü Talat Ersoy, Düziçi Köy Enstitüsü Müdürü Lütfi Dağlar, Arifiye Köy Enstitüsü Müdürü Ne ettiniz ülkemize, kötülükten gayri Süleyman Edip Balkır kahraman eğitimcile- rimizden birkaçıydı. sim Sokak’ta, Güvenpark’ta, Ankara YÜKSEL IŞIK Deniz Poyraz, kollandıkları herkes tarafından bilinen Görevden alınması Tren Garı’nda bomba olup üstümüze ESKİ ÇANKAYA BELEDİYESİ mafya ve çetelerin kol gezdiği, her bir tetikçi deşifre yağanlar onlardı. Adları farklı, yön- Enstitülerdeki öğrencilerin sağlığını koru- oldukça yerine yenisinin ikame edildiği bir ortamda BAŞKAN YARDIMCISI temleri aynıydı. mak, müdürlerin temel görevleri arasınday- öldürüldü. Cinayetin hedefinde kardeşliğimiz var. Neden? Çünkü ırkçılık, cahilliğin dı. Enstitülerde revir vardı. Ancak her ens- ınırları “gök kubbeyle birle- sığınağıdır. titüde doktor yoktu. Tüm Anadolu gibi ens- Sşen” büyük bir imparatorluk men her iktidarın elinin altında ma verilmiş. Çetelerin, “herkes için Osmanlı’da, “idraksiz” diye aşağıla- titüler de salgın hastalıklarla mücadele edi- kuran İskender, Aristo’ya, fethet- bolca olduğunu, ses ve görüntü ka- sır” olan yöntemlerle elde ettikleri mışlardı Türkmenleri. Aynı kafa bu- yordu. 1946 Seçimleri sonucunda kurulan tiği coğrafyaları yönetmek için rantlarla, mitinglerde kahveler dağı- yıtlarından, sosyal medya hesapla- gün “Kürt’ten evliya, koyma avluya” hükümette, Milli Eğitim Bakanı Hasan Âli ne yapması gerektiğini sorunca tılmış. Ortam, tam “kral çıplak” de- rından bir kez daha gördüğümüz, sözüyle kışkırtıyor. “Böl, parçala, yö- Yücel’e yer verilmedi. Yeni Milli Eğitim Ba- Aristo yanıtlamış: necek hale gelmişken bir “meczup”, net” histerisine kapılmış o güç, hü- “meczup” olarak tanımlan kişinin kanı Reşat Şemsettin Sirer, köy enstitüleri- “Düşmanlarından kahraman ya- muhtemelen dikkat dağıtmak ama- kümranlığını tahkim etmek için ha- elindedir. ne karşıydı. Tonguç’u, 21 Eylül 1946’da gö- ratmak istemiyorsan insanların cıyla, genç bir kadını katletmiş. yatının baharındaki masumların za- “Meczup” lafın gelişi. Daha faz- revden aldı. Aynı gün Tonguç, enstitü mü- arasına nifak tohumları ek, onları Senaryonun devamını acılı tarihi- mansız gidişine gözünü kırpar mı? lasını merak ederseniz, “Bir tuğ- dürlerine mektup yazdı. Göreve aynı karar- birbirine düşür. Onlar birbirlerine mizden biliyoruz. Kırpmadı da! lılıkla devam etmelerini istedi. la çekerseniz, duvar yıkılır” tüm- düştükçe senin gücün tahkim ola- Cinayetin işlendiği mekânla “te- Deniz Poyraz, kollandıkları her- cesiyle karşılaşırsınız. Bu tüm- İlerleyen günlerde Sirer enstitülere sa- cak. Her durumda bütün yollar sa- rör” arasında bağ kurulmaya çalışı- kes tarafından bilinen mafya ve çe- vaş açtı. Görevlerini yapan müdürler, yö- ce, “bütün yolları kapatma” amaç- na çıkacak. Sen sana gelen bütün lıyor. Katile, “vatansever” dememizi, telerin kol gezdiği, her bir tetikçi de- neticilerin baskısıyla bunaldılar. Çoğu is- lı bir tehdittir. Ama nedense o za- yolları da kapatarak iktidarını ila- katletme gerekçesini “masum” gör- şifre oldukça yerine yenisinin ika- tifa etti. Tonguç’un fikirlerini uygulayan man hiç kimse, “Çekilsin tuğla, yı- nihaye sürdürmüş olacaksın.” memizi istiyorlar. “Vatanseverlik” me edildiği bir ortamda öldürüldü. kahramanların yerine, gerici, ırkçı, ensti- kılsın duvar” diyememiştir. Bere- Çekilsin tuğla, yıkılsın duvar! ile “ihanet” sarkacı arasına sıkış- Cinayetin hedefinde kardeşliğimiz tü düşmanı müdürler atandı. Yıkım, mü- ket, “tuğla” çekilmese de “sızıntı” Hep böyledir. Muktedirin, ikti- tırdıkları toplumun üzerine, bazen var. Bu nedenle muhalefetin, “dost- dürlerin görevden alınması ya da ayrılma- veren “boru” fazla büküldüğü için darını sürdürmesinin araçlarından “Kürt şahini” bazen “İslam’ın kılı- lar alışverişte görsün” kınamasının, sıyla başlamıştı... patlayıvermiştir. biri, farklı toplulukların hassasiye- cı” rollerine bürünen, kim oldukları- iktidarın “ama”lı, “fakat”lı, baha- tini kaşımak, duyarlılıklarını kış- nı herkesin bildiği karanlık güçlerle nelerin arkasına sığınmasına itiraz (*) Nazif Evren, Köy Enstitüleri Neydi, Ne Değildi, Gül- Patlayan borunun dikeni Yayınları, 1998, s.175. kırtmaktır. Dinsel inancının, etnik geldiklerini biliyoruz. edelim. Orhan Veli’nin dizelerinden (**) Tonguç’a Mektuplarla Köy Enstitüleri Yılları, haz. yaydığı koku kökeninin, dünya görüşünün fark- Kahramanmaraş’ta, Madımak’ta, esinlenerek, onlara şöyle diyelim: Mustafa Aydoğan, Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vak- lılığı, bir anda “kaşıma” gerekçe- Patlayan borunun yaydığı koku Çorum’da, Beşiktaş’ta, Gaziantep’te, “Ne etti(niz) şu fani dünyada kö- fı Yayınları, 2007. si olabilir. Gerekli kıvılcım ise he- sayesinde gördük, çetelere koru- Diyarbakır’da, Kayseri’de, Mera- tülükten gayri?”